Η ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΕΠΙΠΕΔΑ ΓΝΩΣΗΣ

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Εισαγωγικά

Η γνωσιοθεωρία του Πρόκλου είναι μια σύνθεση της πλατωνικής με την αριστοτελική γνωσιοθεωρία  και αποτελεί μια πολύ σημαντική προσπάθεια να κατανοήσουμε τα συγκλίνοντα στοιχεία των δύο πλευρών που συνιστούν την ενότητά τους για μια καθολική θεώρηση της αρχαίας ελληνικής γνώσης για το επιστητό. Ο Πρόκλος διακρίνει στα προϊόντα των αισθήσεων ένα σαφές επιστημονικό περιεχόμενο με την προϋπόθεση οι αισθήσεις να μην παραμένουν στην επιφανειακή προσέγγιση των φαινομένων αλλά να αναζητούν το βαθύτερο περιεχόμενό τους. Η διαπίστωση αυτή, βέβαια, για τη γνωσιολογική θεώρηση του Πρόκλου δε μας οδηγεί σε καμιά περίπτωση να νομίζουμε ότι παραβιάζει τις πλατωνικές σταθερές. Άλλωστε, ο ίδιος ο Πρόκλος επισημαίνει ότι για να υπάρξει γνώση των μεταφυσικών αρχετύπων, προϋποτίθεται η βαθμιαία κάθαρση της συνείδησης από τις επιδράσεις των αισθητηριακών οργάνων. Η εκτίμησή του είναι ότι η κάθαρση αυτή θα επιτελεστεί με την διαλεκτική και με την ακριβή συνδρομητική χρήση της μαθηματικής επιστήμης.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΠΕΡΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΚΑΙ ΕΙΜΑΡΜΕΝΗΣ

Ο πολύ καλός φίλος του Πρόκλου ο Θεόδωρος εκθέτει τις απόψεις του στον Πρόκλο σχετικά με την πρόνοια και την ειμαρμένη παρομοιάζοντας το σύμπαν με ένα μηχανικό σύστημα και την ειμαρμένη ως σύνδεση (ειρμό) μεταξύ των μερών του σύμπαντος όπως η σύνδεση μεταξύ των εξαρτημάτων ενός μηχανισμού ενώ η Πρόνοια είναι εκείνη που κινεί όλο τον μηχανισμό ως εκ τούτου ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει αυτεξουσιότητα του ανθρώπου καθώς αποτελεί μέρος αυτής της μηχανής. Υπάρχουν τρία ζητήματα που πρέπει να αναφερθούν και τα οποία αποτελούν την βάση της όλης μελέτης.

1) Η Πρόνοια υπάρχει πριν το πεπρωμένο και όλα όσα γίνονται σύμφωνα με το πεπρωμένο έχουν γίνει πριν σύμφωνα με την Πρόνοια. Τα έχει συμπεριλάβει όλα μέσα της και συνεπώς τα γνωρίζει. Απλώς με το πεπρωμένο πραγματοποιούνται όλα όσα της είναι είδη γνωστά. Κυβερνήτης όλων των υψηλοτέρων μερών του σύμπαντος είναι η Πρόνοια που είναι θεϊκότερη του πεπρωμένου και το οποίο είναι ο εκτελεστής της.

Ο ΘΕΟΣ ΤΩΝ ΙΟΥΔΑΙΩΝ ΕΙΝΑΙ Ο ΕΓΚΟΣΜΙΟΣ ΔΙΟΝΥΣΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ο Πλούταρχος ο Χαιρωνεύς, στο έργο του Συμποσιακά Β’, στο 4ον Βιβλίο και συγκεκριμένα στο «Πρόβλημα Στ’» (στ.671e – 672c) και στο με τίτλο «Τίς ὁ παρ’ Ἰουδαίοις θεός» κεφάλαιο, λέγει ότι:

«Απορώντας με αυτό που λέχθηκε στο τέλος, ο Σύμμαχος είπε: “Επομένως, Λαμπρία, τον συμπατριώτη σου Θεό, τον Διόνυσο του Ευοί, που ξεσηκώνει τις γυναίκες και δέχεται τις τιμές που του αποδίδουν μέσα στη μανία τους, τον πολιτογραφείς και τον εισάγεις κρυφά στα απόρρητα δόγματα των Εβραίων; Ή μήπως υπάρχει όντως κάποια παράδοση που τον ταυτίζει με εκείνον;”. Ο Μοιραγένης όμως πήρε τον λόγο και είπε: “Άφησε τον Λαμπρία, διότι εγώ, που είμαι Αθηναίος, σου απαντώ και σου λέω πως δεν είναι διαφορετικός. Τα περισσότερα τεκμήρια για το θέμα αυτό είναι ρητά και διδάσκονται μόνο σε όσους μυούνται στα μέρη μας στην “Τριετηρική Παντέλεια”[1], ενώ όσα δεν απαγορεύεται να εκθέσει κανείς σε φίλους, τη στιγμή μάλιστα που βρισκόμαστε μπροστά στον οίνο και τα δώρα του Θεού, αν τούτοι μου το ζητήσουν, είμαι έτοιμος να σου τα πω“. 

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΘ΄ ΕΛΛΗΝΑΣ ΙΕΡΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

«Όπως ακριβώς οι ερωτικοί προχωρούν ξεκινώντας από το αισθητό κάλλος και καταλήγουν στην μία αρχή όλων των καλών και νοητών, έτσι ακριβώς και ιερατικοί, ξεκινώντας από την ομοιοπάθεια που έχουν όλα τα αισθητά και μεταξύ τους και με τις αόρατες δυνάμεις, κατανόησαν ότι όλα βρίσκονται μέσα σε όλα και έτσι συγκρότησαν την ιερατική, θαυμάζοντας που έβλεπαν ότι τα τελευταία βρίσκονται μέσα στα πρώτα, και τα πρώτα μέσα στα τελευταία, τα χθόνια εν ουρανώ κατ’ αιτία και ουρανίως, και εν τη γη τα ουράνια γηίνως. Αλλιώς πως τα ηλιοτρόπια κινούνται μαζί με τον ήλιο και τα σεληνοτρόπια μαζί με την σελήνη, συμπεριπολόντας όσο μπορούν τους φωστήρες; Γιατί όλα προσεύχονται σύμφωνα με την θέση που έχουν, και υμνούν τους ηγεμόνες ολόκληρων των σειρών είτε με νοητική τρόπο είτε με λογικό είτε με φυσικό είτε με αισθητό τρόπο. Γιατί και το ηλιοτρόπιο κινείται με το μέρος του που είναι ευκίνητο και, αν κανείς κατά την περιστροφή του μπορούσε να το ακούσει να κρούει τον αέρα, θα αντιλαμβάνονταν ότι με αυτόν το ήχο απευθύνει στον Βασιλιά ένα ύμνο τον οποίο μπορεί να απευθύνει ένα φυτό.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΟΝ ΑΛΚΙΒΙΑΔΗ 175

Έτσι και η ψυχή όταν συνταράσσεται από τις ψεύτικες υποκειμενικές γνώμες, την βοήθεια που της δίνει η γνώση την δέχεται σύμφωνα με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, με αποτέλεσμα να την κάνει αρχή ακόμα μεγαλύτερης ψευδούς δοξασίας και απάτης.

Ούτω δη και ψυχή δια της ψευδούς οιήσεως επιταραττομένη και την της επιστήμης ενδιδομένην βοήθειαν οικείως της εαυτής έξει δεχομένη ποιείται μείζονος ψευδοδοξίας και απάτης αρχήν.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΩΝΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ, ΤΟΜΟΣ Α΄(ΒΙΒΛΙΑ Α΄-Ζ΄)

“Κατά Πλάτωνα Θεολογία” : Βιβλίο Α΄, κεφάλαιο α’ – ζ’ : Πρόκλου πλατωνικού διαδόχου (σχολάρχης της Πλατωνικής Ακαδημίας)

