ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ - Ο ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ, ΟΡΩΝ ΟΛΙΓΩΡΙΑ

«Ορών ουν πολλήν μεν ολιγωρίαν ούσαν

ημίν προς τους θεούς»— λέγει με ύφος σοβαρόν.

Ολιγωρίαν. Μα τι περίμενε λοιπόν;

Όσο ήθελεν ας έκαμνεν οργάνωσι θρησκευτική,

όσο ήθελεν ας έγραφε στον αρχιερέα Γαλατίας,

ή εις άλλους τοιούτους, παροτρύνων κι οδηγών.

Οι φίλοι του δεν ήσαν Χριστιανοί·

αυτό ήταν θετικόν. Μα δεν μπορούσαν κιόλας

να παίζουν σαν κι αυτόνα (τον Χριστιανομαθημένο)

με σύστημα καινούριας εκκλησίας,

αστείον και στην σύλληψι και στην εφαρμογή.

Έλληνες ήσαν επί τέλους. Μηδέν άγαν, Aύγουστε.

Ιστοριογενές ποίημα. Από το 1896 ως το 1932/3 ο Καβάφης έγραψε επτά ποιήματα με στόχο τον Ιουλιανό τον Παραβάτη ή Αποστάτη (από αυτά, το πρώτο, με αρχικόν τίτλο «Ο Ιουλιανός εν Ελευσίνι και τελικόν «Ο Ιουλιανός εν τοις Μυστηρίοις», καταταγμένο στο θεματικό κεφάλαιο «Αι Αρχαί του Χριστιανισμού», έμεινε ανέκδοτο ως το 1968) – Ο Ιουλιανός εν Νικομηδεία, Ο Ιουλιανός και οι Αντιοχείς, Ουκ έγνως, Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας, Μεγάλη συνοδεία εξ ιερέων και λαϊκών. Επίσης, από το 1920 έως τουλάχιστον το 1926, ο Καβάφης σχεδίασε άλλα πέντε ποιήματα σχετικά με τον Ιουλιανό, που έμειναν ανολοκλήρωτα∙ τα σχεδιάσματα αυτά δημοσιεύθηκαν το 1981 από την Renata Lavagnini.

Ορών ουν πολλήν μεν ολιγωρίαν ούσαν ημίν προς τους θεούς = «Βλέποντας, λοιπόν, να έχουμε πολλήν αδιαφορία για τους θεούς» - φράση επιστολής του Ρωμαίου αυτοκράτορα Ιουλιανού (331-363 μ.Χ.) προς τον Θεόδωρο, τον οποίον διορίζει αρχιερέα όλων των ναών της Ασίας. Η επιστολή αυτή, γραμμένη στην Αντιόχεια τον Ιανουάριο 363, αναπτύσσει τις απόψεις μιας άλλης επιστολής του ίδιου, προς τον αρχιερέα Γαλατίας, «λίγον καιρό ύστερα από την αποκατάσταση των Θεών», όταν πια άρχιζε και αντιλαμβανόταν το ανώφελο της προσπάθειάς του και την αδράνεια των εθνικών».

Ο Ιουλιανός (δείτε «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας») μόλις ανέλαβε τα ηνία της αυτοκρατορίας (361) ξεκίνησε σημαντικές μεταρρυθμίσεις στους τομείς της διοίκησης, της παιδείας, των στρατιωτικών, καθώς και της θρησκείας∙ στον τομέα αυτό  ο Ιουλιανός διέταξε να ανοίξουν οι αρχαίοι ναοί και έδωσε το προβάδισμα, σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο οικοδομικό έργο, στην αναστήλωση των κατεστραμμένων αρχαίων ιερών. Ανέλαβε με τόλμη το ρόλο του ανακαινιστή της αρχαίας θρησκείας και προσπάθησε να ενισχύσει τα αδύνατα σημεία της. Έτσι σε μια προσπάθεια ενοποίησης του εθνικού κλήρου και ακολουθώντας τα πρότυπα του χριστιανισμού και της θρησκείας του Μίθρα, εγκαθίδρυσε μια ιεραρχική τάξη την οποία οργάνωσε κατά επαρχίες και πόλεις. Παρενέβη επίσης στο λειτουργικό μέρος εισάγοντας ύμνους, τακτές ώρες προσευχής και κήρυγμα. Φρόντισε ακόμη για την ηθική εξύψωση του εθνικού κλήρου, ίδρυσε διδασκαλεία και φροντιστήρια απ’ όπου κηρύσσονταν οι αξίες του «ελληνισμού» δημόσια από ιερείς που πολλές φορές είχε διορίσει ο ίδιος. Έδωσε μάλιστα εξουσία μεγάλη στους τοπικούς αρχιερείς που ήταν όργανά του. 

«Ορών ουν πολλήν μεν ολιγωρίαν ούσαν

ημίν προς τους θεούς»— λέγει με ύφος σοβαρόν.

Η προσπάθειά του, ωστόσο, να αναδιοργανώσει την αρχαία θρησκεία, προσδίδοντάς της στοιχεία που αντλούσε από τον χριστιανισμό, δεν βρήκε την απήχηση που πιθανώς προσδοκούσε. Ο Ιουλιανός συνειδητοποιεί πως οι εθνικοί αδιαφορούν απέναντι στις γεμάτες ζήλο προσπάθειές του, και την αδιαφορία αυτή τη γενικεύει, σχολιάζοντας με πικρία πως αδιαφορούν ουσιαστικά απέναντι στους αρχαίους θεούς∙ τους θεούς της ίδιας τους της θρησκείας.

Τη γενίκευση αυτή, που δεν του επιτρέπει επί της ουσίας να αντιληφθεί την πραγματική διάσταση της αντίδρασης των εθνικών, την αξιοποιεί ο Καβάφης για να δώσει μια, εκ των υστέρων, εξήγηση στον Ιουλιανό. Η ειρωνεία του ποιητή είναι προφανής κι έρχεται να φανερώσει πόσο έξοχα αντικειμενικός υπήρξε πάντοτε στις κρίσεις του. Έτσι, παρά το γεγονός ότι ο θαυμασμός του Ιουλιανού για την αρχαία θρησκεία τον βρίσκει σύμφωνο, δεν τον αποτρέπει εντούτοις από το να στηλιτεύσει την υπερβολή που χαρακτήριζε τις επιδιώξεις του αυτοκράτορα, αλλά και τον ασύμβατο με την αρχαία θρησκεία συντηρητισμό του. Ο Ιουλιανός επιχειρεί να αναβιώσει μια θρησκεία που έχει πια χάσει την αίγλη για τους τότε υπηκόους του κι αυτό θα το καταλάβει σταδιακά κι ο ίδιος. Ο Ιουλιανός, συνάμα, αδυνατεί να αντιληφθεί τη βαθιά ελευθερία που χαρακτήριζε την αρχαία θρησκεία, κι αυτό έρχεται να επισημάνει ο Καβάφης.

Ολιγωρίαν. Μα τι περίμενε λοιπόν;

Όσο ήθελεν ας έκαμνεν οργάνωσι θρησκευτική,

όσο ήθελεν ας έγραφε στον αρχιερέα Γαλατίας,

ή εις άλλους τοιούτους, παροτρύνων κι οδηγών.

Οι φίλοι του δεν ήσαν Χριστιανοί·

αυτό ήταν θετικόν. Μα δεν μπορούσαν κιόλας

να παίζουν σαν κι αυτόνα (τον Χριστιανομαθημένο)

με σύστημα καινούριας εκκλησίας,

αστείον και στην σύλληψι και στην εφαρμογή.

