Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Ο φιλόσοφος του μέσου πλατωνισμού Πλούταρχος αναπτύσσει τον μύθο της κυκλικής πορείας της ψυχής που ξεκινά ένα ταξίδι από τον Ήλιο στη Σελήνη και τη Γη και μετά ακολουθεί την αντίστροφη πορεία επιστροφής προς τον Ήλιο. Είναι η μεγάλη πορεία της ψυχής από το θείο ή νοητό κόσμο προς τον αισθητό και αντίστροφα, με την επιστροφή της σε αυτόν. Αυτό το ταξίδι της ψυχής μαρτυρά την κυκλικώς σπειροειδή διαλεκτική πορεία του Όντος, τα τρία στάδια που διανύει το Παν στην αέναη πορεία του μέσα στο Άπειρο. Η ανθρώπινη ψυχή δεν κάνει τίποτα άλλο παρά ακολουθεί την ίδια πορεία και εξέλιξη που ακολουθεί και το Πνεύμα του Όντος. Μονή, Πρόοδος, Επιστροφή είναι οι τρεις εξελικτικές καταστάσεις του Όντος, κατά τον Πρόκλο, ίδιοι σταθμοί με την πορεία που διανύει το Πνεύμα του Χέγκελ (Θέση, Άρνηση, Άρνηση αρνήσεως), το Απόλυτο του Σέλινγκ (Από τη Φύση στο Πνεύμα και από το Πνεύμα στη Φύση) και το Εγώ του Φίχτε με το τρίπτυχο εμπνευσμένο από τον Ιάμβλιχο (Θέση, Αντίθεση, Σύνθεση). Πολλοί βέβαια, ταυτίζουν μια τέτοια θεώρηση μόνο με την πλατωνική/νεοπλατωνική/εγελιανή φιλοσοφία, όμως την βρίσκουμε και σε άλλους αρχαίους φιλοσόφους, αφού τον διαλεκτικό της χαρακτήρα τον συλλαμβάνουμε στην πρακτική διάσταση που λάμβανε χώρα στα ελευσίνια μυστήρια. Την διαλεκτική αυτή πορεία του κόσμου την βρίσκουμε αρχικά στον Ηράκλειτο, τον μεγάλο φιλόσοφο του "γίγνεσθαι", ο οποίος μας γράφει:
<<Οδός άνω κάτω μια και αυτή. (δηλαδή ο ανήφορος και ο κατήφορος είναι ένας και ο ίδιος δρόμος). Αθάνατοι θνητοί, θνητοί αθάνατοι, ζώντες τον εκείνων θάνατον, τον δε εκείνων βίον τεθνεώτες (δηλαδή οι αθάνατοι είναι θνητοί και οι θνητοί αθάνατοι, γιατί η ζωή των πρώτων είναι ο θάνατος των δεύτερων και η ζωή των δεύτερων ο θάνατος των πρώτων). Ταυτό τ' ένι ζων και τεθνηκός και το εγρηγορός και το καθεύδον και το νέον και γηραιόν. Τάδε γαρ μεταπεσόντα εκείνα έστι, κακείνα πάλιν μεταπεσόντα ταύτα (δηλαδή το ίδιο είναι ο ζωντανός και ο πεθαμένος, ο κοιμισμένος και ο ξύπνιος, γιατί ο ένας όταν αλλάζει γίνεται ο άλλος) Ξυνόν γαρ αρχή και πέρας επί κύκλου περιφερείας (δηλαδή η αρχή και το τέλος της περιφέρειας του κύκλου είναι το ίδιο πράγμα)>>
Του Εμπεδότιμου
Ο Πλούταρχος στο έργο του «Περί του εμφαινομένου προσώπου τω κύκλω της Σελήνης 942 κ.επ. » παραθέτει έναν μύθο τον οποίο στη συνέχεια θα αναλύσουμε και θα αποκωδικοποιήσουμε με βάση τα κείμενα της ορφικοπυθαγόρειας φιλοσοφίας.
Πολύ συνοπτικά ο μύθος που περιγράφει ο Πλούταρχος είναι ο εξής :
Οι ψυχές παίρνουν τον νου από τον Ήλιο, την άλογη ψυχή από την Σελήνη και το σώμα από την Γη. Όταν πεθαίνουν, πηγαίνουν στην εσωτερική πλευρά της Σελήνης όπου παραμένουν μέχρις ότου επανενσαρκωθούν. Όταν αυτό γίνει πολλές φορές και αποδείξουν ότι τα έχουν καταφέρει τότε πηγαίνουν στην πίσω πλευρά της Σελήνης, όπου και κάποια στιγμή αποβάλλουν την άλογη ψυχή και πηγαίνουν στον Ήλιο.
