.jpg)
Η "Θεολογική στοιχείωσις" αποτελεί την πιο συστηματική έκθεση της νεοπλατωνικής μεταφυσικής, ένα ακαδημαϊκό κείμενο με συστηματική μορφή, και είναι κρίκος που συνδέει την ελληνορωμαϊκη "αρχαιότητα" με τον χριστιανικό "μεσαίωνα". Στην πραγματικότητα το έργο αυτό, όπως και το σύνολο των νεοπλατωνικών έργων, αφού επηρέασε την πρώτη συστηματική χριστιανική θεολογία, κυρίως μέσω της παράξενης μορφής του (ψευδο-)Διονυσίου του Αεροπαγίτη, εμφανίστηκε σε πληρότητα κατά την έναρξη της πρώιμης ουμανιστικής αναγέννησης, τόσο στο Βυζάντιο όσο και στην Ιταλία, παρ'όλο που όπως και άλλα νεοπλατωνικά κείμενα επιβίωσε σε συμπιληματικές ''συνθέσεις-παραναγνώσεις" στον αραβικό φιλοσοφικό κόσμο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα επιρροής του κειμένου αποτελεί το καθοριστικά σημαντικό για την δυτική μεταφυσική βιβλίο Liber de causis, το οποίο απ'ότι φαίνεται από την μελέτη (άποψη κυρίως του Bardenhewer, όπως αναφέρει ο Doods) αποτελεί μια συμπιληματική παρα-μετάφραση και "σύνθεση" μιας αραβικής μετάφρασης της "στοιχειώσεως".
Από την θέση ενός έγκυρου μεταφυσικού και "μυστηριωδώς αρχέγονου" κειμένου επηρέασε καθοριστικά την εξέχουσα μορφή του Δάντη και αποτελεί, όπως αναφέρει πάλι ο Doods, την πηγή όλων των νεοπλατωνικών ιδεών που αναπτύσσονται στην Θεία Κωμωδία.
Το σημαντικό ωστόσο σε αυτό το κείμενο, και αυτό που το ανέδειξε ως δυναμικό στοιχείο της διάδοσής του και της ίδιας της επιρροής του, δεν είναι ότι αποτελεί μιάν "εύκολη"(;) μεταστοιχείωση σε περιληπτική μορφή του υστερο-ελληνορωμαϊκού νεοπλατωνισμού, αλλά (είναι) η ενότητα της συστηματικής μορφής με το μεταβατικό περιεχόμενο των λόγων του, που αφορά έννοιες που θεμελιώνουν ευρύτερα τον τρόπο φιλοσοφικής νοηματοδότησης και βίωσης που ακολουθούμε μέχρι σήμερα. Η ενότητα της συστηματικής μορφής με το εννοιολογικό περιεχόμενο είναι ουσιαστική παράμετρος του κειμένου αυτού.
Οι έννοιες που δημιουργούνται σε αυτό το πρωτοποριακό κείμενο είναι σε καθοριστικό βαθμό αποτέλεσμα της συστηματικής μορφής. Η πρωτοποριακότητά του οφείλεται στο γεγονός της ενότητας αυτής. Η γενικότερη τάση του νεο-πλατωνισμού της ύστερης ελληνο-ρωμαϊκής φιλοσοφίας να παράγει συστηματικές μορφές έχει εδώ αυτή την κορυφαία έκφραση που επηρέασε καθοριστικά την δυτική φιλοσοφία, όχι μόνο την μεσαιωνική αλλά το σύνολό της.
Όπως λέει ο εξαιρετικός ερευνητής και σχολιαστής E.R.Doods: "Μπορούμε να το δούμε σαν μια προσπάθεια να παρουσιαστεί ένα περιεκτικό θεωρητικό σχήμα για το είναι, όπως αυτό που επιδιώκει ο Πλάτων στο έβδομο βιβλίο της Πολιτείας-να παρουσιαστεί, δηλαδή, κάθε μορφή του αληθινού Όντος ως αναγκαία συνέπεια της λειτουργίας γενικών νόμων, που απορρέουν από μία και μοναδική αρχή." Το γεγονός αυτό, της συστηματικότητας, ωστόσο, αν και επισημαίνεται από τον σχολιαστή-ερμηνευτή, δεν αξιολογείται στην συγκεκριμένη του λειτουργία.
Γι'αυτό εξάλλου και ακολουθείται η γενικότερη τάση των ερευνητών να ιεραρχείται στα πλαίσια της ''ανάγκης", όπως και να τοποθετείται σε ένα κατώτερο επίπεδο όσον αφορά την καινοτομική του δύναμη. Συνεχίζει ο Doods: "Το βιβλίο διαιρείται σε δύο κύρια τμήματα.
Το πρώτο από αυτά (προτάσεις 1 εώς 112) παρουσιάζει διαδοχικά τις γενικές μεταφυσικές "αντιθέσεις", τις οποίες χρησιμοποιούσε ο Νεοπλατωνισμός-το ένα και τα πολλά, την αιτία και το αποτέλεσμα, το ακίνητο, το αυτο-κίνητο και το παθητικά κινητό, την υπέρβαση και την εμμένεια, τη φθορά και τη συνέχεια, την προχώρηση και την επιστροφή, τις έννοιες causa sui και causatum, την αιωνιότητα και τον χρόνο, την υπόσταση και την σκέψη, το όλον και το μέρος, την ενεργητική και την παθητική δυνατότητα, το πέρας και το άπειρο, το ον, την ζωή, και τη γνώση.