Η ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΥΘΩΝ

Όπως μας λέγει ο Πρόκλος, στο «Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας, τόμος Α’, 21.1 – 23.12», ο Πλάτων δεν αποδέχτηκε ολόκληρη τη δραματουργία των μυθικών δημιουργημάτων, αλλά όποιο μέρος της «έχει σαν στόχο το ωραίο και το αγαθό», όπως λέγει στην «Πολιτεία, 462.a», και δεν είναι ασύμφωνο με τη θεία υπόσταση. Γιατί ο τρόπος της μυθολογίας είναι αρχαίος και, δηλώνοντας με υπονοούμενα τα θεία και απλώνοντας πολλά παραπετάσματα μπροστά από την αλήθεια και απεικονίζοντας τη φύση, η οποία προβάλλει τα αισθητά δημιουργήματα των νοητών και τα υλικά των άυλων και τα διαιρετά των αδιαιρέτων, κατασκευάζει είδωλα των αληθινών όντων και ψεύτικα όντα. Επειδή βέβαια οι παλαιοί ποιητές θεωρούσαν καλό να ανασυνθέτουν πιο τραγικά τις μυστικές γνώσεις για τους θεούς και για αυτό δημιούργησαν απάτες των θεών, ακρωτηριάσεις, πολέμους, αλληλοσπαραγμούς, αρπαγές, μοιχείες και πολλά άλλα τέτοια σύμβολα της κρυμμένης σε αυτά αλήθειας για τα θεία, ο Πλάτων αποποιείται αυτόν τον τρόπο της μυθολογίας και υποστηρίζει, πολύ σωστά όπως έχουμε εξηγήσει, ότι είναι εντελώς ακατάλληλος για την εκπαίδευση των νέων, ενώ συμβουλεύει η δημιουργία των διηγήσεων για τους θεούς με την μορφή μύθου να γίνεται με έναν τρόπο πιο ταιριαστό στην αλήθεια και πιο οικείο στην φιλοσοφική έξη. Αυτές οι διηγήσεις θα πρέπει να θεωρούν και να δεικνύουν πασιφανώς ότι το θείο είναι υπαίτιο όλων των αγαθών και κανενός κακού, ότι δεν μετέχει σε καμία μεταβολή διατηρώντας πάντοτε αμετάβλητη τη δική του σειρά, και ότι, έχοντας συμπεριλάβει εκ των προτέρων εντός του την πηγή της αλήθειας, δεν θα γίνεται αίτιο καμίας απάτης για τα άλλα. Τέτοια λοιπόν πρότυπα για την θεολογία ο Σωκράτης στην «Πολιτεία» υπέδειξε. 

Ο ΑΚΡΟΓΩΝΙΑΙΟΣ ΛΙΘΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΟΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Ο ακρογωνιαίος λίθος του ένθεου ζην (θρησκεία) των Ελλήνων όταν πλέον όχι μόνον η Βασιλεία του Κρόνου είχε τελειώσει – η 1 εκ των 2 περιόδων της αέναης κοσμικής ανακυκλήσεως -- και βρισκόμασταν στη βασιλεία του Διός αλλά και το ανθρώπινο γένος πλέον δεν είναι το κατά τον Ησίοδο χρυσό & αργυρό γένος («προ-Μινωική» & «Μινωική» εποχή) αλλά ούτε καν το ηρωικό γένος («Μυκηναϊκή» εποχή) αλλά το κατά τον Ησίοδο σιδερένιο γένος, όπου οι ψυχές πλέον δεν έχουν νοητική ζωή αλλά υπάγονται πλέον όχι στην Αδράστεια αλλά στην Ειμαρμένη και τελειώνει ως εκ τούτου η λατρεία του εν Κρήτη Ιδαίου Ζαγρέως (νους του Κόσμου) και αρχίζει η λατρεία του εν Θήβαις Διονύσου (νους των 7 σφαιρών = μονοειδής εμπείριος τομέας, τριμερείς αιθερικός τομέας και τριμερείς υλαιός τομέας), ήτοι του Σειληνού Βάκχου και της Ευτέρπης, του Λύσιου Βάκχου και της Ερατώς, του Τριετηρικού Βάκχου και της Μελπομένης, του Βασσαρέα Βάκχου και της Κλειώς, του Σαβάζιου Βάκχου και της Τερψιχόρης, του Αμφίετου Βάκχου και της Πολύμνιας, του Περικιόνιου Βάκχου και της Ουρανίας, του Βάκχου Ερίβρομου και της Καλλιόπης.

Ως γνωρίζουμε οι Πλούταρχος ο Αθηναίος, Συριανός, Πρόκλος και γενικά όλοι οι πλατωνικοί φιλόσοφοι & θεολόγοι, χρησιμοποιούν και ακολουθούν την Ορφική Θεογονία, την «Ιερή Πραγμάτευση» ή «Ιεροί Λόγοι εν Ραψωδίαις κδ’» ή «Ραψωδική Θεογονία»[1].

