Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Στην γνωσιοθεωρία του ο Δαμάσκιος εισάγει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα στρατηγική. Ανατρέπει τη θεωρία της ταύτισης του ισομορφισμού που εισήγαγε ο Αριστοτέλης, σύμφωνα με την οποία η νόηση είναι τα ίδια τα αντικείμενά της και θεωρεί ότι στη φιλοσοφία του νεοπλατωνισμού βρίσκεται ενσωματωμένη η εξής θεωρία αντιστοιχίας της αλήθειας:
Στην γνωσιοθεωρία του ο Δαμάσκιος εισάγει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα στρατηγική. Ανατρέπει τη θεωρία της ταύτισης του ισομορφισμού που εισήγαγε ο Αριστοτέλης, σύμφωνα με την οποία η νόηση είναι τα ίδια τα αντικείμενά της και θεωρεί ότι στη φιλοσοφία του νεοπλατωνισμού βρίσκεται ενσωματωμένη η εξής θεωρία αντιστοιχίας της αλήθειας:
<< Η γνώση εναρμονίζεται απόλυτα με το αντικείμενό της, αλλά δεν είναι το αντικείμενό της. >>
Ο Δαμάσκιος εισάγει μια στωικίζουσα διάσταση αντιστοιχίζοντας το αντικείμενο της γνώσης με το νοητικό αποτύπωμά του, τη "φαντασία", η οποία θεωρείται ότι το αναπαριστά. Ενώ ο Αριστοτέλης στο περί ψυχής παρουσιάζει μια ισχυρή αντιστοιχία της αισθητηριακής αντίληψης με τη νοητική αντίληψη, λέγοντας ότι η κοινή διάνοια είναι ένα είδος νοητικής δεκτικότητας στις Ιδέες (Περί ψυχής ΙΙΙ.4.13-16, 429a3), ο Δαμάσκιος προχωρά ένα βήμα παραπέρα λέγοντας στο Περί αρχών έργο του:
<< Διότι η αισθητηριακή αντίληψη αντιστοιχεί στο αντικείμενό της, η ικανότητα της αναπαράστασης αντιστοιχεί στη φαντασία, και το ίδιο ισχύει για τη δόξα και τη διάνοια. Η πρώτη αντιστοιχεί στο αντικείμενο της δόξας και η δεύτερη αντιστοιχεί στο αντικείμενο της διάνοιας. >>.
Με λίγα λόγια δηλαδή, η δόξα (προέρχεται από το ρήμα δέχομαι και σημαίνει τον υποδοχέα των αισθητηριακών δεδομένων των αισθήσεων) λειτουργεί όπως η πίστη αποδεχόμενη ως βέβαια και αληθή τα δεδομένα των αισθήσεων, ενώ η διάνοια δρα μέσω της φαντασίας με την νοητική αναπαράσταση των αισθητηριακών δεδομένων.
Τι είναι τελικά η αυτογνωσία στη φιλοσοφία
Ουσιαστικά η φαντασία καθίσταται ο καταλυτικός μεσολαβητής για να μπορέσουμε να προσλάβουμε την αληθινή γνώση, σύμφωνα με τον Δαμάσκιο. Λειτουργεί ως κάτοπτρο πάνω στο οποίο αντανακλώνται τα δεδομένα των αισθήσεων. Το ζήτημα που διανοίγει ο Δαμάσκιος με αυτή την στωική θεώρηση είναι τεράστιο για την νοητική εξέλιξη και την ανθρώπινη σκέψη. Η φαντασία ως αναπαραστατική διαδικασία του νου στην προσπάθειά της να αποτυπώσει τα δεδομένα του αισθητού κόσμου φέρει εντός της δομικά καταγεγραμμένες όλες τις ατομικές εμπειρίες και δοξασίες οι οποίες επηρεάζουν καθοριστικά τον τρόπο πρόσληψης του αποτυπώματος των αισθήσεων (Σέξτος ο Εμπειρικός), αυτά δηλαδή που εικονίζονται στην νοητική οθόνη των σχημάτων και των εικόνων εμποδίζοντας τον νου να προσλάβει την αληθή γνώση για τα πράγματα και τα όντα. Σε αυτό το σημείο η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ διαδραματίζει τον πρωτεύοντα ρόλο. Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ (αλλά και κατά δεύτερον οι επιστήμες) είναι αυτή που "καθαρίζει" τη φαντασία από τις κάθε είδους πλάνες και ψευδείς πίστεις ή γνώμες που κομίζει ο άνθρωπος από τη στιγμή της γέννησής του προκειμένου η πρώτη (φαντασία) να αναπαραστήσει ορθά, αμερόληπτα και με ασφαλή τρόπο τα δεδομένα της αισθητηριακής αντίληψης (αυτά τα δεδομένα που μας δίνουν οι αισθήσεις). Έτσι, αν ο άνθρωπος μάθει να φιλοσοφεί, θα καταφέρει να αποκαθάρει τη φαντασία από καθετί που επικάθεται σε αυτήν και εμποδίζει την ακριβή αναπαράσταση των αισθητηριακών δεδομένων που αποτυπώνονται οδηγώντας τον εαυτό του στο να γνωρίζει ορθά όχι μόνο τα πράγματα αλλά και τον τρόπο που σκέφτεται, δηλαδή στην Αυτογνωσία.
πηγές
Μελετώντας τον Νεοπλατωνισμό, Σάρα Ρέιπ
Περί αρχών, Δαμάσκιου
