ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ

                          

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

                                              Τι είναι η φιλοσοφική μέθοδος;

Όταν αρχίζει να σκέφτεται κανείς γενικά και όχι μόνο φιλοσοφικά, εκκινεί από μια αφετηρία συλλογισμών, επιχειρημάτων, γνωμών, εμπειριών, γνώσεων –κυρίως πληροφοριακών– ή απόψεων και επιχειρεί να αρθρώσει το δικό του επιχείρημα. Τούτο σημαίνει πως και η πιο απλοϊκή σκέψη, για να είναι αληθής στα όριά της, δηλαδή να ανταποκρίνεται σε αυτό που θέλει να πει, χρειάζεται να μετα-στοχάζεται, να ξανα-σκέπτεται αυτό που ήδη έχει θεωρηθεί ή μελετηθεί κατ’ αρχήν ως αντικείμενο σκέψης. 

O HEGEL ΕΡΜΗΝΕΥΕΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

• 1.Ο κορυφαίος διαλεκτικός φιλόσοφος της νεωτερικής εποχής, ο Χέγκελ, αποτιμώντας την ιστορική δυναμική του φιλοσοφικού στοχασμού του Αριστοτέλη, αποφαίνεται ως εξής: ο Αριστοτέλης ανήκει στα πιο βαθυστόχαστα μυαλά της ανθρωπότητας και απέναντί του καμιά εποχή δεν έχει να αντιτάξει παρόμοιο ανάστημα. Αυτός και ο Πλάτων δικαίως αναγνωρίζονται ως δάσκαλοι του ανθρώπινου γένους[1]. Ο Αριστοτέλης συνέχισε και προήγαγε περαιτέρω ό,τι άρχισε ο Πλάτων, τόσο στο βάθος των ιδεών, δηλαδή κατά την ποιότητα, όσο και στην εξάπλωσή τους, δηλαδή κατά την ποσότητα. Την ίδια στιγμή που απλωνόταν στην έρευνα  των πιο διαφορετικών πτυχών του επιστητού, ολοκλήρωνε αυτή την αναλυτική έρευνα στην ολότητα, στον ενιαίο χαρακτήρα της έννοιας:

«Ο Αριστοτέλης έχει εισδύσει σε ολόκληρη τη μάζα και σε όλες τις πλευρές του πραγματικού σύμπαντος και υπέταξε τον πλούτο και τη διασπορά, τον πολύπτυχο χαρακτήρα του στην έννοια»[2].

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΤΟΝ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΧΕΓΚΕΛ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

§1

     Ι. Ο χρόνος απασχολεί τον Ηράκλειτο και τον Χέγκελ, στο μέτρο που η εκδήλωσή του συνδέεται με την εκδίπλωση της ίδιας της φιλοσοφικής τους προβληματικής και ονομάζει τη λειτουργική ικανότητα της γενικότερης διαλεκτικής τους αντίληψης. Απ’ αυτή την άποψη, ο χρόνος συνιστά θεωρητικό πρόβλημα, που καλείται να αντιμετωπίσει η ίδια η κατανοητική σκέψη/νόηση (begreifendes Denken) ως η μεθοδική δυνατότητα του ανθρώπου, ως σκεπτόμενου όντος, να εισχωρεί στην ενδότερη κατανόηση των πραγμάτων. Πιο ειδικά η κατανοητική πράξη της νόησης, στον Ηράκλειτο και στον Χέγκελ, αντλεί το καθολικό της νόημα από το γεγονός ότι επιδιώκει να μετασχηματίσει τη σκέψη του ανθρώπου δια του χρόνου. Πώς υλοποιεί αυτή την επιδίωξη; Με το να ανακαλύπτει τον εαυτό της σε ό,τι συμβαίνει κατά την τάξη του χρόνου και με το να υψώνει το πνεύμα της εποχής (Zeitgeist) σε μια αξιόπιστη γνώση απέναντι στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Εμφανίζεται έτσι να έχει για αντικείμενο το χρόνο (Zeit) ως το δικό της παρόν. Κατ’ αυτή την έννοια στρέφει όλη τη στοχαστική της διάθεση στο να θέλει να κατανοεί την εποχή της και να κατανοείται απ’ αυτή.