Η ΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΕΙΝΑΙ Η ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΩΔΩΝ ΛΟΓΩΝ ΜΕΣΑ ΜΑΣ

Η θρησκεία των Ελλήνων – και γενικότερα όλων των αληθώς & όντως ένθεων ανθρώπων, παλαιών & σύγχρονων – είναι το ένθεο ζην τους που όντας αϊδιες & λογικές ψυχές στηρίζονται στο τεράστιο, πολύπλοκο & κυρίως ιεραρχημένο σύστημα σύμφυτης στην ουσία τους γνώσης, επιστήμης και αλήθειας περί :

• τον τριμερή αισθητό & σωματοειδή Κόσμο (σύμπαν εμπύριο[μονοειδές], αιθερικό[τριμερές] & υλαιό[τριμερές=απλανείς, πλανήτες & υποσελήνιος τόπος])
• τις χορείες των ψυχών (άχραντες και ανθρώπινες) 
• τα κρείττονα γένη (χορείες υλικών & υποσελήνιων Αρχόντων ή Κοσμοκρατόρων και κατ’ ουσία Ηρώων, Δαιμόνων, Αγγέλων & Αρχαγγέλων)
• τα όντως Όντα
• τους υπερούσιους, μεθεκτούς & αυτοτελείς Θεούς-Ενάδες-Αγαθότητες
• το υπερούσιο και αμέθεκτο Ένα-Αγαθό ή «πρώτο Θεό».

θεραπεύουν (λατρεύουν) τους Θεούς, τα κρείττονα γένη και τον σύμπαντα Κόσμο.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΠΡΟΚΛΟ - "ΑΛΗΘΕΙΑ, ΑΝ ΔΕΝ ΕΡΧΟΣΟΥΝ ΘΑ ΕΚΛΕΙΝΑ"

“Αλήθεια, αν δεν ερχόσουν θα έκλεινα».

Με τα λόγια αυτά απευθύνθηκε ο φύλακας της Ακρόπολης των Αθηνών στον Πρόκλο, όταν εκείνος ανέβηκε στην Ακρόπολη για να προσκυνήσει («...ο δε εξαναστάς και προσκυνήσας επί την πόλιν επορεύετο...»), την στιγμή που εκείνος επρόκειτο να κλειδώσει τις πόρτες λίγο πριν φύγει.

Και τα λόγια αυτά αποδείχθηκαν προφητικά μιας και ο Πρόκλος, ο οποίος έγινε και ο Διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας, αποτελεί μια μεγάλη μορφή της Ελληνικής Φιλοσοφίας, ο οποίος σε εποχές δύσκολες κατόρθωσε να καταγράψει και να διασώσει ένα σημαντικότατο έργο και να εκπληρώσει την αποστολή που, κατά τον βιογράφο του Μαρίνο, του είχε αναθέσει η ίδια η θεά Αθηνά.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΣΤΟΙΧΕΙΩΣΙΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ (ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ERIC DODDS)

Η "Θεολογική στοιχείωσις" αποτελεί την πιο συστηματική έκθεση της νεοπλατωνικής μεταφυσικής, ένα ακαδημαϊκό κείμενο με συστηματική μορφή, και είναι κρίκος που συνδέει την ελληνορωμαϊκη "αρχαιότητα" με τον χριστιανικό "μεσαίωνα". Στην πραγματικότητα το έργο αυτό, όπως και το σύνολο των νεοπλατωνικών έργων, αφού επηρέασε την πρώτη συστηματική χριστιανική θεολογία, κυρίως μέσω της παράξενης μορφής του (ψευδο-)Διονυσίου του Αεροπαγίτη, εμφανίστηκε σε πληρότητα κατά την έναρξη της πρώιμης ουμανιστικής αναγέννησης, τόσο στο Βυζάντιο όσο και στην Ιταλία, παρ'όλο που όπως και άλλα νεοπλατωνικά κείμενα επιβίωσε σε συμπιληματικές ''συνθέσεις-παραναγνώσεις" στον αραβικό φιλοσοφικό κόσμο. 

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΤΟΥ

Ο Πρόκλος θεωρείται ως ο κατεξοχήν συστηματικός σχολιαστής των πλατωνικών κειμένων, αξιοποιώντας παράλληλα τη στωική αλλά και την επικούρεια φιλοσοφία. Ερμηνεύει τα πλατωνικά κείμενα μέσα από τη θεματολογία τους με βάση τις αρχές που ο ίδιος έχει θέσει ως επιστημολογικές κατευθύνσεις. Οδηγείται στα συμπεράσματά του μέσα από μια συστηματική και συλλογιστική διαδικασία. Είναι εύστοχος, καίριος και σαφής στα επιχειρήματά του και ιδιαιτέρως γοητευτικός αφηγητής. Αξιοποιεί την παράδοση και προβαίνει σε εύστοχες αναλογίες, π.χ. της φιλοσοφίας με την ιατρική. Τονίζει συνεχώς ότι η γλώσσα έχει την ικανότητα να αντικατοπτρίζει διαυγέστατα μία ανώτερη πραγματικότητα αφού μέσω της ίδιας της φύσης της συνδέεται με τα ανώτερα στοιχεία του σύμπαντος, εικόνες των οποίων περιέχει στο εσωτερικό της. 

