Οι αρχαίοι Έλληνες, όσο και να μας φαίνεται παράδοξο, γνώριζαν τα πάντα για το ανθρώπινο είναι και την υπόστασή του. Πολλοί θεωρούν ότι ο σύγχρονος νεωτερικός πολιτισμός είναι ανώτερος ποιοτικά, από ανθρωπολογική θεώρηση, από τον αρχαίο ελληνικό. Πρόκειται για μεγάλη πλάνη. Το αντίθετο ισχύει. Θα ξεκινήσω με μια ρήση ενός μέγιστου προσωκρατικού σοφού της ελληνικής φιλοσοφίας, του Ηράκλειτου.
Είπε ο Ηράκλειτος: "Πόλεμος πατήρ πάντων". Αυτή η ρήση ηχεί αυτονόητη, όμως δεν είναι. Πολλοί σύγχρονοι μελετητές και στοχαστές προσέλαβαν επιφανειακά τη σκέψη του αινιγματικού σοφού. Το "είναι" των πραγμάτων καθορίζεται από το γίγνεσθαι. Το "γίγνεσθαι" είναι μια αέναη πολεμική πάλη των όντων μεταξύ τους. Η διαίρεση του καθολικού σε μέρη αναπαράγει νέες ολότητες που πολλαπλασιάζονται. Οτιδήποτε ρέει μέσα στην κλεψύδρα του
χρόνου περικλείει έναν διαρκή πόλεμο μεταξύ των όντων που εξελίσσονται στο διηνεκές. Από τον αθέατο μικρόκοσμο ως το απέραντο χάος του μακρόκοσμου.
χρόνου περικλείει έναν διαρκή πόλεμο μεταξύ των όντων που εξελίσσονται στο διηνεκές. Από τον αθέατο μικρόκοσμο ως το απέραντο χάος του μακρόκοσμου.
Αυτή η αέναη πολεμική πάλη των όντων χαρακτηρίζει κάθε μορφή ζωής οποιασδήποτε μορφής. Έτι περαιτέρω η άβυσσος ενός ασύμμετρου "πολέμου" χαρακτηρίζει και όλες τις μορφές κοινωνιών ή κοινοτήτων. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν συλλάβει πολύ σοφά αυτήν την αέναη πολεμική των όντων μέσα στους υπέροχους μύθους τους με το Χάος, που αποτελούσε την ανεξέλεγκτη δυναμική εκρηκτικών σχάσεων του "απείρου γίγνεσθαι".
Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν, λοιπόν, τον θυσιαστικό μηχανισμό μέσω του οποίου αποσβαίνεται η συλλογική και εσωτερική βία που ενυπάρχει ασύνειδα μέσα στην ανθρώπινη προσωπικότητα. Πυρήνας κάθε θρησκείας είναι η θυσία. Η θυσία αναπαριστά τελετουργικά την αίσια έκβαση ενός πρωταρχικού συγκλονιστικού γεγονότος. Το γεγονός αυτό είναι ο συμφιλιωτικός τερματισμός μιας γενικευμένης αδελφοκτονίας ( το βλέπουμε σε όλους τους μύθους όλων των πολιτισμών: Κάιν-Άβελ, εμφύλιοι μεταξύ ανθρώπων ή θεών κ.λ.π.). Η σωτήρια έκβαση συνδέθηκε με τη συμπτωματική μετατροπή της αδελφοκτονίας σε συλλογικό λυντσάρισμα ενός εκ των δύο αδελφών εμπολέμων. Η συγκέντρωση της συλλογικής βίας και η εστίασή της πάνω στο θύμα, έφερε την εκτόνωση της βίας και συνάμα τη συλλογική συμφιλίωση. Η εμπειρική πρόσληψη του φαινομένου έκανε τους θύτες να αποδώσουν το θαύμα στο θύμα.
Εφόσον το θύμα είχε την καταπληκτική ιδιότητα να "πάρει επάνω του" το μίασμα της αλληλοκτονικής μανίας, ήταν αυτό το ίδιο η αιτία του αλληλοσπαραγμού. Είναι η παραγνώριση-συγκάλυψη του θυσιαστικού μηχανισμού, πάνω στην οποία στηρίζονται όλοι οι μύθοι της ανθρωπότητας. Μιαρό, ως αιτία της μανίας και ιερό, ως αιτία της άρσης της, το θύμα έγινε ο σημασιακός πυρήνας της κατοπινής θεότητας, στην οποία και αποδόθηκε η καταγωγή της κοινωνίας, της πόλης. Δηλαδή πίσω από κάθε θεότητα βρίσκεται κάποιο συλλογικό θύμα.
Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν, λοιπόν, τον θυσιαστικό μηχανισμό μέσω του οποίου αποσβαίνεται η συλλογική και εσωτερική βία που ενυπάρχει ασύνειδα μέσα στην ανθρώπινη προσωπικότητα. Πυρήνας κάθε θρησκείας είναι η θυσία. Η θυσία αναπαριστά τελετουργικά την αίσια έκβαση ενός πρωταρχικού συγκλονιστικού γεγονότος. Το γεγονός αυτό είναι ο συμφιλιωτικός τερματισμός μιας γενικευμένης αδελφοκτονίας ( το βλέπουμε σε όλους τους μύθους όλων των πολιτισμών: Κάιν-Άβελ, εμφύλιοι μεταξύ ανθρώπων ή θεών κ.λ.π.). Η σωτήρια έκβαση συνδέθηκε με τη συμπτωματική μετατροπή της αδελφοκτονίας σε συλλογικό λυντσάρισμα ενός εκ των δύο αδελφών εμπολέμων. Η συγκέντρωση της συλλογικής βίας και η εστίασή της πάνω στο θύμα, έφερε την εκτόνωση της βίας και συνάμα τη συλλογική συμφιλίωση. Η εμπειρική πρόσληψη του φαινομένου έκανε τους θύτες να αποδώσουν το θαύμα στο θύμα.
Εφόσον το θύμα είχε την καταπληκτική ιδιότητα να "πάρει επάνω του" το μίασμα της αλληλοκτονικής μανίας, ήταν αυτό το ίδιο η αιτία του αλληλοσπαραγμού. Είναι η παραγνώριση-συγκάλυψη του θυσιαστικού μηχανισμού, πάνω στην οποία στηρίζονται όλοι οι μύθοι της ανθρωπότητας. Μιαρό, ως αιτία της μανίας και ιερό, ως αιτία της άρσης της, το θύμα έγινε ο σημασιακός πυρήνας της κατοπινής θεότητας, στην οποία και αποδόθηκε η καταγωγή της κοινωνίας, της πόλης. Δηλαδή πίσω από κάθε θεότητα βρίσκεται κάποιο συλλογικό θύμα.
Έτσι οι άνθρωποι ανακάλυψαν ομοιοπαθητική-ελεγχόμενη εκτόνωση της εμφυλιοπολεμικής βίας, μέσω της τελετουργικής αναπαράστασης του αρχικού συλλογικού φόνου. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να υιοθετήσουμε όλες οι κοινωνίες την τελετουργική θυσία και μέσω της θυσίας να συγκροτήσουμε θρησκεία και πολιτισμό.
Χωρίς να έχω την πρόθεση να κουράσω τον αναγνώστη, θα συνεχίσω με πιο απλά λόγια.
Οι κολεκτιβικοί λαοί ( ανατολικοί λαοί, Ισραήλ, κ.λ.π.) που δεν αναγνωρίζουν δικαιώματα στο άτομο και αναγνωρίζουν μόνο την ύπαρξη της κοινωνίας, προσλαμβάνουν τον θυσιαστικό μηχανισμό ως την απαγόρευση της κοινωνίας στο άτομο να μιλήσει και να πράξει ελεύθερα απειλώντας το με θάνατο (θυσία).