Έλληνες ήσαν επί τέλους. Μηδέν άγαν, Aύγουστε.

Ο Ιουλιανός, λοιπόν, βλέπει αδιαφορία∙ αδιαφορία απέναντι στους θεούς. Μα, το ποιητικό υποκείμενο, με την αντικειμενικότητα του εξωτερικού παρατηρητή, έρχεται να υποδείξει εκείνο που δεν αντιλαμβάνεται ο απογοητευμένος αυτοκράτορας. Όσο κι αν ήθελε να οργανώσει την αρχαία θρησκεία -προκειμένου να την ενισχύσει, όσο κι αν έστελνε οδηγίες στους αρχιερείς, δεν θα μπορούσε, εντούτοις, ποτέ να εφαρμόσει ένα σύστημα νέας εκκλησίας σε αυτή. Μια τέτοια προσπάθεια ήταν αστεία και ως προς τη σύλληψη, μα και ως προς την εφαρμογή, εφόσον οι εθνικοί φίλοι του αυτοκράτορα ήταν πάνω απ’ όλα Έλληνες, και άρα τους χαρακτήριζε μια βαθιά απέχθεια για την αυστηρή οργάνωση και τον προγραμματισμό.

Η σκέψη του Ιουλιανού να επιβάλει τακτές ώρες προσευχής και κηρύγματα στην αρχαία θρησκεία, μόνο σαν αστείο μπορούσε να φανεί στους Έλληνες, εφόσον ένας τέτοιος προγραμματισμός στερούσε από την κατεξοχήν θρησκεία της ελευθερίας, τη βαθύτερη ουσία της και την καθιστούσε καθήκον και επιβεβλημένη υποχρέωση. Οι Έλληνες λάτρευαν τους θεούς τους με πλήρη ελευθερία και εξέφραζαν την πίστη σε αυτούς με γιορτές και μυστήρια -κάποτε, μάλιστα, και με τελετές αφιερωμένες στην ηδονή-, κι όχι με προγραμματισμένες -ανούσιες- προσευχές και κηρύγματα ηθικού περιεχομένου.

Ο Ιουλιανός έχοντας περάσει ένα σημαντικό διάστημα της ζωής του εξαναγκασμένος να ασχολείται με τη χριστιανική θρησκεία, τις γραφές της και το λειτουργικό της, έχει επηρεαστεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε δεν μπορεί πλέον, όσο κι αν το θέλει, να αντικρίσει την αρχαία θρησκεία στα πραγματικά της μέτρα. Ο «Χριστιανομαθημένος» Ιουλιανός∙ ο συντηρητικός Ιουλιανός που ελάχιστα ενδιαφέρεται για τη σωματική ηδονή∙ ο Ιουλιανός που θεωρεί πως το πρόγραμμα και η οργάνωση αποτελούν την ιδανική επιλογή για την αναβίωση της αρχαίας θρησκείας, απέχει στην πραγματικότητα πολύ από το πνεύμα της θρησκείας εκείνης που προσέφερε στους ανθρώπους απόλυτη ελευθερία και έπλαθε ακόμη και τους θεούς της κατ’ εικόνα των ανθρώπων, με πάθη και ελαττώματα.

Έλληνες ήσαν επί τέλους. Μηδέν άγαν, Aύγουστε.

[Μηδέν άγαν: αρχαίο ελληνικό ρητό, αποδιδόμενο σε έναν από τους «επτά σοφούς», τον Σπαρτιάτη Χίλωνα (π. 556 π.Χ.)∙ σημαίνει «Τίποτε με υπερβολή». Γ. Π. Σαββίδης]

Ο ποιητής, επομένως, εύλογα υπενθυμίζει στον Ιουλιανό πως οι πιστοί των αρχαίων θεών στους οποίους απευθύνεται είναι Έλληνες, και άρα είναι εντελώς απρόθυμοι να δώσουν μια τόσο τυποποιημένη και αυστηρή μορφή στη θρησκεία τους. Εξίσου απρόθυμοι, άλλωστε, είναι και απέναντι στην υιοθέτηση μιας ξένης προς την ιδιοσυγκρασία τους ηθικότητα, η οποία παραπέμπει περισσότερο στον χριστιανισμό και στη δική του ενοχική προσέγγιση του σώματος και της ηδονής.

Το ποίημα κλείνει με την παρότρυνση του ποιητή προς τον Αύγουστο Ιουλιανό να μην κάνει τίποτε με υπερβολή, αφού είναι προφανές πως στην προσπάθειά του να επαναφέρει με αυτόν τον τρόπο την αρχαία θρησκεία ξεπέρασε κατά πολύ τα όρια. Ό,τι, μάλιστα, ο Ιουλιανός εξέλαβε ως σωτήρια ιδέα για τη θρησκεία των εθνικών, την συστηματική οργάνωσή της δηλαδή, αποτελούσε στην πραγματικότητα μια μη αποδεκτή απόπειρα αλλοίωσης της ιδιαίτερης φύσης της. 

πηγή: latistor

ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ - ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΑ ΣΤΟ ΠΑΡΑΘΥΡΟ

«Σκοπός της ζωής μας δεν είναι η χαμέρπεια. Yπάρχουν απειράκις ωραιότερα πράγματα και απ’ αυτήν την αγαλματώδη παρουσία του περασμένου έπους. Σκοπός της ζωής μας είναι η αγάπη. Σκοπός της ζωής μας είναι η ατελεύτητη μάζα μας. Σκοπός της ζωής μας είναι η λυσιτελής παραδοχή της ζωής μας και της κάθε μας ευχής εν παντί τόπω εις πάσαν στιγμήν εις κάθε ένθερμον αναμόχλευσιν των υπαρχόντων. Σκοπός της ζωής μας είναι το σεσημασμένον δέρας της υπάρξεώς μας.»

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ - ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΚΑΙ Ο ΤΕΧΝΙΤΗΣ

Σαν έκλεινε το μουσείο

αργά τη νύχτα η Δηιδάμεια

κατέβαινε από το αέτωμα.

Κουρασμένη από τους τουρίστες

έκανε το ζεστό λουτρό της και μετά

ώρα πολλή μπροστά στον καθρέφτη

χτένιζε τα χρυσά μαλλιά της.

Η ομορφιά της ήταν για πάντα

σταματημένη μες στο χρόνο.

Τότε τον έβλεπε πάλι εκεί

σε κάποια σκοτεινή γωνιά να την παραμονεύει.

Ερχόταν πίσω της αθόρυβα

της άρπαζε τη μέση και το στήθος

και μαγκώνοντας τα λαγόνια της

με το ένα του πόδι

έμπηγε τη δυνατή του φτέρνα

στο πλάι του εξαίσιου μηρού της.

Καθόλου δεν την ξάφνιαζε

κάθε φορά που της ριχνόταν.

Άλλωστε το περίμενε, το είχε συνηθίσει πια.

Αντιστεκόταν τάχα σπρώχνοντας

με τον αγκώνα το φιλήδονο κεφάλι του

και καθώς χανόταν όλη

μες στην αρπάγη του κορμιού του

τον ένιωθε να μεταμορφώνεται

σιγά σιγά σε κένταυρο.

Τώρα η αλογίσια οπλή του

την πόναγε κάπου εκεί

γλυκά στο κόκαλο

και τον ονειρευότανε παραδομένη

ανάμεσα στο φόβο της και τη λαγνεία του

να τη λαξεύει ακόμη.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ - Η ΕΠΕΜΒΑΣΙΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ

Θα γίνει τώρα τούτο, κ’ έπειτα εκείνο·

και πιο αργά, σε μια ή δυο χρονιές (ως κρίνω),

τέτοιες θα είν’ οι πράξεις, τέτοιοι θα ’ν’ οι τρόποι.