ΕΡΙΚ ΝΤΟΝΤΣ - ΠΕΡΙ ΘΕΟΥΡΓΙΑΣ (ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΛΟΓΟ)

[...] Με τη σοφία του ειδικού και έμπειρου ερευνητή [...] ο Dodds, ως αγνωστικιστής, μας οδηγεί μέσα από τις πολύπλοκες σημασίες και τις λεπτές αποχρώσεις των λέξεων σε μια μοναδική θέαση του αρχαίου πνεύματος. Ξέρει πολύ καλά, πώς μόνο επίπονη και προσεκτική ερμηνεία του αρχαίου κειμένου μπορεί να εγγυηθεί τη σωστή γνωριμία μας με τον αρχαίο πολιτισμό. Και ο τρόπος, με τον οποίο ο Dodds αναλύει και συνθέτει, ερευνά, ανιχνεύει και διαπιστώνει, μας πείθει και για τη μέθοδο και την ικανότητα του συγγραφέα και για τη συμμετοχή του αναγνώστη στον ερμηνευτικό αγώνα...

                                                 

                          Απόσπασμα από το βιβλίο του ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΡΑΛΟΓΟ:

ΠΩΣ ΕΠΙΤΥΓΧΑΝΕΤΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΕ ΤΟ ΘΕΙΟ ΚΑΤΑ ΠΛΩΤΙΝΟ, ΙΑΜΒΛΙΧΟ, ΠΡΟΚΛΟ ΚΑΙ ΔΑΜΑΣΚΙΟ

Για τον Πλωτίνο η ένωση με το θείο γίνεται με την γνώση μόνο, για τον Πρόκλο με την γνώση αλλά σε τελικό στάδιο με την θεουργία.

Και αυτό διότι επειδή το θείο είναι υπερούσιο - πριν την ουσία - δεν μπορεί να είναι αντικείμενο νόησης από τον άνθρωπο.

Ο Δαμάσκιος φαίνεται αδιάφορος προς το θέμα. Αφήνει το ζήτημα ανοιχτό και άπτεται καθαρά της φιλοσοφίας και της δυναμικής εξέλιξης του ανθρώπου.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΤΑ ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ ΗΤΑΝ ΚΕΚΑΛΥΜΜΕΝΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΡΕΑΣ

                

Του Εμπεδότιμου

Σε ένα "περίεργο" απόσπασμα του ο Πρόκλος αναφέρει ότι η Ρέα όταν συζεύγνυται με τον Κρόνο και γεννάει τον Δία λέγεται Δήμητρα.

"Γιατί και στον Ορφέα όταν συνυπάρχει με τον Κρόνο στην κορυφή της, η μεσαία θεά αποκαλείται Ρέα, και όταν παράγει τον Δία και μαζί με τον Δία φέρνει στο φως τους καθολικούς και τους επιμέρους κόσμους των θεών, αποκαλείται Δήμητρα"

Μάλιστα ο Σωκράτης στον Κρατύλο αναφέρει ότι η ετυμολογία της Δήμητρας προέρχεται από το "δίδουσα ως μήτηρ".

Προς στιγμήν προβληματιζόμαστε σε ποιόν Δία αναφερόμαστε, μιας και από όσον γνωρίζουμε ο Δίας εκδηλώνεται ως Δημιουργός στην νοερή τάξη, είναι ένας από τους τρεις δημιουργούς στην υπερκόσμια τάξη (Ζεύς, Ποσειδών, Πλούτων) και εκδηλώνεται επίσης στην υπερκόσμια-εγκόσμια τάξη (στην δημιουργική Τριάδα/Ποιούντες Ζευς, Ποσειδών, Ηφαιστος).

