Του Κιουπκιολή Αλέξανδρου, Επίκουρου καθηγητή πολιτικών επιστημών στο ΑΠΘ
Από το ομώνυμο βιβλίο
Τα «κοινά», οι συλλογικοί φυσικοί και πολιτισμικοί πόροι που διαχειριζόμαστε από κοινού με συμμετοχικές πρακτικές, αναδεικνύονται σήμερα στην κριτική θεωρία και πράξη ως ένας από τους βασικούς κόμβους της αυτόνομης πληθυντικής ανοικοδόμησης. Η ενδυνάμωσή τους δεν πλουτίζει μόνο την εμπειρία της κοινωνικής αυτοκυβέρνησης μέσα από αμεσοδημοκρατικούς θεσμούς και κοινότητες σε πολιτισμικούς χώρους, στην υγεία, στην εκπαίδευση, στο διαδίκτυο, στην κατανάλωση και στην παραγωγή. Κτίζει εδώ και τώρα τα μικροθεμέλια της καθημερινής επιβίωσης και συμβίωσης με τους όρους των άλλων κόσμων στους οποίους προσβλέπουμε, εξασφαλίζει τις υλικές και θεσμικές προϋποθέσεις της μετάβασης προς αυτούς και διαπλάθει την άλλη εξισωτική ηθική της κοινής αυτοδιεύθυνσης χωρίς την οποία οι κόσμοι αυτοί δεν θα μπορέσουν να εξαπλωθούν και να αναπαραχθούν.
Τέτοιες δυναμικές κοινωνικού αυτομετασχηματισμού θα επεκταθούν αβίαστα και θα πολλαπλασιαστούν σε όλο και περισσότερα πεδία του κοινωνικού μέσα από το ελκυστικό τους παράδειγμα και την εκούσια σύμπραξη. Η δια της βίας κατίσχυση σχέσεων ίσης ελευθερίας είναι αντίφαση εν τοις όροις. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι οι εναλλακτικές επιτελέσεις μπορούν να αγνοήσουν απλώς τα κράτη και τις αγορές. Γι’αυτό και χρειάζεται μια σύζευξή τους με τις πολιτικές λογικές της ηγεμονίας. Όχι για να κατακτηθεί το κράτος και να επιταχθεί ένα άλλο ενιαίο κοινωνικό πρότυπο αλλά για να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της αναδιάταξης των σχέσεων εξουσίας και των τρόπων σύνθεσης των διαφορών και οργάνωσης των δεσμών μεταξύ των αυτοδιευθυνόμενων κοινών. Για να σκεφτούμε και να συστήσουμε μια άλλη ηγεμονία, της πλουραλιστικής, αποκεντρωμένης και εξισωτικής αυτονομίας.
Η πολιτική θεωρία και πράξη της τελευταίας δεκαετίας συνέταξαν πολλές φορές το πιστοποιητικό θανάτου της «ηγεμονίας» νοούμενης ως πολιτικής της ταυτότητας, της ιδεολογίας, της ολότητας, του κόμματος και του κρατικού μηχανισμού, της αντιπροσώπευσης και της ιεραρχικής εξουσίας από τα πάνω προς τα κάτω. Ρητά ή μη, η ίδια παραδοχή διαπνέει τη φιλολογία γύρω τις παγκόσμιες δημοκρατικές εξεγέρσεις του 2011, οι οποίες εξαπλώθηκαν από την Αραβική Άνοιξη στο κίνημα Occupy στη Βόρεια Αμερική, περνώντας από τους Ισπανούς Indignados και τους Έλληνες Αγανακτισμένους. Η κοινή δόξα είναι ότι αυτά τα συλλογικά κινήματα δεν απέρριψαν απλώς την αντιπροσώπευση, τον κομματισμό, τις ιδεολογικές παγιώσεις, τη συγκεντρωτική εξουσία, τα ολοποιητικά κρατικο-κεντρικά προγράμματα, τη δικτατορία του χρήματος και των πολιτικών, την ομοιογενή ενότητα του λαού ή των μαζών. Επεχείρησαν επιπλέον να οικοδομήσουν και να προεικονίσουν μέσω των πρακτικών της αντίστασής τους ένα νέο δημοκρατικό κόσμο που θα διερρήγνυε την ηγεμονική πολιτική με την αυτόνομη συλλογική αυτο-οργάνωση στις δημόσιες πλατείες, τα συλλογικά πειράματα και την άμεση κινητοποίηση της βάσης. Επεδίωξαν να διαμορφώσουν διαδικασίες ισότιμης, συναινετικής διαβούλευσης οι οποίες είναι ανοικτές σε όλους, δεξιώνονται την ποικιλομορφία και δημιουργούν οριζόντια, αποκεντρωμένα δίκτυα που επιτρέπουν τη συνεργασία χωρίς να εξαλείφουν την ελευθερία των μοναδικοτήτων.