Δεν θα φροντίσουμε για μακρινό κατόπι.

Για το καλύτερον ημείς θα προσπαθούμε.

Και όσο προσπαθούμε, τόσο θα χαλνούμε,

θα μπλέκουμε τα πράγματα, ώς να βρεθούμε

στην άκρα σύγχυσι. Καί τότε θα σταθούμε.

Θα είν’ η ώρα οι θεοί να εργασθούνε.

Έρχονται πάντοτ’ οι θεοί. Θα κατεβούνε

από τες μηχανές των, και τους μεν θα σώσουν,

τους δε βίαια, ξαφνικά θα τους σηκώσουν

από την μέση· και σαν φέρουνε μια τάξι

θ’ αποσυρθούν. — Κ’ έπειτ’ αυτός τούτο θα πράξει,

τούτο εκείνος· και με τον καιρόν οι άλλοι

τα ιδικά των. Και θ’ αρχίσουμε και πάλι.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ - Η ΣΥΝΟΔΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ

Ο Δάμων ο τεχνίτης (άλλον πιο ικανό

στην Πελοπόννησο δεν έχει) εις παριανό

μάρμαρο επεξεργάζεται την συνοδεία

του Διονύσου. Ο θεός με θεσπεσία

δόξαν εμπρός, με δύναμι στο βάδισμά του.

Ο Άκρατος πίσω. Στο πλάγι του Aκράτου

η Μέθη χύνει στους Σατύρους το κρασί

από αμφορέα που τον στέφουνε κισσοί.

Κοντά των ο Ηδύοινος ο μαλθακός,

τα μάτια του μισοκλειστά, υπνωτικός.

Και παρακάτω έρχοντ’ οι τραγουδισταί

Μόλπος κ’ Ηδυμελής, κι ο Κώμος που ποτέ

να σβύσει δεν αφίνει της πορείας την σεπτή

λαμπάδα που βαστά· και, σεμνοτάτη, η Τελετή.—

Αυτά ο Δάμων κάμνει. Και κοντά σ’ αυτά

ο λογισμός του κάθε τόσο μελετά

την αμοιβή του από των Συρακουσών

τον βασιλέα, τρία τάλαντα, πολύ ποσόν.

Με τ’ άλλα του τα χρήματα κι αυτά μαζύ

σαν μπουν, ως εύπορος σπουδαία πια θα ζει,

και θα μπορεί να πολιτεύεται — χαρά!—

κι αυτός μες στην βουλή, κι αυτός στην αγορά.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ - ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ Ο ΤΥΑΝΕΥΣ ΕΝ ΡΟΔΩ

Για την αρμόζουσα παίδευσι κι αγωγή

ο Aπολλώνιος ομιλούσε μ’ έναν

νέον που έκτιζε πολυτελή

οικίαν εν Pόδω. «Εγώ δε ες ιερόν»

είπεν ο Τυανεύς στο τέλος «παρελθών

πολλώ αν ήδιον εν αυτώ μικρώ

όντι άγαλμα ελέφαντός τε και χρυσού

ίδοιμι ή εν μεγάλω κεραμεούν τε και φαύλον.» —

Το «κεραμεούν» και «φαύλον»∙ το σιχαμερό:

που κιόλας μερικούς (χωρίς προπόνησι αρκετή)

αγυρτικώς εξαπατά. Το κεραμεούν και φαύλον.

Ο νεοπυθαγόρειος φιλόσοφος και "μάγος" Απολλώνιος γεννήθηκε στα Τύανα της Καππαδοκίας γύρω στις αρχές του πρώτου αιώνα και πέθανε στα 96/8 μ.Χ. Σπούδασε φιλοσοφία και υιοθέτησε τον ασκητικό βίο των Πυθαγορείων. Ταξίδεψε στην Ανατολή (μέχρι και στην Ινδία) και φημίστηκε για τις θαυματουργικές του ικανότητες∙ έτσι, μετά θάνατον, έφθασε να προβληθεί ως ανταγωνιστής του Ιησού Χριστού. Βέβαια, ο ίδιος δεν ήταν πάρα ένας φιλόσοφος που έζησε συνετά. Πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην Έφεσο, αλλά διάφορες παραδόσεις υποστήριζαν πως «ανελήφθη» στη Ρόδο είτε στην Κρήτη.

Η θρυλική βιογραφία του, Τα ες τον Τυανέα Απολλώνιον, γράφηκε σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, από τον σοφιστή Φλάβιο Φιλόστρατο – «έργον λίαν αξιοπερίεργον και ανταμείβον τον αναγνώστην του [...] Η ανάγνωσίς του υπήρξε δι’ εμέ αληθής απόλαυσις [...] Η μορφή του μεγάλου "μάγου" φιλοσόφου των Τυάνων γοητεύει το πνεύμα ως μεγαλοπρεπής υπεράνθρωπος προσωπικότης. [...] Τα ποιητικά επεισόδια είναι πολλά, καθιστώντας το βιβλίον αποταμίευμα ποιητικής ύλης» (Καβάφης, εφ. Τηλέγραφος, 24/5 Νοεμβρίου 1892).

Μεταφράζω την περικοπή του Φιλόστρατου, την οποία ενσωματώνει ο Καβάφης: «Εγώ, περνώντας από κάποιον ναό, πολύ πιο ευχαρίστως θα έβλεπα μέσα του –και ας ήταν μικρός– ένα άγαλμα χρυσελεφάντινο, παρά σε μεγάλο ναό ένα πήλινο και ευτελές».

[Γ. Π. Σαββίδης, Κ. Π. Καβάφη, Τα ποιήματα]

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης αξιοποιεί στο ποίημά του ένα απόσπασμα από το έργο του Φιλόστρατου, προκειμένου να τονίσει την επιζήμια τάση των ανθρώπων να παρασύρονται από την επιφανειακή διάσταση των πραγμάτων, αδιαφορώντας τελικά για τα πιο ουσιώδη και τα πιο δυσεπίτευκτα. Εντυπωσιάζονται από το επιδεικτικό και το υπερφίαλο, έστω κι αν στερείται περιεχομένου∙ δίνουν μεγαλύτερη σημασία στα χρήματα και στα υλικά αγαθά, παρά στην παιδεία και τη συγκροτημένη προσωπικότητα ενός ατόμου. Παραμένουν εν τέλει ευάλωτοι σε ό,τι συνδέεται με τον πλούτο ή την κοινωνική θέση ενός ατόμου, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους πως ό,τι έχει πραγματική σημασία δεν βρίσκεται στην περιουσία κάποιου, αλλά στην εσωτερική του ποιότητα.   

Για την αρμόζουσα παίδευσι κι αγωγή

ο Aπολλώνιος ομιλούσε μ’ έναν

νέον που έκτιζε πολυτελή

οικίαν εν Pόδω.

Ο ποιητής για να δημιουργήσει μια δραστικότερη εντύπωση παραλείπει τα επιμέρους στοιχεία του διαλόγου ανάμεσα στον Απολλώνιο και τον ευκατάστατο νέο. Θέμα της συζήτησής τους είναι η κατάλληλη παιδεία και αγωγή ενός ανθρώπου, ενώ αφορμή γι’ αυτή τη συζήτηση δίνει το πολυτελές σπίτι το οποίο χτίζει ο νεαρός στη Ρόδο.