Ο ΤΙΜΑΙΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ ΥΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ

Του Ευστάθιου Κεφάλα

Πριν την έναρξη της εξέτασης ας παραθέσουμε ότι βασικός σκοπός του διαλόγου είναι, σύμφωνα με τον Πρόκλο, να παρουσιάσει τη δημιουργία του αισθητού σύμπαντος από τον καθολικό δημιουργό, τον Δία. Για την δημιουργία, όμως, του Κόσμου δρουν έξι συνολικά αίτια, τρία βασικά και τρία βοηθητικά ή συναίτια. Τα τρία βασικά αίτια είναι το δημιουργικό (ποιητικό), του υποδειγματικό (παραδειγματικό) και το τελικό, που αντιστοιχεί στον δημιουργό Νου, στο νοητό υπόδειγμα το οποίο παίρνει εντός ο νους αυτός για να δημιουργήσει τον Κόσμο και δεν είναι τίποτα άλλο από του αυτόζωον ή τον ορφικό Φάνη, και στο ύψιστο Αγαθό στο οποίο αποσκοπούν τα πάντα. Στην θέση των βοηθητικών συναίτιων τοποθετείται το οργανικό αίτιο, που ταυτίζεται με την Φύση, το ειδητικό (μορφοποιητικό), που ταυτίζεται με τα Είδη ενυπάρχουν στον Κόσμο και δίνουν μορφή στην Ύλη όντας συνδεμένα μαζί της, και στο υλικό αίτιο, στην Ύλη, η οποία είναι το υποκείμενο (υπόστρωμα) πάνω στο οποίο ενεργούν τα Είδη και του δίνουν μορφή.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΗΣΙΟΔΕΙΑ ΓΕΝΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΩΣ ΟΝΤΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΑ ΥΠΑΡΞΕΩΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΨΥΧΗΣ

Όπως εξηγεί ο Πρόκλος, στο «Σχόλια στον Κρατύλο του Πλάτωνος εκλογαί χρήσιμοι, 129. 1  – 16«, η ύπαρξη των ανώτερών μας γενών είναι τριπλή: νοητική, λογική και φανταστική, και στην νοητική αναλογεί το Χρυσό Γένος. Πράγματι, οι Έλληνες θεολόγοι λένε ότι ο χρυσός έχει αποδοθεί στον πρωταρχικό από τους Κόσμους, τον «εμπύριο και νοητικό». Το Αργυρό Γένος αναλογεί στη λογική ύπαρξη, αφού ο άργυρος αναλογεί στον ενδιάμεσο και αιθέριο Κόσμο. Το δε Χάλκινο Γένος, τέλος, αναλογεί στην άλογη και φανταστική ύπαρξη, διότι και η φανταστική εντύπωση είναι νους που μορφοποιεί, όχι όμως καθαρός, όπως ακριβώς και ο χαλκός που δίνει την εντύπωση πως έχει το χρώμα του χρυσού, περιέχει όμως άφθονο το γήινο στοιχείο, παρόμοιο και συγγενικό προς τα στερεά και αισθητά. Εξ ου  και αναλογεί προς τον «πολύχαλκο ουρανό» και τον «χάλκινο»», πού είναι ο αισθητός Κόσμος, το σώμα του για την ακρίβεια, του οποίου και ο άμεσος δημιουργός παραδίδεται ότι τον χαλκεύει, είναι δηλ. ο Ήφαιστος. Τούτα λοιπόν είναι τα τρία γένη των «κατά θέση δαιμόνων», στα οποία αναλογούν το χρυσό, το αργυρό και το χάλκινο γένος . Το τέταρτο τώρα γένος, το ηρωικό, σε σχέση με αυτά που υπάρχουν στα τρία προαναφερθέντα γένη, από άλλα είναι υποδεέστερο και από άλλα ανώτερο. Στ’ αλήθεια, το ηρωικό γένος εφάπτεται της πράξεως, και αν ακόμα έχει εκπέσει από την πρόνοια των κατωτέρων και την ανέπαφη ζωή, έχει χαρακτήρα μεγαλουργό και δείχνει τη μεγαλοπρέπεια της αρετής της. Το πέμπτο, το ανθρώπινο γένος με τα πολλά πάθη, που παριστάνεται με το «πολυκάματο» και μαύρο σίδερο λόγω της υλικής και της σκοτεινιάς της ζωής, εκδηλώνει τις πράξεις του ελλειμματικές, διεφθαρμένες και άλογες.