Οι προνεωτερικοί συλλογικά ατομοκεντρικοί λαοί (αρχαίοι Έλληνες) που αναγνωρίζουν και το άτομο και την κοινωνία (πόλιν) προσλαμβάνουν τον θυσιαστικό μηχανισμό όπως περιγράφεται παραπάνω. Δηλαδή ενσωματώνουν τη συλλογική βία όχι στην διαφοροποίηση του οποιοδήποτε πολίτη να μιλάει και να πράττει ελεύθερα, αλλά σταδιακά πρώτα στον "φαρμακό" (εγκληματία) τον οποίο εξολοθρεύουν με κάψιμο ή λιθοβολισμό και αυτό γίνεται με τελετουργικό τρόπο (μέχρι τα αρχαϊκά χρόνια), για να παίρνει πάνω του τη συλλογική βία, τον θυμό των πολιτών αποδίδοντας δικαιοσύνη. Στα κλασσικά χρόνια (5ος -4ος αιώνας π.Χ ) δεν θυσιάζεται κάποιος "φαρμακός", αλλά κάποιος θεός ή θεοί. Θυμίζω όλων των ειδών αρχαία ελληνικά μυστήρια (ελευσίνια, δημήτρια, διονύσια, κ.λ.π.). Στα μυστήρια αυτά τεμαχίζεται θυσιαζόμενος ένας θεός (Διόνυσος, Άδωνις, Δήμητρα) ή τελετουργικά αναφέρεται η νίκη των θεών έναντι των γιγάντων και των συμμάχων τους που συμβολίζουν την χαοτική διαλυτική δράση που έχει στις κοινωνίες η παρουσία τους (γιγαντομαχία). Οι αρχαίοι Έλληνες συνειδητοποίησαν το μεγαλείο των μύθων και τη λυτρωτική για τη βία λειτουργία τους στην αρχαία τραγωδία, μέσω της οποίας γεννιέται το υψηλού φρονήματος άτομο (διαφέρει κατά πολύ από το νεωτερικό άτομο των ιδιωτικών απολαύσεων).
Οι Εβραίοι, κολεκτιβιστικός λαός ων, δεν διανοούνταν την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων και προσλάμβαναν τελείως λάθος τις νουθεσίες των μεγάλων προφητών τους οποίους σκότωσαν (θυμίζω: θυσία του ατόμου που διαφοροποιείται από την κολεκτιβική συγκρότηση της κοινωνίας τους). Οι τελευταίοι επιθυμούσαν έναν θεό κυβερνήτη του κόσμου αυτού ανώτερου από τους ανθρώπους. Γι αυτό και χαρακτηριστικό των κολεκτιβιστικών λαών είναι ο νόμος. Όποιος παραβιάζει το νόμο τιμωρείται άτεγκτα και αλύπητα, χωρίς έλεος (θυμίζω: μωσαϊκός νόμος). Αντίθετα οι Έλληνες δεν βάζουν πάνω από όλα το νόμο αλλά τη σχέση και τη συγχώρεση ( ο Αχιλλέας παραδίδει το σώμα του Έκτορα στον Πρίαμο, πρωτόγνωρο για τους αρχαίους λαούς) βιώνουν τον θεό σαν αυτούς, ισότιμο με αυτούς.
Οι λαοί ανήκουν σε κάποια κατηγορία ( κολεκτιβική, ατομική, προσωποκεντρική) βάσει των παραδόσεών τους, το πώς δηλαδή αρχέγονα προσλαμβάνουν τον θυσιαστικό μηχανισμό. Πολλοί νομίζουν ότι ο νεωτερικός πολιτισμός δεν ασχολείται με το θρησκευτικό φαινόμενο. Κάνουν μεγάλο λάθος. Ο θεός τον οποίο πρεσβεύουν είναι το υπερεγώ του σύγχρονου ανθρώπου με τα συστήματα που έχει δομήσει και η θυσία είναι ακόμη μεγαλύτερη από τις παλιές ( εκατομμύρια θύματα από Χίτλερ, Στάλιν, αλλά και από τους τερατώδεις πολέμους των υπερδυνάμεων ΗΠΑ και ΕΣΣΔ).
Σχετικό βιβλιογραφικό υλικό και στοιχεία:
Αριστοτέλης (Αθηναίων Πολιτεία)
Ρενέ Ζιράρ, (Ο αποδιοπομπαίος τράγος)
Θεόδωρος Ζιάκας, (Πέρα από το άτομο)
Κώστας Παπαϊωάννου (Η αποθέωση της ιστορίας)
Αριστοτέλης (Αθηναίων Πολιτεία)
Ρενέ Ζιράρ, (Ο αποδιοπομπαίος τράγος)
Θεόδωρος Ζιάκας, (Πέρα από το άτομο)
Κώστας Παπαϊωάννου (Η αποθέωση της ιστορίας)