Η επιθυμία του νέου να ξοδέψει πολλά χρήματα για να φτιάξει ένα πολυτελές σπίτι, που κύριο σκοπό του έχει να τραβά την προσοχή των άλλων, και να δηλώνει τον υλικό πλούτο του ιδιοκτήτη του, προκαλεί την εύλογη αντίδραση του φιλοσόφου. Είναι το ζητούμενο για τους ανθρώπους ο εντυπωσιασμός και η επίδειξη ή μήπως η ουσία βρίσκεται κάπου άλλου;   

«Εγώ δε ες ιερόν»

είπεν ο Τυανεύς στο τέλος «παρελθών

πολλώ αν ήδιον εν αυτώ μικρώ

όντι άγαλμα ελέφαντός τε και χρυσού

ίδοιμι ή εν μεγάλω κεραμεούν τε και φαύλον.» —

Ο Απολλώνιος για να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα παραλληλίζει το μέγεθος και την εξωτερική εικόνα ενός ναού, με την εικόνα που προβάλλει στους συνανθρώπους του ένα άτομο. Ένας μεγάλος και εντυπωσιακός ναός, σχολιάζει, δεν έχει γι’ αυτόν καμία αξία αν εντός του περιέχεται ένα άγαλμα πήλινο και ευτελές. Εκείνο, λοιπόν, που έχει σημασία είναι όχι το εντυπωσιακό περίβλημα, αλλά το περιεχόμενο, η ουσία ενός ατόμου. Έτσι, για τον Απολλώνιο, είναι σαφώς προτιμότερος ένας μικρός και λιγότερο εντυπωσιακός ναός, αν μέσα σ’ αυτόν μπορεί να εντοπίσει ένα πολύτιμο χρυσελεφάντινο άγαλμα.

Η εξωτερική εικόνα, επομένως, λειτουργεί μόνο χάριν εντυπωσιασμού, αλλά δεν έχει καμία αξία, αν η εσωτερική ποιότητα του ατόμου, αν η υπόστασή του είναι ευτελής και άνευ ουσιαστικού περιεχομένου. Το πήλινο άγαλμα ταυτίζεται έτσι με την κενότητα, με την ελλιπή παιδεία, με την απουσία εκείνων των γνωρισμάτων που καθιστούν έναν άνθρωπο αξιόλογο και του προσδίδουν την αναγκαία ψυχική ευγένεια, ώστε να κερδίζει τον πραγματικό σεβασμό και την ειλικρινή εκτίμηση των συνανθρώπων του.

Εκείνο, λοιπόν, που θα πρέπει να εκτιμάμε και να αποζητούμε στους ανθρώπους γύρω μας δεν είναι τα χρήματα και η υλική περιουσία τους, αλλά τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν το αξιόλογο του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς τους. Η κατανόηση, η αλληλεγγύη, ο σεβασμός, αλλά και η πνευματική πρόκληση, το διαρκές ενδιαφέρον που μπορεί να προκαλεί ένας άνθρωπος με την ιδιαιτερότητα και την ποιότητα των σκέψεών του και μόνο, συνιστούν αρετές που δεν μπορούν να προκύψουν από κάποιον που βασίζει όλη του την αξία στο πόσα χρήματα διαθέτει.

Το «κεραμεούν» και «φαύλον»∙ το σιχαμερό:

που κιόλας μερικούς (χωρίς προπόνησι αρκετή)

αγυρτικώς εξαπατά. Το κεραμεούν και φαύλον.

Με την καταληκτική στροφή του ποιήματος κι έχοντας αφήσει σκόπιμα διπλό διάκενο από την προηγούμενη στροφή, για να γίνει έτσι αντιληπτή η μετάβαση από το παρελθόν της προηγούμενης διήγησης, ο ποιητής επανέρχεται στο παρόν και στο τι συμβαίνει στη δική του εποχή. Η χρήση του επιθέτου «σιχαμερό», άλλωστε, είναι ο τρόπος του Καβάφη για να δείξει την αγανάκτησή του για τη συνεχή επικράτηση του ευτελούς στις σχέσεις των ανθρώπων. Παρά το γεγονός ότι έχει περάσει ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα από το κάλεσμα του Απολλώνιου να δίνεται σημασία στο περιεχόμενο των ανθρώπων, κι όχι στα υλικά τους αγαθά, οι άνθρωποι συνεχίζουν να παρασύρονται με την ίδια ευκολία από το ανούσιο και το ευτελές.

Ο Καβάφης χρησιμοποιεί τις λέξεις σιχαμερό και αγυρτίκως για να αποδεσμεύσει τον αναγνώστη από το κλίμα και τη χρονικά προγενέστερη περίοδο της προηγούμενης στροφής. Ακόμη και σήμερα (κιόλας), σχολιάζει ο ποιητής, μερικούς ανθρώπους συνεχίζει να τους εξαπατά το πήλινο και ευτελές της υπόστασης εκείνων που καλύπτουν το ανούσιο της ύπαρξής τους πίσω από το χρήμα και την επίδειξη. Οι άνθρωποι που δεν έχουν ικανή «προπόνηση»∙ οι άνθρωποι που δεν έχουν λάβει την αναγκαία παιδεία, συνεχίζουν να δίνουν μεγαλύτερη σημασία στα υλικά αγαθά και όχι στην ουσία των συνανθρώπων τους. Συνεχίζεται έτσι μια λανθασμένη πορεία που οδηγεί σ’ έναν αέναο φαύλο κύκλο, καθώς όσο οι άνθρωποι εντυπωσιάζονται και δίνουν αξία στον υλικό πλούτο, τόσο θα παρατείνεται η προσκόλληση των ανθρώπων στη διεκδίκησή του.

Ο ποιητής επαναλαμβάνει, λοιπόν, τους χαρακτηρισμούς «κεραμεούν και φαύλον» που χρησιμοποίησε ο Απολλώνιος για να αποδώσει την πνευματική και ψυχική κενότητα των ανθρώπων που δίνουν έμφαση στο χρήμα και την επίδειξη. Επανάληψη που προσδίδει έμφαση στη συνεχή κυριαρχία της ελλιπούς αγωγής και της ανουσιότητας που διακρίνει πολλούς ανθρώπους. Ό,τι προκάλεσε τότε την παρέμβαση του Απολλώνιου, συνεχίζει να υπάρχει στην εποχή του Καβάφη, και θα συνεχίσει να υπάρχει μέχρι να γίνει αντιληπτό σε όλους πως δεν είναι ο πλούτος που δίνει αξία σ’ έναν άνθρωπο, αλλά η ιδιαίτερη αξία της προσωπικότητάς του∙ αξία, μάλιστα, που δεν βρίσκει το αντίστοιχό της σε κανένα υλικό αγαθό, καθώς τίποτε δεν μπορεί να προσφέρει μεγαλύτερη χαρά και ψυχική ευδαιμονία από τη συνύπαρξη μ’ έναν άνθρωπο ηθικά και πνευματικά καλλιεργημένο.

