Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Στην αριστοτελική οντολογία συναντάμε τριών ειδών όντα, τον Νου, την Ψυχή και τα φυσικά σώματα. Τα τρία αυτά είδη όντων περιέχουν και συνιστούν τον κόσμο. Ο Νους είναι το κινούν ακίνητο, δηλαδή η αιτία της κίνησης και ύπαρξης του κόσμου. Ο νους ενδυναμώνει και στη συνέχεια εμψυχώνει, κινεί και ζωοποιεί όλα τα ζωντανά όντα. Η ψυχή είναι η μορφή που λαμβάνουν τα σώματα, και συνδέεται με την εγκόσμια ζωή και έχει πολλές διαβαθμίσεις, ανάλογα με την ποιότητα του ενσώματος όντος που την φέρει μέσα του. Κάνει λόγο ο Αριστοτέλης για ορεκτική, θρεπτική ψυχή, για αισθητική, κινητική, διανοητική ή νοητική ψυχή. Τα σώματα είναι δύο ειδών, όσα έχουν ζωή και σε όσα δεν έχουν. Βέβαια, ο Χέγκελ διαβάζοντας πολύ προσεκτικά τον Αριστοτέλη μας λέει ότι οτιδήποτε κινείται είναι ύποπτο συνείδησης, ύποπτο να φέρει κάποιο είδος ψυχής που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Αυτό είναι άλλη συζήτηση.
Στον Αριστοτέλη οι τρεις αυτές ουσίες σοβούν διαλεκτικά η μία με την άλλη. Ο νους είναι αθάνατος, ενώ η ψυχή ως μορφική υπόσταση είναι θνητή, έχει δηλαδή η τελευταία τόση ζωή όση χρειάζεται για να διανύσει έναν κοσμικό κύκλο ο εγκόσμιος νους. Κάθε εγκόσμιος νους (άνθρωπος ή όντα τυχόν παρόμοια σε άλλους γαλαξίες) φέρει και έμψυχο σώμα. Ας κάνουμε μια διάκριση στην ουσία του Νου, όπως τον συλλαμβάνει ο Αριστοτέλης. Ο καθ΄ εαυτού καθολικός Νους (που δεν συνοδεύει κάποια ψυχή ή σώμα) είναι ο θείος νους. Αντίθετα, ένας επιμέρους νους, που είναι εγκόσμιος, κομίζει ψυχή, μορφή και σώμα μαζί όπως είναι ο άνθρωπος. Ο Νους, μας λέει ο Αριστοτέλης, από τη φύση του θέτει τη σκέψη όταν εισέρχεται σε έμψυχα σώματα και παράλληλα τείνει προς έναν σκοπό (τελεολογία). Βέβαια, ο Αριστοτέλης αποφεύγει να μιλήσει για τον σκοπό του καθολικού Νου, γιατί δεν ασχολείται καθόλου με τον υπεραισθητό και υπερούσιο κόσμο, κάτι που κάνει ο Πλάτων και οι Πυθαγόρειοι. Ο Αριστοτέλης αναφέρεται μόνο στο επίπεδο του Νου και οτιδήποτε είναι υποδεέστερο από αυτό.Την αριστοτελική οντολογία θα υιοθετήσει και θα επανερμηνεύσει στην συναρπαστική διαλεκτική του ο Χέγκελ με περαιτέρω ανάπτυξη συνδέοντάς την με την πλατωνική Ιδέα, το ηρακλείτειο γίγνεσθαι και το παρμενίδειο ον ως απόλυτο πνεύμα.
Για τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, προορισμός του ανθρώπου είναι η Ευδαιμονία. Η ευδαιμονία έρχεται ως αποτέλεσμα της συνεχούς εξάσκησης της θεωρητικής γνώσης. Αυτό το πετυχαίνει όποιος ζει σε καθεστώς απόλυτης αυτάρκειας, χωρίς να χρειάζεται φίλους, παρά μόνο τη γνώση. Η γνώση δεν καθορίζεται από ηθικές έξεις, δε χρειάζεται ανάπαυση, μένει ανεπηρέαστη από τον παράγοντα τύχη ενώ η ενασχόληση με τη θεωρία (θέαση εαυτού και κόσμου) είναι η πιο ευχάριστη δραστηριότητα που μπορεί να έχει ο άνθρωπος. Από τη στιγμή που κάποιος την αποκτά, κανείς δεν μπορεί να του την πάρει.