ΦΙΧΤΕ - ΤΟ ΕΝΟΧΟ ΠΑΡΟΝ ΤΗΣ ΑΜΑΡΤΩΛΟΤΗΤΑΣ

             

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

§1

Ι. Ο Γιόχαν Γκότλιπ Φίχτε ανήκει στους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του επονομαζόμενου Γερμανικού Ιδεαλισμού. Τι είναι ο Γερμανικός Ιδεαλισμός; Είναι ένα φιλοσοφικό κίνημα που συνέβαλε τα μέγιστα στη συγκρότηση της αυτοσυνείδητης υποκειμενικότητας της νεωτερικής εποχής. Ανάγει τα φιλοσοφικά του θεμέλια στον Καντ και περιλαμβάνει στους κόλπους του, μαζί με τον Φίχτε, τον Σέλλινγκ (Schelling) και τον Χέγκελ (Hegel). Καθένας απ΄ αυτούς τους φιλοσόφους είναι ένας Ολύμπιος Δίας, με καθοριστικές επιδράσεις στην μετέπειτα εξέλιξη της φιλοσοφίας, πρωτίστως δε των Ευρωπαϊκών φιλοσοφικών κινημάτων.

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΚΑΙ ΧΕΓΚΕΛ - Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ

         ψυχρὰ θέρεται, θερμὸν ψύχεται, ὑγρὸν αὐαίνεται, καρφαλέον νοτίζεται.

        Τα ψυχρά θερμαίνονται, το θερμό ψύχεται, το υγρό ξηραίνεται, το ξηρό υγραίνεται.

                                                                          (Ηράκλειτος, Β 126)

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

Ερμηνεία ‒Κατανόηση

     1. Στο εν λόγω απόσπασμα, ο Ηράκλειτος συνεχίζει να διατυπώνει, με το παράδειγμα της μεταβολής της ύλης, τη θεωρία του περί των αντιθέτων, αλλά υπό διαφορετική μορφή ή σχήμα σχέσης τους συγκριτικά με άλλα αποσπάσματα. Δυνάμει λοιπόν του νόμου των αντιθέτων, τα αντίθετα εδώ, ψυχρό/κρύο-θερμό, υγρό-ξηρό, δηλώνουν αντίρροπες τάσεις, που εκδηλώνονται μέσα στο γίγνεσθαι και δια του γίγνεσθαι και οι οποίες λαμβάνονται ως όμοια αντίθετα, δηλαδή συνέχονται υπό την εγελιανώς νοούμενη εννοιακή μορφή του ενός και του αυτού. 

ΠΛΑΤΩΝ - ΠΕΡΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΣΗΣ

Από την ποίηση στη φιλοσοφία

(Από τη δυνατότητα στην αναγκαιότητα)

Ένα ερώτημα, που ανάλαφρα εισδύει στο λέγειν αρκετών συνομιλητών της ποίησης είναι και τούτο: ο Πλάτων έχει εξορίσει πραγματικά τους ποιητές και τους καλλιτέχνες από την ουτοπική του πολιτεία;  Η απάντηση δεν εντοπίζεται σε ένα ναι ή σε ένα όχι, αλλά αναζητείται και οφείλει να αναζητείται διαλεκτικά μέσα στον κόσμο της πλατωνικής φιλοσοφίας και δη της πολιτικής φιλοσοφίας. 

Η κυρίαρχη σχέση αυτού του κόσμου είναι η σχέση ειδώλου και αρχέτυπου. Την ποίηση ο Πλάτων την εντάσσει στον κόσμο του ειδώλου, ενώ με τον κόσμο του αρχέτυπου συνάπτει τη φιλοσοφία. Ανάλογα με το πώς κατανοείται η πιο πάνω σχέση,  διακριβώνεται αν ο Πλάτων εξορίζει ή όχι την ποίηση. Από άποψη γενικής,  καθολικής αρχής, η φιλοσοφία, ο κόσμος των ιδεών ή το αρχέτυπο, στα χέρια και στο μυαλό του Πλάτωνος, λειτουργεί ως η ακατάβλητη και τιτάνια εναντίωση στην δικτατορία της  μετριότητας. 