Φιλόστρατος, Τα ἐς τον Τυανέα Ἀπολλώνιον

Ἐτύγχανέ τι καὶ μειράκιον νεόπλουτόν τε καὶ ἀπαίδευτον οἰκοδομούμενον οἰκίαν τινὰ ἐν τῇ Ῥόδῳ καὶ ξυμφέρον ἐς αὐτὴν γραφάς τε ποικίλας καὶ λίθους ἐξ ἁπάντων ἐθνῶν. ἤρετο οὖν αὐτό, ὁπόσα χρήματα εἴη ἐς διδασκάλους τε καὶ παιδείαν ἀνηλωκός· ὁ δὲ «οὐδὲ δραχμήν» εἶπεν. «ἐς δὲ τὴν οἰκίαν πόσα;» «δώδεκα» ἔφη «τάλαντα, προσαναλώσαιμι δ᾽ ἂν καὶ ἕτερα τοσαῦτα». «τί δ᾽» εἶπεν «ἡ οἰκία βούλεταί σοι;» «δίαιτα» ἔφη «λαμπρὰ ἔσται τῷ σώματι, καὶ γὰρ δρόμοι ἐν αὐτῇ καὶ ἄλση καὶ ὀλίγα ἐς ἀγορὰν βαδιοῦμαι καὶ προσεροῦσί με οἱ ἐσιόντες ἥδιον, ὥσπερ ἐς ἱερὸν φοιτῶντες.» «ζηλωτότεροι δὲ» εἶπεν «οἱ ἄνθρωποι πότερον δι᾽ αὐτούς εἰσιν ἢ διὰ τὰ περὶ αὐτοὺςὄντα;» «διὰ τὸν πλοῦτον», εἶπε, «τὰ γὰρ χρήματα πλεῖστον ἰσχύει». «χρημάτων δ᾽», ἔφη «ὦ μειράκιον, ἀμείνων φύλαξ πότερον ὁ πεπαιδευμένος ἔσται ἢ ὁ ἀπαίδευτος;» ἐπεὶ δὲ ἐσιώπησε, «δοκεῖς μοι», εἶπε «μειράκιον, οὐ σὺ τὴν οἰκίαν, ἀλλὰ σὲ ἡ οἰκία κεκτῆσθαι. ἐγὼ δὲ ἐς ἱερὸν παρελθὼν πολλῷ ἂν ἥδιον ἐν αὐτῷ μικρῷ ὄντι ἄγαλμαἐλέφαντός τε καὶ χρυσοῦ ἴδοιμι ἢ ἐν μεγάλῳ κεραμεοῦν τε καὶ φαῦλον.»

Συνέβη επίσης τότε ένας νεόπλουτος και απαίδευτος νεαρός να χτίζει σπίτι στη Ρόδο και να συγκεντρώνει για το σκοπό αυτό πολύχρωμους ζωγραφικούς πίνακες και λίθους από όλες τις χώρες. Τον ρώτησε λοιπόν ο Απολλώνιος πόσα χρήματα είχε ξοδέψει για δασκάλους και μόρφωση. «Ούτε δραχμή», απάντησε. «Και για το σπίτι πόσα;» «Δώδεκα τάλαντα», είπε, «και, αν χρειαστεί, θα ξοδέψω άλλα τόσα». «Και σε τι θα σου είναι χρήσιμο το σπίτι;», ρώτησε. «Θα είναι εξαιρετικό μέρος για τη σωματική μου άσκηση, γιατί έχει μέσα και περιστύλια για περίπατο και άλση, έτσι που λίγες φορές θα χρειάζεται να πηγαίνω στην αγορά· οι άνθρωποι πάλι που θα έρχονται μέσα θα μου μιλούν με ακόμη μεγαλύτερη ευχαρίστηση, σαν να επισκέπτονται ένα ιερό.» «Οι άνθρωποι», ρώτησε ο Απολλώνιος, «εκτιμώνται πιο πολύ γι’ αυτό που είναι οι ίδιοι ή για τα υπάρχοντά τους;» «Για τα πλούτη τους», απάντησε, «γιατί αυτά έχουν τη μεγαλύτερη δύναμη». «Και για τα υπάρχοντα, νεαρέ, ποιος είναι» ρώτησε ο Απολλώνιος, «πιο ικανός φύλακας, ο πεπαιδευμένος ή ο απαίδευτος;» Επειδή εκείνος δεν απάντησε, «Μου δίνεις», είπε, «την εντύπωση, νεαρέ, πως δεν ανήκει το σπίτι σε εσένα, αλλά εσύ στο σπίτι. Όσο για μένα, αν πήγαινα σε ένα ιερό, με πολύ μεγαλύτερη ευχαρίστηση θα έβλεπα σε ένα, έστω και μικρό ιερό άγαλμα χρυσελεφάντινο παρά σε μεγάλο άγαλμα πήλινο και ευτελές»

πηγή: latistor

ΡΙΤΣΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ - Η ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ (ΑΝΑΛΥΣΗ)

Το 1956 ο Γιάννης Ρίτσος γράφει την πρώτη -και ίσως ωραιότερη- εκτενή ποιητική σύνθεση από τις 17 της Τέταρτης Διάστασης, που αναδείχθηκε σ’ ένα από τα πιο αγαπημένα ποιήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας∙ τη σονάτα του σεληνόφωτος, για την οποία και έλαβε το κρατικό βραβείο ποίησης.

Ο τίτλος του ποιήματος, που παραπέμπει στις αντίστοιχες δημοφιλείς συνθέσεις της ευρωπαϊκής μουσικής, οι οποίες διαρθρώνονταν σε δυο έως τέσσερα μέρη και γράφονταν για ένα ή δύο εκτελεστές, αναφέρεται στη διάσημη σονάτα του Λούντβιχ Μπετόβεν, το πρώτο μέρος της οποίας συνοδεύει την ιδιαίτερη αυτή εξομολόγηση της Γυναίκας με τα μαύρα∙ μέρος κι αυτό της σκηνοθεσίας του ποιήματος.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ

Για πρώτη φορά στην πολιτική θεωρία, αλλά και στην πολιτική εν γένει του 21ου αιώνα, δομείται μια πολιτική φιλοσοφική προσέγγιση ολιστικής θεώρησης με βάση την διαλεκτική. Η πολιτική βούληση είναι το διαλεκτικό στοιχείο που κινείται σε δύο πόλους, ανάμεσα στην πολλότητα (πολίτες) και την ενότητα (πολιτικοί λειτουργοί). Σε όλα τα προτάγματα της σύγχρονης εποχής (από την ίδρυση του ελληνικού κράτους) μέχρι και σήμερα η πολιτική βούληση  απόφασης έχει μια στατικότητα και βρίσκεται κατά κανόνα στους πολιτικούς λειτουργούς. Οι πολίτες δεν καθορίζουν, αλλά νομίζουν ότι καθορίζουν, γιατί όλα τα διακυβεύματα έχουν τεθεί εκ των προτέρων από τους πολιτικούς. Αντίθετα, θεμελιώνεται στον δημοκρατικό κοινοτισμό, που έχει στο υπόβαθρό του στοιχεία πολιτικού φιλελευθερισμού, μια αέναη κίνηση αυτής της βούλησης για απόφαση ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους (πολίτες-πολιτικούς). Η πολιτική βούληση των πολιτικών λειτουργών αναθεωρείται με βάση την πολιτική βούληση των πολιτών και το αντίστροφο. Η πολιτική απόφαση για κάθε ζήτημα του συνόλου των θεμάτων ολόκληρου του βίου της κοινωνίας είναι δημιούργημα της συνισταμένης  των δύο πολιτικών πόλων της καθολικής βούλησης. Το πρόταγμα του   δημοκρατικού κοινοτισμού κομίζει στοιχεία της πρόκλειας και εγελιανής διαλεκτικής στον τρόπο που αντιλαμβάνεται την ίδια τη ουσία της πολιτικής.