ΠΡΟΚΛΟΣ - Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΩΝ ΣΤΗΝ ΤΕΛΕΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΥΜΟΡΦΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΜΑΣ

«Το όνομα των Μουσών ετυμολογείται κάπως έτσι: Δεδομένου, αφενός, ότι ο Πλάτων αποκαλεί τη φιλοσοφία «μεγίστη μουσική», κατά το ότι κάνει τις ψυχικές μας δυνάμεις να κινούνται αρμονικά, σε συμφωνία προς τα όντα και προς τις συντεταγμένες κινήσεις των κύκλων της, και, αφετέρου, ότι προς αυτή μας οδηγεί η αναζήτηση της ουσίας του εαυτού μας και του σύμπαντος μέσα από τη στροφή προς τους εαυτούς μας και προς τις ανώτερες μας υποστάσεις, και ερχόμαστε σε συμφωνία προς το σύμπαν μέσα από την εξομοίωση των εντός μας περιφορών προς αυτές του σύμπαντος, για τους λόγους αυτούς και στις Μούσες δίνουμε όνομα που βασίζεται στην αναζήτηση αυτή. 

ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ - Ο ΕΜΨΥΧΟΣ ΗΛΙΟΣ

Ενώ η ύπαρξη και η λειτουργία της οντογονικής(ανθρώπινης) ψυχής έχει αναλυθεί σε πάμπολλα κείμενα της Ελληνικής Θεολογίας, όμως, έχουμε διακρίνει το ότι πολλοί, είτε δεν αποδέχονται την έμψυχη λειτουργία των ουρανίων σωμάτων είτε την αγνοούν παντελώς,  και περιπαικτικά θα λέγαμε αμαρτάνουν σφόδρα  σε  αυτό σημαντικό  ζήτημα. Φυσικά με το άκουσμα του όρου αμαρτία θα νομίζουν κάποιοι  ότι χρησιμοποιούμε όρους χριστιανικής πίστεως, ουδόλως, η έννοια αυτή απαντάται σε κείμενα Ελληνικής Θεολογίας και πιο συγκεκριμένα ο Πλάτων στους Όρους στο (416 e) όπου και μας λέγει ότι επισημαίνει η λέξη αυτή: Πράξις αντίθετη στην ορθή σκέψη. Η ανορθολογικότητα εδράζεται στο να θεωρούμε ότι η ψυχή μας, το κάλλιστο αυτό θεολογικό μέγεθος που αποτελεί την πραγματική ουσία της υπάρξεώς μας, ενυπάρχει μεν στην ανθρώπινη φύση   «ο άνθρωπος είναι μια ψυχή αθάνατη η οποία χρησιμοποιεί αθάνατο σώμα. Τον άνθρωπο αυτόν μάλιστα, πρέπει να τον ξεχωρίσουμε από οτιδήποτε θνητό» .»  Πρόκλος «Υπόμνημα στον “Τίμαιο” του Πλάτωνα, τόμος Ε, 3.307.17, αλλά(η ψυχή) δεν ενυπάρχει, δεν ουσιώνει και δε ζωοποιεί ένα αυτοφυή και αυτόφωτο ουράνιο σώμα όπως ο Ήλιος.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΙΤΙΑ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΑΝ ΤΑ ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ

                                       

Απόσπασμα από το έργο του Πρόκλου << Εις τον Πλάτωνος πρώτον Αλκιβιάδην>>, β΄μέρος (στίχοι 181, 16 - 183,20):

Το αγαθό εκ των άνω, ως εγκατεστημένο επέκεινα της νοητικής φύσης, αν επιτρέπεται να το πούμε, προχωρεί μέχρι τα έσχατα, καταυγάζει τα πάντα, διαφυλάσσει και διατάσσει σε κόσμο τα πάντα και προκαλεί την επιστροφή τους προς αυτό. Πρωταρχικώς είναι παρόν στα αληθινά όντα, κατά δεύτερον στις θεϊκές ψυχές, σε τρεις θέσεις απόσταση από τα ανώτερα γένη, και μετά από τούτα στις δικές μας ψυχές, στα ζώα, τα φυτά, σε όλα τα σώματα, ακόμα και στην κατώτερη στάθμη όλων των όντων, την αμορφοποίητη ύλη. Εκείνο, με τρόπο απόκρυφο και άρρητο, πάνω από κάθε βαθμίδα, εκπέμπει προς όλα την λαμπερή παροχή του, ενώ τούτα μετέχουν στο αγαθό ανάλογα με τη βαθμίδα τους, το καθένα με διαφορετικό τρόπο και σύμφωνα με τη φύση τους:

άλλα πιο αμυδρά, άλλα πιο φωτεινά, άλλα κατά την ενιαία μορφή τους και άλλα κατά την μεριστή κυρίως, άλλα με τρόπο αιώνιο και αναλλοίωτο και άλλα στη βάση της μεταβολής. 