ΧΕΓΚΕΛ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ

                   

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

Λόγος και πνεύμα

Σε κάθε εποχή μπορεί κανείς να συναντήσει εκείνο το πάθος της δημιουργίας, που γεμάτο θυμό αντιπαρατίθεται, μέσα στον κόσμο των φαινομένων, με την υφιστάμενη επικράτηση του χάους και τείνει να ανακτά, ως έπαθλο, τον εαυτό του με τη μορφή της απόλυτης εναρμόνισης: σκέψης και Είναι. Πρωτίστως λοιπόν αυτό εκτυλίσσεται ως ασυμφιλίωτη εναντίωση του ανθρώπινου πνεύματος στα δογματικά αδιέξοδα της κοινοτοπίας και ως αυθεντικός αγώνας, ως πόλεμος με το νόημα του Ηράκλειτου: αρχέγονη διάνοιξη του εν λόγω πνεύματος προς την ουσία του Είναι (του)· μια διάνοιξη που έχει τον χαρακτήρα της διαλεκτικής Είναι και μη-Είναι. Στη Φαινομενολογία του πνεύματος, ο Χέγκελ πυροδοτεί την έκρηξη του ως άνω πολέμου με όρους της φιλοσοφικής νεωτερικότητας: η φιλοσοφία πρέπει να αναπτυχθεί ως ο Λόγος που λέγει το Είναι, επιχειρώντας  να κατανοήσει το πραγματικό, λογικό πρόσωπο του κόσμου. Ένα τέτοιο λέγειν δεν έχει καμιά σχέση με την καθημερινή φλυαρία της μιας ή της άλλης αυθαίρετης υποκειμενικότητας, αλλά, πρώτα-πρώτα, είναι το γλωσσικό παίγνιο των πνευματικών μετασχηματισμών του ιστορικού Είναι του ανθρώπου ως ανθρωπότητας. Επομένως συνιστά ριζικές ανατροπές της σκέψης: δια-λογικές, ήτοι διαλεκτικές αναγωγές από τα άμεσα στα πιο περίπλοκα περιβάλλοντα ερμηνείας, κατανόησης και αντίστοιχων τρόπων του εντός του κόσμου υπάρχειν μας.

ΧΑΪΝΤΕΓΚΕΡ - Ο ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΜΑΣ ΟΔΗΓΕΙ ΑΠΟ ΤΟ ΧΑΟΣ ΣΤΟ ΦΑΟΣ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

Ο Χάιντεγκερ αναγνωρίζει στον Ηράκλειτο την αρχέγονη απαρχή της ιστορίας του Είναι. Το ερώτημα συνακόλουθα που διατρέχει τη σκέψη του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου είναι: ποιος είναι ο Ηράκλειτος (GA 55, 5); Κατ’ αυτό τον τρόπο αποδέχεται το προ(σ)-κλητικό νεύμα που του απευθύνει ο στοχασμός του Ηράκλειτου και επιχειρεί να ανταποκριθεί, σχολιάζοντας πρωτίστως μια συμβολική «ιστορία» γύρω από τη ζωή και τη διδασκαλία του Εφέσιου σοφού. Περί αυτής μας λέει ο Αριστοτέλης:

«Λένε σχετικά με το τι είπε ο Ηράκλειτος σε κάποιους ξένους που ήθελαν να τον συναντήσουν. Όταν πλησίασαν και τον είδαν να ζεσταίνεται κοντά στο φούρνο, δίστασαν· τότε τους προέτρεψε να μπουν μέσα με θάρρος λέγοντάς τους πως κι εδώ υπάρχουν θεοί …» (Περί ζώων μορίων Α5. 645a 17).