Πώς θα μπορούσαν να πάρουν οι πολίτες την εξουσία στα χέρια τους, σύμφωνα με τις αρχές και τις αξίες του ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΥ,  χωρίς να υποπίπτει το εν λόγω πρόταγμα σε οχλοκρατία:

Το πρώτο ελληνικό δημοκρατικό σύνταγμα ως δημιούργημα των πολιτών

Αρχικά, σε ένα ανθρωποκεντρικό πολίτευμα είναι ανάγκη να δομηθεί ένα νέο σύνταγμα που να συνάδει με τον αμεσοδημοκρατικό ανθρωποκεντρισμό. Οι πολίτες θα συμμετάσχουν στη δημιουργία του νέου συντάγματος και θα θεσμοθετηθούν τα όρια της κοινοτικής ελευθερίας από τους ίδιους με την παράλληλη συμβουλευτική συνδρομή των πολιτικών λειτουργών. Δηλαδή, οι ίδιοι οι πολίτες μετά από χρονοβόρα διαβούλευση στους δήμους, στις περιφέρειές τους και πανελλαδικά, θα συνδιαμορφώσουν με την πολιτεία τους κανόνες σύμφωνα με τους οποίους θα πρέπει να διεξάγονται τα δημοψηφίσματα και ο τρόπος σύνταξης των δημοψηφισματικών ερωτημάτων ακόμα και για τα σχετικά με τα ανθρωπιστικά θέματα και τις προτεραιότητες που δε θα πρέπει να τίθενται στη δοκιμασία των δημοψηφισμάτων (πολιτικές ελευθερίες και ανθρώπινα δικαιώματα). 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ - ΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΠΟΜΕΓΕΘΥΝΣΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Για το βιβλίο

 (επιμ.), Τ. ντ’ Αλίζα-Φ. Ντεμάρια-Γ. Καλλής

Το λεξιλόγιο της αποανάπτυξης

 Οι εκδόσεις των συναδέλφων, Αθήνα 2016

            Το βιβλίο αυτό αποτελείται από κείμενα διαφόρων συγγραφέων, έκαστος των οποίων ασχολείται με κάποια έννοια-κλειδί, όπως «ευτυχία», «καπιταλισμός», «ανάπτυξη», «οικοκοινότητες» κ.λπ. Οι έννοιες αυτές πλαισιώνουν τη συζήτηση για την απομεγέθυνση (décroissance, degrowth) ή «αποανάπτυξη», όπως λανθασμένα αποδίδεται ο όρος στην ελληνική. Το βιβλίο δίνει σημαντικές πληροφορίες γι’ αυτές τις έννοιες. Όμως οι αναφορές των συγγραφέων στην άμεση δημοκρατία, στην αυτονομία και στον Κορνήλιο Καστοριάδη, καθώς επίσης στις σχέσεις της απομεγέθυνσης με την άμεση δημοκρατία είναι προβληματικές, όπως θα δούμε στη συνέχεια.

ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΘΕΩΝ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΝ

Οι Θεοί όλων των λαών, όλων των ανθρώπων, στον βαθμό που αυτοί ήταν ή είναι ένθεοι, στον βαθμό δηλαδή που ανέρχονταν όντως προς τους Θεούς και το νοητό Κόσμο, είναι οι ίδιοι. Όμως οι άνθρωποι τους κατανοούν διαφορετικά, βλέπουν μια πλευρά του θείου λόγω αφενός διαφορετικού τρόπου μέθεξης αφετέρου λόγω πολλαπλών οντικών πτώσεων – βλέπε Ησιόδεια γένη. Έτσι ο κάθε λαός ή άνθρωπος – στην «χ» χρονική στιγμή ή Κοσμολογική περίοδο – έχει Θεό ή Θεούς ανάλογα με το αν “βλέπει” μόνο την υπερούσια & αμέθεκτη Ενάδα/Αγαθότητα/Θεό των υπερούσιων, μεθεκτών & αυτοτελών Ενάδων/Αγαθοτήτων/Θεών (την Ενάδα των Ενάδων, το Ένα ή Αγαθό: τον πρώτο Θεό) ή μόνο τις υπερούσιες, μεθεκτές αυτοτελείς Ενάδες/Αγαθότητες/Θεούς ή τον νου της εκάστοτε Ενάδας/Αγαθοτητας/Θεότητας ως οντική μονάδα της εκάστοτε θείας βαθμίδας και του εκάστοτε θείου πλήθους – π.χ. τον αμέθεκτο, νοητικό δημιουργό και πατέρα Ζεύς ως μονάδα τόσο των υπερκόσμιων όσο και των εγκόσμιων Θεών-, δίχως να βλέπει το πλήθος των Θεών, Αρχαγγέλων, Αγγέλων, Δαιμόνων, Ηρώων, υποσελήνιων αρχόντων ή Κοσμοκρατόρων, υλικών αρχόντων και ψυχών (άχραντες & ανθρώπινες) που δημιουργούνται από αυτή και συντάσσονται κάτω από αυτήν.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ - Ο ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

Οι θεοί των προχριστιανικών φυσικών θρησκειών είναι οι ίδιοι σε όλους τους λαούς. Τα ονόματά τους σχετίζονται με θεϊκά σύμβολα και θεϊκές ενέργειες που αποτυπώνονται απλά διαφορετικά σε κάθε γλώσσα. Η ουσία του νοήματος είναι απολύτως ίδια για τους μυημένους ή τους φιλοσοφικά φωτισμένους.

Αποσπάσματα από Πλούταρχο:

Μάλιστα ο Πλούταρχος ο Χαιρωνεύς, ο διατελέσας ιερέας στον εν Δελφοίς ναό, στο έργο του «Περί Ίσιδας και Οσίριδος», όταν αναφέρεται περί των δυο αυτών θεών, λέγει εκτός των άλλων τα εξής αποκαλυπτικά – σχετικά με το ότι όλοι οι λαοί λάτρευαν τους ίδιους θεούς:

ΤΟ ΝΕΚΡΟΜΑΝΤΕΙΟ ΤΟΥ ΑΧΕΡΟΝΤΑ

Υπόγεια κρύπτη. Το νεκρομαντείο αποτελείται από συνεχείς διαδρόμους, υπόγειες αίθουσες και μια κρύπτη που είναι λαξευμένη στο βράχο. Τα παλαιότερα ευρήματα χρονολογούνται από τα μυκηναϊκά χρόνια... 

Το πρώτο γνωστό μαντείο της αρχαιότητας, που ήταν αφιερωμένο στον θεό του Κάτω Κόσμου βρίσκεται σε έναν λοφίσκο στο χωριό Μεσόποταμος και ανακαλύφτηκε τη δεκαετία του ’60. Ήταν χτισμένο κοντά στο σημείο που ενώνεται το ποτάμι Πυριφλεγέθων, ο Αχέροντας και ο Κωκυτός, που συμβόλιζαν τη θλίψη, τους στεναγμούς και τη στεναχώρια του θανάτου.

ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ - Η ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

                                                         

                          

Η Ανάγνωση και τα Μαθηματικά αποτελούν τις δύο βάσεις πάνω στις οποίες στηρίζεται η εκπαίδευση και η μορφωτική ανάπτυξη του παιδιού. Οποιοδήποτε πρόβλημα δημιουργηθεί στο παιδί προτού ολοκληρώσει την προσέγγισή του σ’ αυτούς τους δύο τομείς θα είναι καθοριστικά αρνητικό για όλη την παραπέρα εξέλιξή του.

ΕΙΔΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Στην Ελληνική Θεολογία διακρίνουμε τρία είδη ενότητας.