(Ο μελετητής καλείται να ανατρέξει στο έργο αυτό του Πλουτάρχου για να αποκτήσει την πλήρη εικόνα του μύθου που παραθέτει ο Πλούταρχος)
Αυτό με πρώτη ανάγνωση μας προβληματίζει μιας και η θεώρηση που κάνει ο Πλούταρχος δεν ταιριάζει με αυτήν που έχουμε συναντήσει.
Όπως έχουμε μελετήσει, η ψυχή κατ’αρχήν είναι αιώνια και άφθαρτη, δημιουργείται από τον δημιουργό, είναι υπερκόσμια, δηλαδή έλαβε την υπόσταση της έξω από τον κόσμο.
Μας γράφει ο Πρόκλος στα Σχόλιά του στον Τίμαιο:
Μας γράφει ο Πρόκλος στα Σχόλιά του στον Τίμαιο:
«Οι ψυχές ως προς την ουσία τους είναι υπερφυσικές, υπερκόσμιες και υπεράνω της μοίρας, επειδή έλαβαν την πρώτη τους υπόσταση ξεχωριστή από τον ορατό κόσμο, ως προς τα οχήματα όμως και τους κλήρους που έλαβαν να διοικούν, έχουν γίνει εγκόσμιες, λαμβάνοντας και αυτή την θέση από τον Δημιουργό. Για να τεθούν και οι ίδιες οι ψυχές, μαζί με τα οχήματα τους κάτω από την βασιλεία της μοίρας, οι ψυχές χρειάζονται καθόδους και επαφή με τον κόσμο της γένεσης, επαφή που είναι δεύτερη μετά την σπορά» (Πρόκλος – Σχόλια τον Τίμαιο Ε 275.27-276.10)
Έτσι λοιπόν η όλη περιγραφή του Πλουτάρχου μας ξενίζει καθώς ορίζει σαν πατρίδα της ψυχής τον 'Ηλιο και όλη η πορεία της ψυχής περιορίζεται στον χώρο μεταξύ Γης,Σελήνης και Ηλίου.
Την απορία μας επιτείνει και το γεγονός ότι ο Πλούταρχος ήταν ιερέας των Δελφών και συνεπώς είναι πολύ περίεργο η θεώρηση του να αφίσταται από την Ελληνική Θεολογία, όπως την έχουμε μελετήσει.
Οι μελετητές του μύθου αυτού του Πλουτάρχου, έχουν προσλάβει τις λέξεις Γη, Σελήνη και 'Ηλιος με την καθαρά αστρονομική έννοια και συνεπώς οδηγούνται σε λάθος αποτελέσματα.
Αν όμως οι έννοιες αυτές ληφθούν με την μυστηριακή τους έννοια και όχι κυριολεκτικά, βλέπουμε ότι η θέση του Πλουτάρχου είναι πλήρως συμβατή και ταυτόσημη με την Ελληνική θεώρηση περί της πορείας της ψυχής.
Κατ’αρχήν να θυμηθούμε ότι η ψυχή του ανθρώπου αποτελείται από την λογική ψυχή, η οποία είναι το λογιστικό μέρος της ψυχής και την άλογη ψυχή που είναι τοεπιθυμητικό και το θυμοειδές.
Η λογική ψυχή γεννιέται στο νοητό από τον Δημιουργό, ενώ η άλογη ψυχή από τους νέους θεούς μέσα στον κόσμο της γέννησης.
Ο τελικός προορισμός της ψυχής είναι να επιστρέψει στο νοητό, αφού απαλλαγεί από το άλογο τμήμα της.
Έτσι λοιπόν η λογική ψυχή, όπως μας λέει ο Πλούταρχος ξεκινώντας από τον Ηλιο (νοητό), φτάνει στην Σελήνη (στα όρια αισθητού-νοητού) από όπου παίρνει το άλογο τμήμα της και φθάνει στην Γη (μπαίνει στον κόσμο της γέννησης) όπου και παραμένει έως ότου κριθεί ικανή να επανέλθει στον Ηλιο (νοητό).
(Δηλαδή η αντιστοίχιση των εννοιών στον Πλούταρχο σε σχέση με όσα έχουμε μελετήσει μέχρι τώρα είναι : νους ~ λογική ψυχή, ψυχή~άλογη ψυχή )
Μετά από κάθε θάνατο (απόρριψη του φυσικού σώματος), πηγαίνει στην Σελήνη (στα όρια του νοητού και αισθητού) και όταν είναι πλέον έτοιμη, απορρίπτει το άλογο τμήμα της (δεύτερος θάνατος) και επιστρέφει πλέον, ούσα μόνον η λογική ψυχή (νους), στον Ηλιο (νοητό).