ΧΕΓΚΕΛ - Η ΛΟΓΙΚΗ ΤΟΥ ΕΙΝΑΙ ΩΣ ΑΠΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

                     

Του Τζωρτζόπουλου Δημήτρη

Πώς το Λογικό Είναι αυτοστοχάζεται;

§1

          Η Λογική του Είναι  δομείται πάνω στα θεμέλια του Είναι, το οποίο συνιστά τη φιλοσοφική απαρχή της σύμπασας επιστήμης της Λογικής.  Το Είναι ως ξεκίνημα της όλης Λογικής ανάπτυξης δεν μπορεί να έχει άλλον προσδιορισμό πέραν του ότι είναι· δηλαδή πέραν του ότι είναι απροσδιόριστο. Είναι απροσδιόριστο, γιατί είναι καθαρό, δηλαδή απαλλαγμένο από κάθε άλλο προσδιορισμό: είναι μια ολοκληρωμένη αφαίρεση, ένας εντελής χωρισμός, ένα απόλυτο ή αφηρημένο ξεκίνημα, με το νόημα ότι δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη η διαλεκτική μορφής και περιεχομένου. Ως ξεκίνημα της Λογικής, το Είναι διαφέρει ουσιωδώς από την καθαρή, την απόλυτη Γνώση της Φαινομενολογίας του πνεύματος. Εν τούτοις, Είναι και απόλυτη Γνώση προϋποτίθενται κατά αμοιβαίο τρόπο: Το Είναι συνιστά θεμέλιο της Λογικής επιστήμης συνολικά, συμπεριλαμβανομένης και της επιστήμης της εμπειρίας της συνείδησης. Ταυτόχρονα, η καθαρή ή απόλυτη Γνώση, που προκύπτει ως αποτέλεσμα αυτής της επιστήμης, συνιστά προϋπόθεση του Είναι. Η αμοιβαία προϋπόθεση ωστόσο αμφοτέρων δεν έχει τον ίδιο χαρακτήρα: η απόλυτη Γνώση δεν μπορεί να εξηγηθεί, να αιτιολογηθεί, με τους τρόπους και τα μέσα της Φαινομενολογικής της εκδίπλωσης. Μπορεί να θεμελιωθεί μόνο συστηματικά από την ίδια τη Λογική του Είναι, από αυτό δηλαδή που η ίδια είναι. Κανένας προσδιορισμός, καμιά κατηγορία, καμιά πρόταση της Λογικής του Είναι δεν μπορεί να κατανοείται στην αληθινή της ανάπτυξη, όταν εξετάζεται από μια σκέψη που σχετίζεται μόνο με εξωτερικό υλικό και  εξομοιώνει τα πάντα με τα πάντα.    

ΠΛΑΤΩΝ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο φωτισμός της λογικής ψυχής και η ανάβασή της στον νοητό κόσμο, στην πλατωνική φιλοσοφία, γίνεται ξαφνικά, ως κεραυνός εν αιθρία. Για να μπορέσει η ψυχή να φωτιστεί είναι προϋπόθεση η συνεχής ενασχόληση με τη φιλοσοφία και την αναζήτηση της αλήθειας ως τρόπος ζωής του πνεύματος. Αυτή η ενασχόληση με το φιλοσοφείν είναι ενδοσκόπηση, είναι έσω σκάψιμο, η εύρεση του ίδιου του αληθινού εαυτού μας, ο οποίος, σαν άλλος θησαυρός, φέρει στη δομή του το αποτύπωμα του Παντός, τον τρόπο που υπάρχει ο κόσμος, ορατός ή αόρατος. Η εύρεση αυτού του θησαυρού συμβαίνει σε ανύποπτο χρόνο, απροσδόκητα. Καθώς η ψυχή βιώνει τον φιλοσοφικό αυτό βίο, χωρίς να το συνειδητοποιεί η ίδια ανέρχεται, δηλαδή εξελίσσεται διαρκώς πνευματικά πλησιάζοντας την ΙΔΕΑ του ΑΓΑΘΟΥ. Και όταν η ψυχή πλησιάσει στο κρίσιμο σημείο την ΙΔΕΑ του ΑΓΑΘΟΥ, η οποία αποτελεί το ΝΟΗΤΟ ΠΥΡ, τον πνευματικό ΗΛΙΟ, ξαφνικά μέσα στη ζέση της ανάβει φωτιά  λάμποντας με τη φλόγα της στον αιθέρα. Η ευτυχία και η χαρά που βιώνει η ψυχή είναι ανείπωτη, γιατί το πεπερασμένο προσεγγίζει το άπειρο...