Η ευδαίμων ζωή δεν είναι συνηθισμένη. Περιέχει το θεϊκό στοιχείο, την ανώτερη ενέργεια από όλες. Αν σκεφτούμε ότι αυτό το θεϊκό στοιχείο στη φύση μας είναι ο νους, τότε η ζωή που είναι σύμφωνη με αυτόν, είναι θεϊκή. Για να φτάσουμε σε αυτό το επίπεδο πρέπει να ξεφύγουμε από τα ανθρώπινα όρια. Το γεγονός πως είμαστε θνητοί δε σημαίνει πως πρέπει να σκεφτόμαστε μόνο θνητά πράγματα. Οφείλουμε να εναρμονίσουμε τη ζωή μας με το νου, τον Λόγο, τη λογική, το θεϊκό στοιχείο, γιατί αυτό είναι που θα φέρει την ευδαιμονία. Αφού ο νους είναι το σπουδαιότερο και καλύτερο μέρος του εαυτού μας, θα πρέπει να ακολουθήσουμε τον δικό του δρόμο.
Προορισμός του ανθρώπου είναι να εκτελέσει έναν ιδιαίτερο σκοπό, να κατορθώσει (ως ένας άλλος Ηρακλής), να διαφεντέψει το έμψυχο σώμα του και να διαποτίσει με νου τον κόσμο ως Όλον, να καταφέρει να ζήσει τον θεωρητικό βίο, την ενάρετη ζωή, να εναρμονίσει την ψυχή του με τις προσταγές του Νου ο οποίος του δόθηκε ως δαίμων (δική του επιλογή), προκειμένου να εκπληρώσει τους στόχους που ο ίδιος έθεσε στην Ανάγκη. Ας θυμηθούμε ότι η Θεά Ανάγκη στην μυθολογία παρέπεμπε στην κυκλικότητα της ζωής και είχε κόρες τις τρεις μοίρες. Η πρώτη Μοίρα, η Κλωθώ, «αυτή που κλώθει», γνέθει το νήμα της ζωής, (συμβολίζει το παρόν), η δεύτερη, η Λάχεσις (το παρελθόν), το ξετυλίγει, (μοιράζει τους κλήρους, καθορίζει τι θα «λάχει» στον καθένα, εξού και λαχείο), ενώ η τρίτη, η Άτροπος το κόβει, όταν έρθει η ώρα (συμβολίζει το μέλλον).
_______________________________
Του Ευστάθιου Κεφάλα
Στην αριστοτελική οντολογία συναντάμε τριών ειδών όντα, τον Νου, την Ψυχή και τα φυσικά σώματα. Τα τρία αυτά είδη όντων περιέχουν και συνιστούν τον κόσμο. Ο Νους είναι το κινούν ακίνητο, δηλαδή η αιτία της κίνησης και ύπαρξης του κόσμου. Ο νους ενδυναμώνει και στη συνέχεια εμψυχώνει, κινεί και ζωοποιεί όλα τα ζωντανά όντα. Η ψυχή είναι η μορφή που λαμβάνουν τα σώματα, και συνδέεται με την εγκόσμια ζωή και έχει πολλές διαβαθμίσεις, ανάλογα με την ποιότητα του ενσώματος όντος που την φέρει μέσα του. Κάνει λόγο ο Αριστοτέλης για ορεκτική, θρεπτική ψυχή, για αισθητική, κινητική, διανοητική ή νοητική ψυχή. Τα σώματα είναι δύο ειδών, όσα έχουν ζωή και σε όσα δεν έχουν. Βέβαια, ο Χέγκελ διαβάζοντας πολύ προσεκτικά τον Αριστοτέλη μας λέει ότι οτιδήποτε κινείται είναι ύποπτο συνείδησης, ύποπτο να φέρει κάποιο είδος ψυχής που δεν μπορούμε να φανταστούμε. Αυτό είναι άλλη συζήτηση.
