Οι περισσότεροι ένθερμοι υποστηρικτές της αληθινής δημοκρατίας και των ιδεωδών του ανθρωπισμού προσπαθούν να αποδομήσουν τον τρόπο που το νεωτερικό αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό σύστημα ασκεί την εξουσία του στους πολίτες μονοδιάστατα μέσω της πολιτικής και της οικονομίας. Όμως είναι φανερό ότι το σύγχρονο νεωτερικό οικονομικό σύστημα εδραιώνεται και διαιωνίζεται μετερχόμενο πολλά πολιτιστικά εργαλεία ελέγχου του σύγχρονου ανθρώπου. Ένα τέτοιο θεμελιακό εργαλείο είναι η σύγχρονη μουσική βιομηχανία, η οποία κατασκευάζει μουσικά έργα που απλά αναπαράγουν τα ανάλογα πολιτικά ήθη, προκειμένου να προκρίνονται ως ιδανικά όχι η πνευματικότητα, ο στοχασμός και η συλλογική σκέψη, αλλά η ιδιωτεία, ο άκρατος ατομικισμός και ο υπέρμετρος καταναλωτισμός. Στην ουσία ο σύγχρονος άνθρωπος χειραγωγείται, χωρίς να το αντιλαμβάνεται, καθιστάμενος δούλος συστημάτων. Ο μηδενισμός δεν είναι παρά λογική νομοτέλεια των καιρών.
α. Ο ρόλος της μουσικής στη διαμόρφωση του πολιτισμού
Η μουσική για τους αρχαίους Έλληνες αποτελούσε το πολιτιστικό κουτί της Πανδώρας, γιατί ήταν καταλυτικά καθοριστικός ο ρόλος της στη διαμόρφωση των ηθών της κοινότητας.
Έτσι, στην ελληνική αρχαιότητα η μουσική δεν ήταν αυτοτελής τέχνη αλλά κράμα από ποίηση, μουσική και όρχηση. Μέσα στην μουσική αντικατοπτριζόταν ο κατά φύση μυθικός λόγος των όντων. Η οποιαδήποτε αυτονόμηση της μουσικής τέχνης, σε σχέση με τη φιλοσοφία και τις τέχνες με τις οποίες συνδεόταν, υπέκρυπτε κινδύνους για τις κοινωνική συνοχή. Από τους ομηρικούς χρόνους ο αοιδός ήταν συγχρόνως ποιητής και ψάλτης που συνόδευε το άσμα του με τη φόρμιγγα ή την κιθάρα. Οι τρεις κορυφαίοι τραγικοί συνέθεταν μόνοι τους τη μουσική των χορικών στις τραγωδίες τους, γιατί έπρεπε να συνάδει με το συγκινησιακό πνεύμα που διαπερνούσε την υπόθεση κάθε έργου, προκειμένου να φέρει εις πέρας τον απώτατο σκοπό καλλιτεχνικής φανέρωσης της αλήθειας.
Ο Αριστοτέλης γράφει πώς ενώ η ζωγραφική και η γλυπτική που απευθύνονται στην όραση μιμούνται τα εξωτερικά πρόσωπα και πράγματα με τη βοήθεια των σχημάτων, οι μουσικές τέχνες (ποίηση, μουσική, όρχηση) που ενεργούν διαμέσου της ακοής μιμούνται τα ψυχικά συναισθήματα με το ρυθμό, το λόγο και τις μελωδικές διδαχές. Ο Πλάτωνας ταύτιζε τη μουσική με τη φιλοσοφία και έβλεπε σε αυτή τη δύναμη να ανεβάσει την ανθρώπινη συνείδηση στη θέαση του Αγαθού που είναι η σύνθεση των τριών μεγάλων πνευματικών αξιών: της Αλήθειας (γνωσιολογία), της Αρετής (ηθικής) και του Ωραίου (αισθητική). Οι Έλληνες, εχθροί του θορύβου, ελάχιστα χρησιμοποίησαν τις σάλπιγγες και τα κρουστά (σε αντίθεση με τους Ρωμαίους) και ίδρυσαν μουσικές σχολές, τα Ωδεία (στεγασμένα θέατρα).