- Το πρώτο είδος ενότητας είναι η Εναδική Ενότητα κατά την οποία οι Θεοί ( Ενάδες ) είναι 

ενωμένοι με τέτοιον τρόπο ώστε να είναι ο ένας μέσα στον άλλο, διατηρώντας όμως

παράλληλα την ατομικότητα τους.

- Το δεύτερο είδος ενότητας είναι η Οντική Ενότητα, κατά την οποία υπάρχει μια 

διευθέτηση υπό τύπον ιεραρχίας της οντικής έκφρασης των Θεών ανάλογα με το επίπεδο

δραστηριοποίησης τους, αρχόμενη από κάποια υψίστη εμφάνιση του όντος ( Ιδέες ) και

με σταδιακή υποβάθμιση του όντος σε σειρές.

Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΑΝΘΕΟΥ

Οι Θεοί εντάσσονται σε Πάνθεον ανάλογα με την παράδοση στην οποία ανήκουν και στις μυθολογικές σχέσεις που έχουν καταγραφεί για αυτούς.

Σε γενικές γραμμές τα χαρακτηριστικά ενός Πανθέου είναι τα εξής:

- Το Πάνθεον έχει μια αρχή ενότητας που θα έχει σημασία για τους Θεούς και όχι μόνο για μας.

Η ΦΥΣΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΘΕΪΣΜΟΥ

Για κάθε υπόσταση (και κατ'επέκτασιν Οντική λειτουργία) πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον μια Ενάδα της οποίας η ενέργεια να είναι "ειδικευμένη" σε αυτή την υπόσταση.

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ - ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ

Πρόκειται για ένα μέρος μια συζήτησης του Καστοριάδη με τα μέλη του Αντιωφελιμιστικού Κινήματος στις Κοινωνικές Επιστήμες (Mouvment Anti-utilitariste en Science Sociales – MAUSS) που έλαβε χώρα το 1994 και, αφού δημοσιεύτηκε το 1999 στα τεύχη 13 και 14 της Revue de MAUSS, κυκλοφόρησε πέρυσι σε αυτόνομο τόμο με τίτλο C.Castoriadis, Democratie et relativisme. Debat avec le MAUSS [Δημοκρατία και σχετικισμός. Συζήτηση με το MAUSS], Παρίσι, Mille et une nuits, 2012.

Το κείμενο που δημοσιεύουμε είναι μια μετάφραση του Ν.Μάλλιαρη και βρίσκεται στις σελίδες 95-128. (Τα σχόλια και οι διευκρινήσεις είναι της Ομάδας Πρόταγμα, από όπου και το κείμενο αναδημοσιεύεται: Τεύχος 3, σ.89-95). Στη συζήτηση, πέραν του Καστοριάδη, συμμετείχαν οι A.Caille, J.Dewitte, C.Mouffe, S. Latouche, L. Basle, AM-. Fixot

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΝ ΠΡΟΚΛΟ - ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

Κείμενο Ανάλυσης: Περί τής κατά Πλάτωνα Θεολογίας, 1, 5. 6-8.15

Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του φιλοσοφικού συστήματος του Πρόκλου είναι ότι οικοδομείται επί αυστηρώς οριοθετημένων και πολ­λαπλών ιεραρχικών συστημάτων, τα οποία συνάπτονται μεταξύ τους υπό τον τύπο της λογικής και της οργανικής ακολουθίας. Τούτο σημαίνει ότι στα κείμενά του υπάρχει μια πάγια διάκριση ανάμεσα σε κάτι ανώτερο και σε κάτι κατώτερο, ανάμεσα σε κάτι τελειότερο και σε κάτι ατελέστερο, ανάμεσα σε κάτι που μένει αναλλοίωτο και σε κάτι που αλλοιώνεται.

Ο ΘΕΟΣ ΔΙΟΝΥΣΟΣ, Ο ΖΑΓΡΕΑΣ ΚΑΙ Ο ΚΑΘΡΕΠΤΗΣ

...Για τους Ορφικούς, ο  Διόνυσος Ζαγρέας,  ήταν γιος του Δία και της θεάς του κάτω κόσμου Περσεφόνης. Οι Τιτάνες, οι οποίοι είχαν νικηθεί από το Δία στην Τιτανομαχία,  με εντολή της Ήρας βρήκαν την ευκαιρία να εκδικηθούν το Δία κατακρεουργώντας  το νήπιο  Διόνυσο (1), καθώς  έβλεπε το είδωλο του  σε ένα  καθρέπτη και έπαιζε με τα παιγνίδια του.  Τι συμβoλίζει ο καθρέπτης;

Ο Πλωτίνος στις Εννεάδες εξηγεί: Οι ψυχές των ανθρώπων βλέποντας τα είδωλά τους στον καθρέπτη του Διονύσου, κατέβηκαν στη γη δίχως  να αποκοπούν από το Όντως Ον -Εν. Ο καθρέπτης συμβολίζει:

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ

Η λατρεία του θεού Διόνυσου ήταν πρώτιστα πολιτική. Τα πρώτα βήματα για την επινόηση αυτού που λέγεται "δημοκρατία" βρίσκονται ακριβώς στη λατρεία του Διόνυσου. Διόνυσος για τον αρχαίο Έλληνα στον δημόσιο βίο είναι το μεριστό του συμπαντικού νου. Δηλαδή, ο συμπαντικός, ο παγκόσμιος νους ως ολότητα (Δίας) μερίζεται, διανέμεται στα επιμέρους όντα, κομματιάζεται προσφερόμενος ως υποσύνολο στους ανθρώπινους νόες. Έτσι μέσω του κοινού βίου, του συνέρχεσθαι, της δημοκρατίας, οι επιμέρους νόες (το κομματιασμένο σώμα του Διόνυσου από τους Τιτάνες) των ανθρώπων συνευρίσκονται, οικοδομούν και συστήνουν το πολιτικό μωσαϊκό του Μεγάλου Νου (Διόνυσος). Στην ουσία η φανέρωση του Διόνυσου μέσα στην πόλη επιτυγχάνεται με την επικράτηση του ορθολογικού συλλογικού βίου μεταξύ των ανθρώπων με τις ΑΡΕΤΕΣ να λειτουργούν ως αρμοί του εν λόγω μωσαϊκού.

ΠΡΟΚΛΟΣ - Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΥΜΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΥΨΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΨΥΧΗΣ

Βασικός σκοπός του φιλοσόφου είναι μέσω της φιλοσοφίας να ξεφύγει από τον κόσμο της ύλης, να ζήσει μια πιο διανοητική ζωή και έτσι να επιστρέψει στους κόλπους του Πατέρα-Δημιουργού* απ΄όπου εξέπεσε, να ατενίσει τις Ιδέες που βρίσκονται εκεί και έτσι να ενωθεί με το θείο. Η επιστροφή αυτή της ανθρώπινης ψυχής σε ανώτερες θεϊκές-νοητικές υποστάσεις είναι κυρίαρχο στοιχείο μέσα στους ύμνους του Πρόκλου. Σε αυτή τη διαδικασία ο Πρόκλος ικετεύει τη βοήθεια θεοτήτων που μπορούν να βοηθήσουν την ψυχή σε αυτή την ανύψωση. Καίρια θέση σε αυτή την επιστροφή προς το Νου-Δημιουργό έχουν οι υπερκόσμιοι θεοί, οι οποίοι είναι γνωστοί μέσα στα έργα του Πρόκλου επίσης ως αρχικοί, ηγεμονικοί, αφομοιωματικοί. Καθένας από αυτούς τους θεούς, οι οποίοι βρίσκονται κάτω από τον Δημιουργό και "δημιουργούνται" από αυτόν, είναι αίτιος μιας ολόκληρης σειράς όντων μέσα στο σύμπαν. Στις σειρές αυτές ανήκουν και οι δικές μας ψυχές, οι οποίες για να ανέβουν προς τον Δημιουργό πρέπει πρώτα να φθάσουν στα αίτια της σειράς τους, δηλαδή στους υπερκόσμιους θεούς. 