Το δεύτερο τμήμα (προτάσεις 113 έως 211) επεξηγεί, κάτω από το φως αυτών των "αντιθέσεων", τις σχέσεις που διαμορφώνονται σε κάθε μιά από τις τρείς μεγάλες κατηγορίες της πνευματικής υπόστασης: τους Θεούς ή ενάδες, τους νόες και τις ψυχές, και τις σχέσεις που συνδέουν κάθε μιά απο αυτές τις κατηγορίες με τις κατώτερες βαθμίδες του είναι...εδώ ο Πρόκλος έχει υιοθετήσει, τουλάχιστον επιφανειακά [σημ. να μιά στερεοτυπική σήμανση από τον νεωτερικό "ορθολογιστή" ερμηνευτή, που δείχνει το μέγεθος της επιρροής του δυτικού ιστορικισμού που δεν αναγνωρίζει την αυτάρκη παρουσία των νεωτερικών εποπτείων πριν την "ιστορική" τους ύπαρξη], την μέθοδο της καθαρής a priori παραγωγής, η οποία είναι γνωστή στους αρχαίους μαθηματικούς ως σύνθεση και οικεία σε μας απο τον Ευκλείδη και τον Σπινόζα.
Πρόκειται ουσιαστικά, όπως σημειώνει ο καθηγητής Taylor, για την πλατωνική μέθοδο της υποθέσεως και ο Πρόκλος βρήκε ένα πρότυπο για αυτήν στα επιχειρήματα που ο Πλάτων βάζει στο στόμα του Παρμενίδη στον ομώνυμο διάλογο.."
Ωστόσο εδώ θα έπρεπε να αναφερθούμε λίγο στη σημασία των αρχών που έφερε στο φως ο πραγματικός ιδρυτής της σύγχρονης φιλοσοφίας, Νεοπλατωνισμός, μέσω ενός σημαντικού μη-φιλοσόφου που αποτέλεσε την πηγή ουσιαστικών ενοράσεών αυτής της φιλοσοφίας. Του μυστικιστή Ιάμβλιχου.
Όπως λέει ο Doods: "Η ιστορική σημασία του Ιάμβλιχου έχει ελάχιστα αναγνωριστεί, αναμφίβολα επειδή τα μεταφυσικά του έργα έχουν καταστραφεί και οι γενικές αρχές της διδασκαλίας του έχουν ανασυσταθεί με την περιγραφή των θεωριών του από τον Πρόκλο, με τα αποσπάσματα που έχουν διασωθεί από τον Στοβαίο και με την μισο-φιλοσοφική πραγματεία Περι των μυστηρίων των Αιγυπτίων.
Αν και ήταν μυσταγωγός και θαυματοποιός, και με διανοητική ποιότητα πολύ κατώτερη σε σύγκριση με έναν Ποσειδώνιο ή έναν Πλωτίνο, η συμβολή του στην τελική διαμόρφωση του Νεοπλατωνισμού είναι μόλις μικρότερη από τη δική τους. με αυτόν αρχίζει όχι απλώς μια καινούργια σχολή αλλά μια νέα κατεύθυνση σκέψης.
Όχι μόνο μπορούμε να ιχνηλατήσουμε σε αυτόν πολλές επιμέρους διδασκαλίες που κατέχουν σημαντική θέση στο σύστημα του ύστερου Νεοπλατωνισμού, αλλά και τις διαλεκτικές αρχές που δεσπόζουν παντού στην Αρχιτεκτονική του, το Νόμο των μέσων όρων, το τριαδικό σχήμα μονή, πρόοδος και επιστροφή, και το αντικαθρέφτισμα, σε διαδοχικά επίπεδα, των πανομοιότυπων δομών, που, αν και προέρχονται από προγενέστερες πηγές μοιάζουν να έχουν λάβει στα χέρια του την πρώτη συστηματική τους εφαρμογή.
Σε αυτόν μάλλον παρά στον Πρόκλο ανήκει ο έπαινος ή ο ψόγος ότι είναι ο πρώτος σχολαστικός."Το παράδοξο στην περίπτωση του Ιάμβλιχου, και συνεπαγωγικά του Πρόκλου, είναι πως σε αντίθεση με τις αφελείς ορθολογικές αντιλήψεις που επικράτησαν κατά την διάρκεια της διαφωτιστικής κυριαρχίας στην σκέψη, δεν έχουμε να κάνουμε με μια μορφή ''πτώσης" και "παρακμής" του "ελεύθερου πνεύματος" σε συνάφεια με την "πτώση" και "παρακμή" του αρχαίου ελληνορωμαϊκού κόσμου, αλλά με πρωτότυπες και δυναμικές θεωρήσεις που συμπλεκόμενες με την συστηματική τους μορφή αποτέλεσαν στην ουσία την εκκίνηση του νεωτερικού φιλοσοφείν, και ειδικότερα-κάτι που πρέπει να μας ενδιαφέρει-την εκκίνηση του νεωτερικού τρόπου της διαλεκτικής πραγμάτευσης και παρουσίασης του θέματος του είναι. Ας προχωρήσουμε όμως σε μια αναλυτικότερη παρουσίαση και σχολιασμό της θεολογικής στοιχειώσεως, για να συναντήσουμε σιγά σιγά αυτό που αργότερα ως αναιρεμένο τελικά εμφανίζεται ως το θεμελιώνον της νεώτερης (αντι-) μεταφυσικής (ως αναιρόν την αναίρεση στοιχείο).
ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ:
πηγή: veritasgreek