Ο Πλάτωνας, λοιπόν, γράφει ότι σύμφωνα με τη γνώμη του Δάμωνα (δασκάλου του Περικλή) που και ο ίδιος ασπάζεται, η μουσική διαμορφώνει ένα "μουσικό ήθος" στους πολίτες, κατά τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε δεν είναι δυνατόν να επιχειρήσει κανείς να κάνει κάποια βασική αλλαγή χωρίς να τραντάξει συγχρόνως και τα θεμέλια της κοινωνίας. Επειδή η μουσική ασκεί μεγάλη επίδραση στην ψυχή και τον χαρακτήρα των πολιτών, και η πιο μικρή αλλαγή του ύφους και του ήθους της κλονίζει την ισορροπία της πολιτείας. Για αυτό, για παράδειγμα, η Γερουσία της Σπάρτης ζήτησε από τον Τιμόθεο τον Μιλήσιο να ξαναγυρίσει στη λύρα με τον συνηθισμένο αριθμό χορδών, γιατί οι αλλαγές που έκανε προκειμένου να πετύχει μεγαλύτερο πλούτο τόνων, αλλοίωναν την παραδοσιακή μουσική. Το 600 π.Χ. ο Μυτιληναίος μουσικός Φρύνης πρόσθεσε στις επτά χορδές της κιθάρας του άλλες δύο για να ακούγονται πιο μεστές οι συγχορδίες. Όμως ο έφορος Εκπρεπής τις έκοψε με ένα ψαλίδι λέγοντας: "Μη κακούργει τη μουσική" . Και ο Φρύνης απάντησε: "Σύ κακουργείς".
Ο Πλάτωνας στην "Πολιτεία" του (424 β) εκφράζεται επιγραμματικά με απόδοση στη νεοελληνική:
"Όπως λέει ο Δάμων και εγώ πιστεύω, πουθενά δε μεταβάλλονται οι μορφές της μουσικής, χωρίς να συνεπιφέρει η μεταβολή αυτή την ανατροπή των βασικών πολιτικών νόμων. Για αυτό οι επόπτες της πόλης πρέπει να επαγρυπνούν ώστε να μην εισάγονται καινοτομίες στη μουσική που δεν συνάδουν με το κοινοτικό πνεύμα που αποτυπώνεται στους θεσμούς της Πολιτικής Κοινότητας...."
β. Η ανασύνθεση αρχαίου ελληνικού τραγουδιού από καθηγητή της Οξφόρδης (το κείμενο από το tovima.gr)
Η ανασύνθεση της αρχαίας ελληνικής μουσικής έτσι ώστε να την ακούμε για πρώτη φορά έτσι όπως ακριβώς ακουγόταν πριν από χιλιάδες χρόνια αποτελεί το αντικείμενο μελέτης που έχει ξεκινήσει από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Ο επιστήμονας που έχει αναλάβει αυτό το έργο έδωσε ήδη ένα δείγμα του, συνοδεύοντας το σχετικό άρθρο που έγραψε για την ιστοσελίδα του BBC με ένα ηχητικό απόσπασμα το οποίο και μπορείτε να ακούσετε στο βίντεο.
Ο Αρμάν ντ’ Ανγκούρ, ερευνητής στο Jesus College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και μουσικός, είναι γνωστός για τις μελέτες του στην ελληνική αρχαιότητα – έχει μάλιστα γράψει ποιήματα και ωδές στα αρχαία ελληνικά (ωδές του ακούστηκαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004 και του Λονδίνου το 2012) . Η μελέτη που έχει ξεκινήσει για να «ξαναζωντανέψει» την αρχαία ελληνική μουσική χρηματοδοτείται από τη Βρετανική Ακαδημία και διεξάγεται με τη συνεργασία ερευνητών και από άλλα βρετανικά πανεπιστήμια.
Οι επιστήμονες έχουν κατασκευάσει πιστά αντίγραφα των αρχαίων μουσικών οργάνων με τα οποία παίζουν τις νότες που έχουν εξαγάγει μελετώντας αρχαία κείμενα. Όπως υποστηρίζουν, η απόδοση που έχουν επιτύχει «είναι 100% αυθεντική».
