ΜΕΛΕΤΕΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗΣ ΤΗΣ ΧΑΛΔΑΪΚΗΣ ΚΑΙ ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

Εισαγωγή

Η ονομασία «Χαλδαίοι» αναφέρεται γενικά στο λαό των Χαλδαίων που κατοικούσε στα εδάφη της Βαβυλωνίας και κυρίως στους μάγους Χαλδαίους της Βαβυλώνας. Οι Χαλδαίοι συνδέονται με το Νεοπλατωνισμό, το κίνημα που ίδρυσε ο φιλόσοφος Πλωτίνος τον 3ον αι. μ. Χ., μέσω των σκοτεινών και παράξενων στίχων που τιτλοφορήθηκαν ως Χαλδαϊκοί Χρησμοί ή Χαλδαϊκά Λόγια. Οι μαθητές και διάδοχοι του Πλωτίνου θεώρησαν σκόπιμο να σχολιάσουν τους στίχους αυτούς, να τους εντάξουν στο πρόγραμμα μαθημάτων των σχολών τους και να εφαρμόσουν τις διδαχές τους στις θεουργικές τελετές. Αν και η πιθανότητα απευθείας συνέχειας της θρησκείας των Σουμερίων, των Ακκάδων και των Βαβυλώνιων έως στην εποχή των Νεοπλατωνικών είναι αμφισβητούμενη, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις θρησκειολογικού κυρίως χαρακτήρα που θα μπορούσαν να στρέψουν την έρευνα προς μία τέτοια κατεύθυνση. Η Θεουργία όπως εξελίχθηκε έπειτα από τον Πλωτίνο και η επιβίωση της αρχαίας Χαλδαϊκής μαγείας σε αυτήν είναι πολύπλοκα και ευρύτατα θέματα, τα οποία ελάχιστα θίγονται εδώ. Πιο πολύ ερευνάται η θεολογία των Χαλδαϊκών Χρησμών ως προς τη συνάφειά της σε πολλά σημεία με το Νεοπλατωνισμό, αλλά και ως απήχηση της αρχαίας παράδοσης, στο βαθμό που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι επιβιώνει και αναβιώνει εντός της. Η κύρια θέση της εργασίας αφορά την απροσδιοριστία του ονόματος της πρώτης αρχής και την ομωνυμία του προθέματος «Εν» ορισμένων θεοτήτων των Βαβυλωνίων με το νεοπλατωνικό Εν. Επιπλέον, επιχειρείται μία αντιπαραβολή των σημασιών, με τις οποίες ο όρος αυτός ήταν γνωστός στους αρχαίους Χαλδαίους και τους Νεοπλατωνικούς. Το θέμα είναι ότι η πρωταρχική ενοποιητική και απροσδιόριστη φύση του ονόματος «Εν» δεν εξαφανίστηκε, αλλά διατηρήθηκε ως μία ανάμνηση, από το βάθος του χρόνου. Ακόμη, ανιχνεύονται πολλά στοιχεία που θα μπορούσαν να στηρίξουν την άποψη ότι ο Πλωτίνος είχε μία επιμέρους γνώση πολλών Χαλδαϊκών και άλλων ανατολικών δογμάτων, τα οποία λανθάνουν με ποικίλες μορφές στο έργο του. Η μεθόδευση που προτείνεται στηρίζεται στην ανάδειξη της ιστορικο-φιλοσοφικής διάστασης του θέματος, καθώς βάση για την ανάπτυξη του αποτελούν δεδομένα από την ιστορία των ιδεών, των ονομάτων και των πίστεων. 

ΠΛΩΤΙΝΟΣ - ΕΝΝΕΑΔΩΝ ΒΙΒΛΙΑ 30-33, ΤΟ ''ΜΕΓΑΛΟ ΒΙΒΛΙΟ'' (ΟΛΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ)

Ο γεννημένος και σπουδασμένος στην Αίγυπτο Πλωτίνος (205 - 270 μ.Χ.) αναλαμβάνει με το προφορικό και γραπτό του έργο μια αναμέτρηση με τη διδασκαλία του Πλάτωνα. Αλλά συγγράφοντας τα βιβλία 30 - 33 αναλαμβάνει έναν ακόμα βαρύτερο μόχθο: να αναμετρηθεί σε βάθος με την κατεξοχήν πεποίθηση του Πλάτωνα, που είναι η σημαντικότητα του βλέπειν και βλέπεσθαι. 