Κόντρα στο ρεύμα μεγάλου μέρους της κριτικής θεωρίας και δράσης στην εποχή μας, υποστηρίζουμε ότι οι αναγγελίες του θανάτου είναι πρόωρες, και όχι μόνον επειδή δεν έχει κατεδαφιστεί ακόμη η νεοφιλελεύθερη κυρίαρχη τάξη πραγμάτων, αλλά και επειδή οι εξισωτικοί δημοκρατικοί αγώνες θα έπρεπε να αναμορφώσουν ριζικά, αντί απλώς να απορρίπτουν, βασικούς άξονες της ηγεμονικής πολιτικής: την άνιση εξουσία, την αντιπροσώπευση, την ενοποίηση-συνοχή, τον ανταγωνισμό και τη διαλεκτική μερικού/καθολικού. Από την άλλη, η ηγεμονία θα πρέπει να ανασυσταθεί εκ βάθρων, προσλαμβάνοντας μια πληθυντική μορφή που θα μπορεί να διασαλεύει τις ιεραρχικές, ομογενοποιητικές και ιδεολογικές της κλειστότητες και περιχαρακώσεις. Με τους όρους της σύγχρονης πολιτικής σκέψης, θα πρέπει να αντιπαραθέσουμε τους Hardt και Negri στον Laclau, τους επιφανέστερους στοχαστές των μετα-ηγεμονικών πολλαπλοτήτων στον θεωρητικό της λαϊκιστικής δημοκρατικής ηγεμονίας, αντίστοιχα. Αλλά θα πρέπει επίσης να τους φέρουμε σε διάλογο, μέσα από τρόπους πολιτικής σκέψης και πράξης που διατηρούν την κριτική μας εγρήγορση απέναντι στα υπολείμματα της κυριαρχίας, που επιδιώκουν να αλλάξουν τις ισορροπίες ισχύος προς όφελος των πολλών στην αυτόνομη ποικιλομορφία τους, και που θεσπίζουν αποτελεσματικές διαδικασίες ανοικτής αντιπροσώπευσης και συντονισμού μεταξύ των μοναδικοτήτων. Σκοπός είναι να συλλάβουμε μια δυνατή ηγεμονία του πλήθους αποδομώντας και αναδιαρθρώνοντας καθιερωμένες αντιλήψεις και για την ηγεμονία και για το πλήθος, υπό το φως σύγχρονων εκφάνσεων και πραγματώσεων της συλλογικής αυτονομίας.