ΟΙ ΥΜΝΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ

ΕΙΣ ΗΛΙΟΝ (ΑΠΟΛΛΩΝΑ)

«Εισάκουσέ με, βασιλέα του νοερού πυρός, Τιτάνα με τα χρυσά ηνία, εισάκουσέ με, ταμία του φωτός, ω άνακτα, που έχεις το κλειδί της ζωογόνου πηγής και εξοχετεύεις από ψηλά πλούσιο ρεύμα αρμονίας στους υλαιούς Κόσμους. Εισάκουσέ με. Γιατί εσύ που βρίσκεσαι πάνω από την μεσαία έδρα του αιθέρα και κατέχεις τον καρδιαίο πολυφεγγή κύκλο του Κόσμου, γέμισες τα πάντα με την δική σου εγερσίνοη πρόνοια. Ζωσμένοι οι πλανήτες με τους δικούς σου αειθαλείς πυρσούς, αεί στέλνουν με τις αδιάκοπες και ακάματες χορείες τους ζωογόνες σταγόνες στα επιχθόνια. Κάτω από τις επαναλαμβανόμενες πορείες του άρματός σου αναβλάστησε σύμφωνα με τον θεσμό όλη η γενιά των Ωρών. Ο ορυμαγδός των στοιχείων που χτυπούν το ένα το άλλο σταμάτησε μόλις εσύ εμφανίστηκες από τον άρρητο γονιό σου. Μπροστά σου υποχώρησε ο ακλόνητος χορός των Μοιρών. Και μεταστρέφουν το νήμα της αναγκαίας μοίρας όταν θελήσεις. Γιατί ολόγυρα κρατείς, ολόγυρα ανάσσεις με ισχύ. Από την δική σου σειρά ξεπήδησε ο βασιλέας του θεοπειθούς τραγουδιού, ο Φοίβος. Μέλποντας τα θέσκελα με την συνοδεία της κιθάρας κατευνάζει το μεγάλο κύμα  της βαρύβουης γενιάς. Από τον δικό σου αλεξίκακο θίασο βλάστησε ο γλυκόδωρος παιάνας, και επίταξε την δική του υγεία, γεμίζοντας τον ευρύ Κόσμο με ιαματική αρμονία. Εσένα υμνούν ως ξακουστό πατέρα του Διονύσου. Άλλοι σε επευφήμησαν στις οδές ως εύιον Άττη στα απώτατα βάθη της ύλης, άλλοι ως αβρό Άδωνη. Φοβούνται την απειλή του γρήγορα κινούμενου μαστίγιου σου οι αγριόθυμοι Δαίμονες, που βλάπτουν τους ανθρώπους και μηχανεύονται κακά για τις δίστιχες ψυχές μας, προκειμένου για πάντα μέσα στον πάτο του βαρύβουου βίου να υποφέρουν πεσμένες στα ζυγόδεσμα του σώματος και να ξεχάσουν την πολυφεγγή αυλή του υψηλού πατέρα. Αλλά, θεών άριστε, στεφανωμένε με πυρ, όλβιε Δαίμονα, εικόνα του πανγγενέτη θεού, αναγώγιε των ψυχών, άκουσέ με και καθάρισέ με για πάντα από κάθε αμαρτία. Δέξου την πολυδάκρυτη ικεσία μου και σώσε με από τις λυγρές κηλίδες, φύλαγέ με μακριά από τις Ποινές, καταπραΰνοντας το γρήγορα κινούμενο όμμα της Δίκης που δέρκει τα πάντα. Με την δική σου αλεξίκακη αρωγή να χαρίζεις για πάντα στην ψυχή μου αγνό φως, που χαρίζει πολύ όλβο, σκορπίζοντας την γεννημένη από δηλητήριο αχλή που είναι όλεθρος για τους βροτούς. Χάρισέ ακόμη την ακεραιότητα και την αγλαόδωρη υγεία στο σώμα μου, και οδήγησέ με σε ευκλεή μονοπάτια, ώστε μέσα στους θεσμούς των προγόνων να φροντίζω για τα δώρα των ερασιπλόκαμων Μουσών. Και δώσε μου άνακτα, εάν το θέλεις, ακλόνητο όλβο από την εράσμια Ευσέβεια. Όλα δύνασαι να τα τελέσεις εύκολα. Γιατί έχεις κρατερή και απείριτη άλκη. Και αν έρχεται προς εμάς κάποιο κακό προερχόμενο από την άτρακτο της Μοίρας, που πορεύεται ελικοειδώς, κάτω από τα αστεροδίνητα νήματα, διώχνετο εσύ με την μεγάλη σου ριπή.»

ΙΜΜΑΝΟΥΕΛ ΚΑΝΤ - Η ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΥ

H κριτική διδασκαλία του Ιμάνουελ Καντ (18ος αιώνας) επιδίωξε να γεφυρώσει τον ορθολογισμό με τον εμπειρισμό. Όπως είδαμε, οι "λύσεις" των μεγάλων αυτών σχολών όσον αφορά το πρόβλημα της σύνδεσης του νου του ανθρώπινου υποκειμένου με τον αντικειμενικό κόσμο, το βασικό δηλαδή αίτημα γνώσης, υπήρξαν μονομερείς: ο εμπειρισμός εστιάζει τη θεώρηση του στο θεμελιώδες γεγονός της "εισροής" γνώσης μέσω των αισθήσεων, ενώ ο ορθολογισμός στον αναγκαίο ρόλο των ορθολογικών μηχανισμών του νου. O Καντ διερεύνησε με επιτυχία κάτι που ίσως θα έπρεπε να είναι προφανές, αλλά ασφαλώς ήταν δύσκολο να περιγραφεί επαρκώς, δηλαδή τη συνεργασία των αισθήσεων με τον ορθό λόγο.

ΙΜΜΑΝΟΥΕΛ ΚΑΝΤ - Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ

Είναι πολλοί αυτοί που πιστεύουν ότι μόνο όσοι έχουν τις καταβολές τους στη σκέψη του Μαρξ είναι άθρησκοι. Είναι αρκετά διαδεδομένο ότι η φιλελεύθερη σκέψη δεν αντιτίθεται στη θρησκεία.

Αλλά η άποψη αυτή είναι μια πλάνη και πόσο πλούσια είναι η αστική σκέψη στο θέμα αυτό.

Ο θεός στον Καντ (1724-1804) δεν είναι η αιτία ή αρχή εξήγησης του κόσμου. Όπως και η αθανασία της ψυχής, έτσι και η ιδέα της πρωταρχικής αιτίας του κόσμου και του θεού είναι έξω από τη δυνατότητα κατανόησης της ανθρώπινης γνώσης. Σύμφωνα με το κείμενό του Η θρησκεία Μέσα στα Όρια του Λόγου και Μόνο, η ηθική δεν έχει απολύτως καμία ανάγκη τη θρησκεία. Η ηθική σκέψη σε καμία απολύτως περίπτωση δεν θεμελιώνεται στην ιδέα του θεού. Παρ’ όλα αυτά η ηθική μπορεί να μας οδηγήσει στην ιδέα του θεού.