Για αυτό και αναφέρει ότι ο θάνατος επί της γης είναι της Δήμητρος (μιας και η Δήμητρα είναι υπερκόσμια-εγκόσμια θεότης) ενώ ο δεύτερος είναι της Περσεφόνης η οποία κατοικεί στο νοητό και είναι υπεύθυνη για την λύση του νου από την ψυχή.
Μάλιστα επισημαίνει ότι ο θάνατος της Δήμητρος γίνεται με βίαιη λύση της ψυχής από το σώμα της οποίας εφορεύει ο Χθόνιος Ερμής, ενώ της Περσεφόνης γίνεται σε μεγάλο χρονικό διάστημα και εφορεύει ο ουράνιος Ερμής.
Πράγματι η λύση του νου (λογική ψυχή) από την ψυχή (άλογη ψυχή) διαρκεί μεγάλο χρονικό διάστημα, μιας και αυτή επιτυγχάνεται μετά από πολλές μετενσαρκώσεις, όπου σε κάθε μια, ανάλογα με την πρόοδο της κάθε ψυχής, γίνεται σιγά-σιγά η λύση του νου, ώστε κάποια στιγμή τελικά να «αποκολληθεί» από την ψυχή και να επιστρέψει στον Ήλιο (νοητό), ενώ κατά τον επι της γης θάνατο, η λύση ψυχής και σώματος γίνεται άμεσα και συνεπώς βίαια.
Σε ένα πολύ σημαντικό απόσπασμα του δε ο Πορφύριος από το έργο του Περί Αγαλμάτων 18, μας αποκαλύπτει και μια εικόνα από τα Ελευσίνια μυστήρια, της οποίας, μετά τον αποσυμβολισμό που έχουμε κάνει, μπορεί πια εύκολα να αποκαλυφθεί η σημασία.
«Εν δε τοις κατ’Ελευσίνα μυστηρίοις, ο μεν ιεροφάντης εις εικόνα του δημιουργούενσκευάζεται, δαδούχος δε εις την Ηλίου, και ο μεν επί βωμώ εις την Σελήνης, ο δειεροκήρυξ Ερμού». «Στα δε Ελευσίνια Μυστήρια, ο μεν Ιεροφάντης υποδύεται την εικόνα τουΔημιουργού, ο δε Δαδούχος αυτήν του Ηλίου, ο Επιβώμιος Ιερεύς υποδύεται την εικόνα της Σελήνης, ο δε Ιεροκήρυκας αυτή του Ερμού». (Πορφύριος – Περί Αγαλμάτων 18)
Η συνύπαρξη του Δημιουργού, του Ηλίου, της Σελήνης και του Ερμού με πρώτη ανάγνωση είναι πολύ περίεργη και δυσεξήγητη, όμως μετά από την μελέτη που ακολουθήσαμε, η εικόνα πλέον είναι ξεκάθαρη.
Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Πλούταρχος με τον μύθο του και ο Πορφύριος με το ανωτέρω απόσπασμα, μας αποκαλύπτουν την σημασία μιας τελετής των Ελευσινίων μυστηρίων, όπου στους μυούμενους παρουσιαζόταν μια εικόνα της πορείας της ψυχής.
Έτσι βλέπουμε ότι στην εικόνα εμφανίζεται ο Δημιουργός (Ιεροφάντης) ο οποίος είναι και ο δημιουργός της ψυχής στο νοητό, το οποίο νοητό συμβολίζεται όπως έχουμε πει από τον Ήλιο (Δαδούχος ), η Σελήνη ( Επιβώμιος Ιερέας) η οποία όπως είδαμε είναι τα όρια αισθητού-νοητού, από όπου η ψυχή παίρνει το άλογο τμήμα της και ο Ερμής (Ιεροκήρυκας) ο οποίος και εφορεύει της μετάβασης των ψυχών στο νοητό.
Εξηγείται λοιπόν πλήρως η αντιστοίχιση Δημιουργού, Ηλίου, Σελήνης και Ερμού με τους αξιωματούχους της Ελευσίνας (Ιεροφάντης, Δαδούχος, Επιβώμιος Ιερέας, Ιεροκήρυκας) που μας αποκαλύπτει ο Πορφύριος καθώς και το τι ακριβώς υπεκρύπτετο στην τελετή αυτή των Ελευσινίων Μυστηρίων.
πηγή: empedotimos.blogspot.gr