Οι αυτόνομες πολλαπλότητες θα μπορούσαν να υιοθετήσουν ποικίλες μορφές συγκεντρωτισμού, όπως γενικές συνελεύσεις που θα συντονίζουν πολλές μικρότερες συνελεύσεις και διάφορες κινητοποιήσεις, ή αφοσιωμένες ομάδες ατόμων που θα συμμετέχουν συστηματικά σε ανοικτές συλλογικές διαδικασίες για τη διαχείριση κοινών πόρων, σε στενό διάλογο με τις ευρύτερες κοινότητες που υπηρετούν. Στα ανοικτά εξισωτικά πλήθη μπορούν να δημιουργηθούν ποικίλες υβριδικές προσμείξεις κάθετων σχέσεων, συγκεντρωτισμού και οριζοντιότητας. Αλλά η κυρίαρχη στόχευση θα στρέφεται ενάντια στους αποκλεισμούς, τις ιεραρχίες και τους ηγέτες, και θα πρέπει να διεξάγεται ένας συνεχής αγώνας για το άνοιγμα της πρόσβασης και την εξίσωση των σχέσεων εξουσίας στις πρακτικές της συλλογικής αυτοκυβέρνησης. Στον βαθμό που είναι πάντα πιθανή η επανεμφάνιση ασύμμετρων σχέσεων ισχύος, ή στο μέτρο που είναι σκόπιμο να συγκροτηθούν τέτοιες σχέσεις υπό ιδιαίτερες συνθήκες, η πλήρης οριζοντιότητα δεν μπορεί να αποτελεί μια μόνιμη κατάσταση, αλλά θα είναι ένας ορίζοντας διαρκούς πάλης ενάντια στα υπολείμματα της άνισης, ιεραρχικής και συγκεντρωτικής εξουσίας.
Τα εξισωτικά πλήθη θα ενσαρκώνουν διαζευκτικές συνθέσεις οριζόντιων και κάθετων σχέσεων, όπου η οριζόντια και η κάθετη λογική θα αμφισβητούν η μία την άλλη και θα ξεπερνούν έτσι τους περιορισμούς που θέτει η μία και η άλλη. Αλλά η καθολικά ανοικτή συμμετοχή και η συμμετρική εξουσία θα καταλαμβάνουν ανώτερη θέση στην τάξη των προτεραιοτήτων. Ο στόχος της άμεσης δημοκρατίας για όλους, ο αγώνας ενάντια στην κυριαρχία των ηγετών και η διεύρυνση της ενεργού συμμετοχής των πολιτών στη συλλογική αυτοδιεύθυνση βρίσκονται στην αιχμή των σύγχρονων δημοκρατικών κινημάτων.
Απέναντι στους αντιπάλους μιας ριζοσπαστικής δημοκρατίας του πλήθους θα πρέπει να ασκηθεί μια άνιση εξουσία, τόσο κατά τη διάρκεια των αγώνων για τη θεμελίωση αυτής της δημοκρατίας όσο και εν συνεχεία για τη διαφύλαξή της. Αλλά οι εχθροί της ισότιμης και πλουραλιστικής αυτο-οργάνωσης θα είναι οι υπερασπιστές κατεστημένων συμφερόντων, ιεραρχιών και αποκλεισμών. Έτσι η συλλογική εξουσία θα στραφεί ενάντια στους φορείς και τα ερείσματα της κυριαρχίας. Ενάντια στις εδραιωμένες και μαχητικές ελίτ θα πρέπει επίσης να κινητοποιηθούν ισχυρές «αντιεξουσίες» ώστε να καταστεί δυνατή η συλλογική επανοικειοποίηση των κοινών και να μπει τέλος στην περιβαλλοντική καταστροφή. Αλλά καμία κυρίαρχη εξουσία δεν θα πρέπει να υπαγορεύει τα σχήματα της ισότιμης αυτοδιαχείρισης σε άτομα και συλλογικότητες που διαφωνούν, καθώς κάτι τέτοιο αντίκειται στην ίδια της ιδέα της ελεύθερης συλλογικής αυτο-οργάνωσης. Και κάθε διαδικασία άσκησης κυρίαρχης εξουσίας θα επιδιώκει να διασπείρει, να πληθύνει και να διαλύσει την κυριαρχία επιμερίζοντάς τη σε πολλαπλές εστίες και χώρους συλλογικής αυτοκυβέρνησης, επιζητώντας τη συναίνεση και τη διαπραγμάτευση μεταξύ ισότιμων εταίρων παρά τη συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια ενός ή μερικών.