ΧΕΓΚΕΛ - Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου

Ο Λόγος μέσα στην ιστορία

Τι σημαίνει φιλοσοφία της παγκόσμιας ιστορίας; Εκ πρώτης όψεως σημαίνει θεώρηση, εξέταση της ιστορίας που πραγματοποιεί η νόηση, ο στοχασμός (Denken). Κάθε θεώρηση της ιστορίας που γίνεται δεν είναι έργο αυτής της νόησης, αυτού του στοχασμού; Ο Χέγκελ δεν το αμφισβητεί τούτο· προσθέτει μόνο, από τη δική του σκοπιά, πως το ζητούμενο δεν είναι μια οποιαδήποτε θεώρηση της ιστορίας, αλλά πρωτίστως η φιλοσοφική της θεώρηση. Για τον κοινό νου, την κοινή αντίληψη, φιλοσοφική πραγμάτευση της ιστορίας φαντάζει ως κάτι το αντιφατικό, το ασύμβατο, το ακατανόητο. Φιλοσοφία και ιστορία λογίζονται, για την εν λόγω αντίληψη, ως δυο διαφορετικές,διαμετρικά αντίθετες έννοιες: η μεν πρώτη παραπέμπει στη νοητική δραστηριότητα του υποκειμένου ως τέτοιου, η δε δεύτερη ασχολείται με αντικειμενική περιγραφή, παρουσίαση συμβάντων. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μια ενεργό, ανήσυχη υποκειμενικότητα, στη δεύτερη με μια παθητική, απτή, συμβατική αντικειμενικότητα, όπου καταγράφονται γεγονότα και συμβάντα.

ΠΛΑΤΩΝ - Ο ΛΟΓΟΣ, Ο ΕΡΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΛΛΟΣ ΣΤΟΝ ΔΙΑΛΟΓΟ ΦΑΙΔΡΟ

                     

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Ο πλατωνικός διάλογος "Φαίδρος" αποτελεί ένα από τα ύψιστα αριστουργήματα του παγκόσμιου πνεύματος και του απαράμιλλου έντεχνου φιλοσοφικού λόγου. Μέσα στον "Φαίδρο" αναπτύσσεται ένας ποιητικός φιλοσοφικός λόγος που εμπερικλείει το όλον ζήτημα της αυτογνωσίας του ανθρώπου και αναδεικνύεται το μεγαλείο της φιλοσοφίας ως καθολικού τρόπου άσκησης του πνεύματος που φέρει ο άνθρωπος μέσα του. Στον μύθο του Φαίδρου περιγράφεται η ανθρώπινη ψυχή με τα δύο κύρια μέρη της, το λογικό και άλογο μέρος της και η δυνατότητα που έχει η τελευταία προκειμένου να φτερουγίσει στον υπερουράνιο κόσμο. Ο Πλάτων παρουσιάζει αυτή τη δυνατότητα του φτερουγίσματος ή πτήσης που έχει η ανθρώπινη ψυχή μέσω της άσκησης στη φιλοσοφία, μιας άσκησης που υπερβαίνει σε ποιότητα αυτήν της θρησκευτικής ασκητικής. 