Το κυρίως βλέπειν δεν είναι για τον Πλωτίνο μια δραστηριότητα που προϋποθέτει ένα ορατό αντικείμενο ή κάποιες αξιοθέατες ιδέες, αλλά είναι μια δραστηριότητα που δημιουργεί το αντικείμενό της, που το καθιστά ορατό όχι μόνο φωταγωγώντας το αλλά και παρέχοντας του οντότητα. Και το ότι κατορθώνουμε ως άνθρωποι να αναβλέψουμε προς τις ανώτερες και ανώτατες μορφές ("ιδέες"), οφείλεται στο ότι ήδη ως όντα προερχόμαστε από αυτές και μάλιστα από την εποπτική τους δεινότητα.

ΟΙ ΚΡΗΤΟΜΥΚΗΝΑΪΚΕΣ ΑΝΑΓΩΓΕΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

          Του  Xρήστου Μπουλώτη , αρχαιολόγου στο KEΑ της Ακαδημίας Αθηνών

Αναλογιζόμενος ο Φοίβος Απόλλων ποιους άντρες θα επέλεγε να τον υπηρετήσουν στο νεοσύστατο μαντείο του στους Δελφούς, που το όνομα της περιοχής ήταν αρχικά Πυθώ, είδε στον Οίνοπα πόντο ένα γοργόδρομο πλοίο με πλήρωμα Kρήτες, πολλούς κι ανδρείους «από Kνωσού Mινωίου» - ανυποψίαστοι έμποροι που έπλεαν προς την αμμώδη Πύλο. Kαι τότε τους φανερώθηκε ο θεός με τη μορφή τεράστιου δελφινιού. Όρμησε πάνω στην κουπαστή, κι έτσι θεόρατο όπως ήταν το δελφίνι, τους έκανε από φόβο να σωπαίνουν, να μην τολμούν να κουνηθούν, κι όταν, απ' τα πολλά, είπαν οι άντρες να ξαναπιάσουν τα πηδάλια, εκείνα δεν υπάκουσαν. Tο πλοίο πήγαινε ακυβέρνητο, σπρωγμένο απ' τον νοτιά κι από τη θεία βούληση, ώσπου άραξε, τελικά, στην Kρίσα, το λιμάνι κάτω από τους Δελφούς. Eκεί ο θεός πήδηξε απ' το πλοίο φεγγοβολώντας σαν άστρο το καταμεσήμερο κι αφού μπήκε μες στο άδυτο του ναού του με τους βαρύτιμους τρίποδες, επέστρεψε δρομαίος στο αραγμένο πλοίο σαν όμορφος έφηβος με καλοσμιλεμένο σώμα, για να αποκαλύψει τη θεϊκή ταυτότητα και τη βούλησή του στους σαστισμένους Kρήτες ναυτικούς: «ω, ξένοι, στην πολύδενδρη Kνωσό που κατοικούσατε/ ώς χθες, μα τώρα πια δεν θα επιστρέψετε/ στην ποθητή σας πόλη ο καθένας και στα όμορφα τα σπίτια σας/ και στις αγαπημένες σας συζύγους, αλλά σ' αυτόν τον τόπο, πλούσιο/ ναό μου θ' αποκτήσετε από πολλούς ανθρώπους τιμημένο·/ εγώ είμαι γιος του Δία, καυχιέμαι ότι είμαι ο Απόλλων,/ και σας οδήγησα εδώ πάνω απ' το μέγα χάος της θάλασσας/ χωρίς κακά να επιβουλεύομαι, όμως εδώ πλούσιο ναό/ θα έχετε τον δικό μου, απ' όλους τους ανθρώπους πολυτίμητο,/ και τις βουλές των αθανάτων θα γνωρίσετε και με τη θέλησή τους/ πάντοτε και συνέχεια όλα τα χρόνια θα τιμάσθε». Kαι λίγο παρακάτω θα τους προτρέψει να τον λατρεύουν ως θεό δελφίνιο («ως εμοί εύχεσθαι δελφινίω»), επειδή όρμησε στο γοργό τους πλοίο σαν δελφίνι. 

ΑΠΟ ΤΗ "ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΩΝ ΜΕΡΩΝ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ" ΣΤΗ "ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ"

Εισαγωγή

Η γλώσσα ως αντικείμενο σπουδής είναι γνωστό ότι υπόκειται σε πολλαπλές αναλυτικές προσεγγίσεις, λόγω του πολυμερούς και πολυεπίπεδου χαρακτήρα τής δομής και της λειτουργίας της, που αντιστοιχούν στην εξαιρετικά λεπτή και σύνθετη υφή τής επικοινωνίας τού ανθρώπου. Η δημιουργική ικανότητα τού ανθρώπου στην παραγωγή και την πρόσληψη ενός απείρου κόσμου πληροφοριών με τη μορφή προφορικών και γραπτών κειμένων κάνει ώστε και η ίδια η γλώσσα να μπορεί να αναλυθεί από περισσότερες οπτικές γωνίες. Έτσι δεν είναι μόνον αναμενόμενο, αλλά είναι και απόλυτα θεμιτό να υπάρχουν περισσότερα πρότυπα γραμματικής ανάλυσης, η δε αξιολόγησή τους —πέρα των γνωστών επιστημολογικών αρχών τής περιγραφικής και ερμηνευτικής επάρκειας— συναρτάται, όπως είναι φυσικό προς τους σκοπούς στους οποίους αποβλέπει και τον προβληματισμό από τον οποίο ξεκινάει κάθε γραμματική.