Στον Αριστοτέλη οι τρεις αυτές ουσίες σοβούν διαλεκτικά η μία με την άλλη. Ο νους είναι αθάνατος, ενώ η ψυχή ως μορφική υπόσταση είναι θνητή, έχει δηλαδή η τελευταία τόση ζωή όση χρειάζεται για να διανύσει έναν κοσμικό κύκλο ο εγκόσμιος νους. Κάθε εγκόσμιος νους (άνθρωπος ή όντα τυχόν παρόμοια σε άλλους γαλαξίες) φέρει και έμψυχο σώμα. Ας κάνουμε μια διάκριση στην ουσία του Νου, όπως τον συλλαμβάνει ο Αριστοτέλης. Ο καθ΄ εαυτού καθολικός Νους (που δεν συνοδεύει κάποια ψυχή ή σώμα) είναι ο θείος νους. Αντίθετα, ένας επιμέρους νους, που είναι εγκόσμιος, κομίζει ψυχή, μορφή και σώμα μαζί όπως είναι ο άνθρωπος. Ο Νους, μας λέει ο Αριστοτέλης, από τη φύση του θέτει τη σκέψη όταν εισέρχεται σε έμψυχα σώματα και παράλληλα τείνει προς έναν σκοπό (τελεολογία). Βέβαια, ο Αριστοτέλης αποφεύγει να μιλήσει για τον σκοπό του καθολικού Νου, γιατί δεν ασχολείται καθόλου με τον υπεραισθητό και υπερούσιο κόσμο, κάτι που κάνει ο Πλάτων και οι Πυθαγόρειοι. Ο Αριστοτέλης αναφέρεται μόνο στο επίπεδο του Νου και οτιδήποτε είναι υποδεέστερο από αυτό.Την αριστοτελική οντολογία θα υιοθετήσει και θα επανερμηνεύσει στην συναρπαστική διαλεκτική του ο Χέγκελ με περαιτέρω ανάπτυξη συνδέοντάς την με την πλατωνική Ιδέα, το ηρακλείτειο γίγνεσθαι και το παρμενίδειο ον ως απόλυτο πνεύμα.
Για τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, προορισμός του ανθρώπου είναι η Ευδαιμονία. Η ευδαιμονία έρχεται ως αποτέλεσμα της συνεχούς εξάσκησης της θεωρητικής γνώσης. Αυτό το πετυχαίνει όποιος ζει σε καθεστώς απόλυτης αυτάρκειας, χωρίς να χρειάζεται φίλους, παρά μόνο τη γνώση. Η γνώση δεν καθορίζεται από ηθικές έξεις, δε χρειάζεται ανάπαυση, μένει ανεπηρέαστη από τον παράγοντα τύχη ενώ η ενασχόληση με τη θεωρία (θέαση εαυτού και κόσμου) είναι η πιο ευχάριστη δραστηριότητα που μπορεί να έχει ο άνθρωπος. Από τη στιγμή που κάποιος την αποκτά, κανείς δεν μπορεί να του την πάρει.
Η ευδαίμων ζωή δεν είναι συνηθισμένη. Περιέχει το θεϊκό στοιχείο, την ανώτερη ενέργεια από όλες. Αν σκεφτούμε ότι αυτό το θεϊκό στοιχείο στη φύση μας είναι ο νους, τότε η ζωή που είναι σύμφωνη με αυτόν, είναι θεϊκή. Για να φτάσουμε σε αυτό το επίπεδο πρέπει να ξεφύγουμε από τα ανθρώπινα όρια. Το γεγονός πως είμαστε θνητοί δε σημαίνει πως πρέπει να σκεφτόμαστε μόνο θνητά πράγματα. Οφείλουμε να εναρμονίσουμε τη ζωή μας με το νου, τον Λόγο, τη λογική, το θεϊκό στοιχείο, γιατί αυτό είναι που θα φέρει την ευδαιμονία. Αφού ο νους είναι το σπουδαιότερο και καλύτερο μέρος του εαυτού μας, θα πρέπει να ακολουθήσουμε τον δικό του δρόμο.
Προορισμός του ανθρώπου είναι να εκτελέσει έναν ιδιαίτερο σκοπό, να κατορθώσει (ως ένας άλλος Ηρακλής), να διαφεντέψει το έμψυχο σώμα του και να διαποτίσει με νου τον κόσμο ως Όλον, να καταφέρει να ζήσει τον θεωρητικό βίο, την ενάρετη ζωή, να εναρμονίσει την ψυχή του με τις προσταγές του Νου ο οποίος του δόθηκε ως δαίμων (δική του επιλογή), προκειμένου να εκπληρώσει τους στόχους που ο ίδιος έθεσε στην Ανάγκη. Ας θυμηθούμε ότι η Θεά Ανάγκη στην μυθολογία παρέπεμπε στην κυκλικότητα της ζωής και είχε κόρες τις τρεις μοίρες. Η πρώτη Μοίρα, η Κλωθώ, «αυτή που κλώθει», γνέθει το νήμα της ζωής, (συμβολίζει το παρόν), η δεύτερη, η Λάχεσις (το παρελθόν), το ξετυλίγει, (μοιράζει τους κλήρους, καθορίζει τι θα «λάχει» στον καθένα, εξού και λαχείο), ενώ η τρίτη, η Άτροπος το κόβει, όταν έρθει η ώρα (συμβολίζει το μέλλον).