Η μεγάλη διαφορά μεγέθους στον χαρακτήρα της πλατωνικής άσκησης στη φιλοσοφία έγκειται ως προς το ότι ο νους δεν εργάζεται μόνο στη βάση της υπηρεσίας του Λόγου για να συμμετέχει στο πνευματικό άθλημα της αυτογνωσίας και της ανέλιξης, αλλά κομίζει ως συνδρομητικό δίδυμο τον Έρωτα. Ο ασκών τη φιλοσοφική ανάπτυξη δεν μετέρχεται μόνο τον Λόγο για να ανέλθει στο αληθινό Ον, αλλά και τον Έρωτα ο οποίος λειτουργεί ενοποιητικά και εκστατικά για να συλλάβει το κάλλος της Ιδέας. Έτσι, σε αντίθεση με πολλούς φιλοσόφους, ο Πλάτων ανέπτυξε το έπος του Φιλοσοφικού Λόγου, τη συγκρότηση ενός πρότυπου υποδείγματος για το γνώθι σεαυτόν, μόνο σε εκείνο το επίπεδο που ο Έρως συγκλονίζει σύγκορμα όλο το συνειδητό και ασυνείδητο Είναι της ανθρώπινης οντότητας. Λόγος και Έρως ομοιάζουν και διαπλέκονται τόσο πολύ στους διαλεκτικούς αναβαθμούς του όντος ώστε να καθίσταται αδύνατη η οποιαδήποτε υπεροχή του ενός ή του άλλου και τούτο διότι ο μεν Λόγος αναδύεται μέσω της ισχύος της νόησης κατακόρυφα στην κλίμακα της ανοδικής πορείας, ο δε Έρως, ταυτόχρονα, διανύει μια σπειροειδώς κυκλική πορεία διέγερσης της διάνοιας γύρω από τον Λόγο, ίσου ύψους με αυτόν. Η εσωτερική έκρηξη του δυναμικού της διάνοιας εκτινάσσει το λογιστικό στο επίπεδο της υψηλής Νόησης, σε εκείνο το συνειδησιακό σημείο του όντος που διαφαίνεται καθαρά ότι τόσο ο Λόγος μεθά από την ελκτική δύναμη του Έρωτος, όσο και ο Έρως λάμπει από το φέγγος της τακτικής και ευδαιμονικής δράσης του Λόγου. Το μεγάλο μυστικό των διαλόγων του Πλάτωνα είναι ακριβώς αυτή η διαλεκτική πραγματολογική και νοητική δέση των δύο (Λόγος-Έρως) στη βάση του Μύθου. Οποτεδήποτε ο Λόγος φαίνεται να αφλογιστεί για να συλλάβει την κάλλος της Ιδέας εμφανίζεται μέσω του άνθους του φιλοσοφικού μύθου ο Έρως ο οποίος κυοφορεί το βάθος των εν δυνάμει μορφών που πηγάζουν από την Ιδέα, δηλαδή την ίδια τη διάνοιξη και το πλάτεμα του Λόγου τα οποία ενορχηστρώνει ο Έρως. Από την άλλη, κάθε φορά που ο Έρως, ως απύθμενος βουλητικός ενοποιητικός δεσμός του όντος, ξεδιπλώνει τις σύνθετες δονήσεις των δυνάμεων για τη συγκρότηση των μορφών και αδυνατεί να προσδέσει σε λογικούς αρμούς τον κόσμο ως όλον, εμφανίζεται ο Λόγος που μετέρχεται ο καθολικός νους και θέτει την ισόρροπη λογική τάξη στις σχέσεις και την  ανάπτυξη των όντων. 

ΣΩΚΡΑΤΗΣ - ΜΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Του Δημήτρη Τζωρτζόπουλου, διδάκτορα φιλοσοφίας

ΠΡΟΣΩΠΟ - ΣΧΕΣΗ - ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ - ΓΛΩΣΣΑ - ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

    Είναι κοινώς παραδεκτό ότι οι βασικοί άξονες της σκέψης του Σωκράτη εντάσσονται στο πνευματικό κίνημα του σοφιστικού διαφωτισμού. Η ενδότερη συγγένειά του με τους σοφιστές είναι περισσότερο αισθητή σε θέματα που σχετίζονται με την κριτική του μύθου, τη φιλοσοφική κατανόηση του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους της κοινότητας, την καλλιέργεια πολιτικών και παιδαγωγικών ενδιαφερόντων, την παιδευτική σημασία του λόγου και του έλλογου πράττειν. Αλλά και η πρακτική όψη της φιλοσοφικής του δραστηριότητας παρουσιάζει τα ίδια σχεδόν γνωρίσματα με εκείνα των σοφιστών: η διδασκαλία του συνδέεται με τις έγνοιες και τους προβληματισμούς των νέων ανθρώπων, οι συζητήσεις με τους συμπολίτες του, όπως π.χ εκείνη με τον Ευθύφρονα, λαμβάνουν συχνά διαφωτιστικό χαρακτήρα, η κριτική διάθεση της σκέψης του τείνει να αυτοθεμελιώνει τον διαπαιδαγωγητικό της ρόλο, η θεωρητική του βλέψη αμφισβητεί ευθέως την προσήλωση σε εδραιωμένα δόγματα και αναζητεί νέα παιδευτικά πρότυπα.