Κείμενα γραμμένα σαν τραγούδια
«Συχνά ξεχνάμε ότι τα κείμενα που βρίσκονται στη ρίζα της δυτικής λογοτεχνίας – τα έπη του Ομήρου, τα ερωτικά ποιήματα της Σαπφούς, οι τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη – ήταν όλα αρχικά μουσική» αναφέρει ο δρ Ντ’ Αργκούρ εξηγώντας το εγχείρημά του στο άρθρο του στο BBC. «Είχαν συντεθεί για να τραγουδιούνται, εξ ολοκλήρου ή εν μέρει συνοδευόμενα από τη λύρα, τον αυλό και κρουστά».
Οι νότες αυτής της συνοδευτικής μουσικής έχουν χαθεί προ πολλού, όχι όμως, όπως υπογραμμίζει ο μελετητής, ανεπιστρεπτί. Ένα άλλο πράγμα το οποίο ξεχνάμε σήμερα είναι ότι στα αρχαία ελληνικά τα μακρά και τα βραχέα φωνήεντα είχαν διαφορετικό «νόημα» από ό,τι σήμερα – το «μήκος» τους αντανακλάτο στον τρόπο με τον οποίο προφέρονταν δίνοντας ρυθμό και μουσικότητα στον προφορικό λόγο Σε αυτό ακριβώς στηρίζονται τώρα οι μελέτες των επιστημόνων για την ανασύνθεση των «χαμένων» μελωδιών των αρχαίων κειμένων. «Ο ρυθμός» σημειώνει ο δρ Ντ’ Αργκούρ «η πιο σημαντική ίσως παράμετρος της μουσικής, έχει διατηρηθεί στις ίδιες τις λέξεις, στα μοτίβα των μακρών και των βραχέων συλλαβών».
Οι μαθηματικές αναλογίες
Οι ερευνητές έχουν επίσης βασιστεί σε μια σειρά από αρχαία κείμενα τα οποία, με γράμματα της αλφαβήτου και σημάνσεις επάνω από τα φωνήεντα λέξεων, παρουσιάζουν μια φωνητική σημειογραφία που είχε επινοηθεί τον 5ο π.Χ. αιώνα. «Οι Ελληνες είχαν υπολογίσει τις μαθηματικές αναλογίες των μουσικών διαστημάτων – η οκτάβα είναι 2:1, το ένα πέμπτο 3:2, το ένα τέταρτο 4:3 και ούτω καθεξής» εξηγεί ο δρ Ντ’ Αργκούρ. «Η σημειογραφία αυτή δίνει μια ακριβή ένδειξη του σχετικού ύψους: το γράμμα Α, π.χ., στην κορυφή της κλίμακας, αντιπροσωπεύει μια μουσική νότα κατά ένα πέμπτο πιο υψηλή από το Ν, στη μέση της αλφαβήτου. Το απόλυτο ύψος μπορεί να εξαχθεί από το φωνητικό εύρος που απαιτείται για να τραγουδηθούν οι μελωδίες που έχουν επιζήσει».
Μια τέτοια μελωδία που έχει επιζήσει, την αρχαιότερη ολοκληρωμένη μουσική σύνθεση που έχει σωθεί ως τις μέρες μας, ακούτε να «ζωντανεύει» ακριβώς όπως «παιζόταν» στην αρχαιότητα σε αυτό το βίντεο που παρατίθεται παρακάτω. Προέρχεται από μια επιτάφια επιγραφή που ο Σείκιλος, λυρικός ποιητής των ελληνιστικών χρόνων, είχε αφιερώσει στη σύζυγό του, Ευτέρπη. ΟΝτέιβιντ Κριζ του Πανεπιστημίου του Νιουκάσλ την ερμηνεύει με έναν οκτάχορδο κανόνα τον οποίο κατασκεύασε ο ίδιος βασιζόμενος στις περιγραφές αρχαίων κειμένων και σε αρχαιολογικά ευρήματα.
Η επιγραφή του Σεικίλου στα αρχαία και στα σύγχρονα ελληνικά:
Οσον ζής φαίνου,
Μηδέν όλως σύ λυπού
Προς ολίγον εστί το ζήν
Το τέλος ο χρόνος απαιτεί
Όσο ζεις, να λάμπεις
Μη λυπάσαι καθόλου
Η ζωή είναι σύντομη
Ο χρόνος οδηγεί στο τέλος