_______________________________
Του Ευστάθιου Κεφάλα
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, στο «Μετά τα Φυσικά, 1049a.26, 1029a.20, 1036a.23», η αρχική κοσμική ύλη είναι αγέννητη, άφθαρτη, αόριστη, άγνωστη καθ’ αυτήν, νεκρή, άμορφος και έξωθεν κινούμενη. Τα τέσσερα αρχικά κοσμικά στοιχεία των φιλοσόφων της κοσμολογικής περιόδου, και δη του Εμπεδοκλέους, είναι οι εκδηλώσεις της αρχικής κοσμικής ουσίας.
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, στο έργα «Φυσικά, 192a.16, 192b.18» και στα «Μετά τα Φυσικά, 1072b.3», η σκόπιμη κίνηση προκαλεί μορφοπλασματική ενέργεια, δια της οποίας η κοσμική ύλη μεταβαίνει από την δυνατότητα «δυνάμει» στην πραγματικότητα «ενέργεια», δια της οποίας λαμβάνουν υπόσταση τα πράγματα δια της επί της ύλης κυριαρχίας του Είδους (Ιδέα), το οποίο αποτελεί την έννοια, την ουσία, τον τελικό σκοπό και την δύναμη, που πραγματοποιεί τον σκοπό αυτόν.
Στη Γη κυριαρχεί δύναμη δημιουργός των τελικών μορφών της ύλης, η Εντελέχεια (βλ. Αριστοτέλης «Μετά τα Φυσικά, 1092a.3, 1050a.22»), η οποία εξωτερικά εκδηλώνεται κατά την σχέση των συστατικών στοιχείων προς άλληλα και εσωτερικά ως ψυχή των έμβιων όντων. Θρεπτική εις τα φυτά, αισθητική και κινητική στα ζώα και νοητική στον άνθρωπο, στον οποίο αθάνατος και θείος είναι ο ποιητικός νους, ο οποίος προέρχεται, ως θείον δώρο, έξωθεν (θύραθεν) και είναι αληθώς θείος: είναι το καθαρό Λογικό, ο Νους. Ο θείος αυτός ξένος παρέχεται αφ’ εαυτού στον άνθρωπο, κατά την διάρκεια της ζωής και όταν το σώμα διαλύεται μετά την κυρίως ειπείν ζωή επιστρέφει προς τον καθολικό Νου, που είναι ο θεός και εν τω οποίο απορροφάται, κατά τον Αριστοτέλη στο «Περί ψυχής, 430a.17», «Περί γενέσεως και φθοράς, 736b.27»!
Εν τη λειτουργία του σύμπαντος σκοπός της κοσμικής ύλης είναι το Είδος (η ΙΔΕΑ) και του σώματος η ψυχή, η οποία είναι εντελέχεια, η πρώτη σώματος φυσικού δυνάμει ζωή έχοντος.
Ο Κόσμος είναι ενιαίο και καλώς διατεταγμένο σύνολο και μεταβαίνει ολοένα σε ανώτερα στάδια εξέλιξης. Η προϊούσα αυτή εξέλιξη αποτελεί τον σκοπό της φύσεως, στον οποίο υπηρετούν όλοι οι επιμέρους σκοποί, διότι κάθε ον δεν είναι μόνον σκοπός του εαυτού του, αλλά και μέσο προς πραγματοποίηση ανώτερων σκοπών, επί των οποίων πάλι στηρίζονται άλλοι ακόμα υψηλότεροι, έτσι ώστε πάντες συνεργάζονται προς πραγματοποίηση του ενός μεγάλου σκοπού, που είναι ο Κόσμος ως Όλον. Έτσι ολόκληρο το σύμπαν αποτελεί ιεραρχία σκοπών, κατά την οποία τόσο το επιμέρους όσο και το όλον τελούν σε διαρκή εξέλιξη προς αιώνιους ανώτερους σκοπούς.
Αλλά ποιος είναι ο ύψιστος και έσχατος σκοπός, προς τον οποίον κατατείνει ο Κόσμος; Τούτο το μαθαίνουμε, λέγει ο Αριστοτέλης, εάν εξετάσουμε την σχέση Είδους και Ύλης κατά τα διάφορα στάδια της προς ανώτερους σκοπούς εξελίξεως.
Η ύλη υποχωρεί ολοένα και περισσότερο όσο ανώτεροι είναι οι εκάστοτε πραγματοποιούμενες μορφές!
Συμβαίνει ό,τι ακριβώς και στο έργο ενός καλλιτέχνη. Η ύλη από την οποία πλάθει τον ανδριάντα ή το άγαλμα, υποχωρεί ανάλογα με τον βαθμό της εμφανίσεως της μορφής/είδους/ιδέας, έως ότου να μην συλλαμβάνουμε πλέον στο μάρμαρο την ύλη, αλλά το καθαρό Είδος/Ιδέα/Μορφή!
πηγή: eleysis69