Τα πιο θεϊκά πράγματα, ακριβώς όπως έχουν αμέριστη την ουσία τους, έτσι έχουν και το αγαθό ενωμένο και αδιαίρετο. Σε εκείνα, αντίθετα, που έχουν απομακρυνθεί από τις αρχές έλαχε το δικό τους αγαθό που γίνεται θεατό μέσα στην απόσταση και τον μερισμό  για τον λόγο τούτο, τα πράγματα του είδους αυτού χρειάζονται τόσο το να συμπέσουν στο ίδιο σημείο όσο και το να ομοφωνούν μεταξύ τους, ώστε με δεδομένο ότι το καθένα από αυτά ξεχωριστά δεν διαθέτει αυτάρκεια - η οποία είναι στοιχείο του αγαθού - μέσα από την αμοιβαία επαφή και συνδιάταξή τους να συμπληρώνουν το έλλειμμα της φύσης τους και με την ομογνωμοσύνη τους να πραϋνουν  επίσης την αδυναμία τους που οφείλεται στον μερισμό τους και την υστέρησή τους, για να κληθούν και πάλι προς το δυνατό και το τέλειο.

Με την ίδια τούτη συλλογιστική, άνθρωποι που από μόνοι τους είναι αδύναμοι συγκεντρώνονται και συσκέπτονται από κοινού για τα συμφέροντά τους, αθροίζοντας την διαιρεμένη σκέψη τους, σαν, θα έλεγε κανείς, να σπεύδουν από πολλούς σπινθήρες να ανάψουν ένα φως συνεισφέροντας στην κοινή τους ευημερία το μερίδιο του αγαθού που έχει ο καθένας τους. Και τούτο είναι η αιτία που δημιουργήθηκαν  κοινά βουλευτήρια στις πόλεις. Επειδή καθένας μετέχει στο αγαθό σε διαφορετικό βαθμό, άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο, και ο νους που διακρίνει τα αγαθά είναι για άλλον τελειότερος και για άλλον ατελέστερος (νους είναι αυτός που μπορεί να θεάται το αγαθό), η φύση δημιουργεί έναν ανάμεσα στους πολλούς με διάνοια ξεχωριστή από αυτή του πλήθους, έναν που μετέχει στο αγαθό σε μεγαλύτερο βαθμό και πληροί την ψυχή του με το νου. Αυτός έχει την αξίωση να είναι σύμβουλος των πολλών, συνάγοντας το διασπαρμένο σε αυτούς αγαθό και συνδέοντας τον μερισμό τους σε επαφή και αποκαθιστώντας την ένδειά τους σε αυτάρκεια. Διότι πώς θα μπορούσε ποτέ το πλήθος αυτό καθ΄εαυτό να πετύχει το κοινό συμφέρον του, αν δεν συνταχτεί γύρω από ένα και μοναδικό κυρίαρχο; Διότι σε όλες τις βαθμίδες των όντων μπορούμε να δούμε το πλήθος να έρχεται σε πλήρη σύμφυση με το ένα, και μέσω αυτού του ενός που έχει μία φύση να τείνει υψούμενο προς την υπερβατική ένωση. 

Κατά τον ίδιο τρόπο λοιπόν και το πλήθος των ανθρώπων που συγκεντρώνονται στα βουλευτήρια σπεύδοντας προς την επιλογή του αγαθού δια μέσω του συμβούλου πετυχαίνει τον τελικό του σκοπό. Διότι το ένα που συντάσσεται με αυτούς είναι ο σύμβουλος, ο οποίος μάλιστα ονομάστηκε έτσι ως αίτιος του συμπεράσματος και της συνένωσης των βουλευομένων. Άλλωστε, ακριβώς όπως σε όλα τα όντα η ένωση και το αγαθό από μία και μόνη ψυχή, έτσι και στους ανθρώπους ένας και ο αυτός είναι εκείνος που θέτει ενώπιόν τους την επαφή με τον νου και τη μετάδοση των αγαθών. Και ακριβώς όπως το πρωταρχικό αγαθό είναι αυτό που γεννά το νου, έτσι και ο σύμβουλος είναι αυτός που χορηγεί τη φρόνηση στους βουλευόμενους.