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ - Η ΣΤΩΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Έχει ενδιαφέρον, νομίζω, να πούμε πώς βλέπουμε οι γλωσσολόγοι τη σχέση τής γλώσσας με τον κόσμο και με τη νόηση, με τον νου τού ανθρώπου. Αναφερόμαστε σε μια σχέση, που έχει μελετηθεί από πολύ παλιά. Πάει πίσω στους Στωικούς, οι οποίοι πρώτοι προβληματίστηκαν για το τι σχέση υπάρχει ανάμεσα στον κόσμο, στη νόηση και στη γλώσσα. Τη σχέση αυτή την είχαν σχηματικά απεικονίσει με το περίφημο σημειακό τρίγωνο. Βάσει αυτού έχουμε πρώτα-πρώτα το αντικείμενο αναφοράς, δηλαδή έχουμε τα πράγματα, τα όντα, τα αντικείμενα στα οποία αναφερόμαστε Έχουμε ό,τι ονoμάζουμε κόσμο. Τον κόσμο, όμως, τον καταλαβαίνουμε μέσα από τη νόησή μας, μέσα από τον νου μας. Τα αντικείμενα αναφοράς δηλ. υπάρχουν ως έννοιες. Ακολουθεί η γλώσσα: μ' αυτήν οι έννοιες που έχουμε συνδέσει με τον κόσμο, με τα αντικείμενα αναφοράς, με τα όντα δηλώνονται με λέξεις, δηλ. με συνδυασμούς σημασιών και μορφών. Σημασίες (πληροφορίες) και μορφές (τύποι) που τις δηλώνουν συνιστούν ό,τι ονομάζουμε λέξεις. Επομένως, η γλώσσα είναι ένα σύνολο συμβατικών όρων, σημασιών και μορφών, που δηλώνουν έννοιες, με τις οποίες αναφερόμαστε στα όντα, στα πράγματα. Μάλιστα στο σημειακό τρίγωνο αυτή την πλευρά (σχέση λέξεων με αντικείμενα αναφοράς) την έδειχναν από τότε με διακεκομμένη γραμμή, για να δείξουν ότι η σχέση τής λέξης με το αντικείμενο που δηλώνει είναι έμμεση, μέσω τής έννοιας. Δεν είναι άμεση. Περνάει μέσα από την έννοια. 

ΠΩΣ ΕΠΙΤΥΓΧΑΝΕΤΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΨΥΧΗΣ ΜΕ ΤΟ ΘΕΙΟ ΚΑΤΑ ΠΛΩΤΙΝΟ, ΙΑΜΒΛΙΧΟ, ΠΡΟΚΛΟ ΚΑΙ ΔΑΜΑΣΚΙΟ

Για τον Πλωτίνο η ένωση με το θείο γίνεται με την γνώση μόνο, για τον Πρόκλο με την γνώση αλλά σε τελικό στάδιο με την θεουργία.

Και αυτό διότι επειδή το θείο είναι υπερούσιο - πριν την ουσία - δεν μπορεί να είναι αντικείμενο νόησης από τον άνθρωπο.

Ο Δαμάσκιος φαίνεται αδιάφορος προς το θέμα. Αφήνει το ζήτημα ανοιχτό και άπτεται καθαρά της φιλοσοφίας και της δυναμικής εξέλιξης του ανθρώπου.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ - ΟΙ ΗΡΩΕΣ, ΩΣ ΤΡΑΓΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ, ΠΡΟΧΩΡΟΥΝ ΣΤΑ ΣΚΟΤΕΙΝΑ

Η αρχαία ελληνική τραγωδία είναι αποκαλυπτική της οντολογικής διάστασης της ανθρώπινης ύπαρξης και κατ’ αυτόν τον ορίζοντα αναδεικνύει τον τραγικό χαρακτήρα της γνώσης. Υπάρχει και μη τραγική γνώση; Η αληθής γνώση του ανθρώπου, αυτή που μετασχηματίζει τη συνείδησή του –από ακατέργαστη, άξεστη σε φιλοσοφική συνείδηση, κατά Hegel– μπορεί να είναι μόνο τραγική. Οποιαδήποτε άλλη μορφή γνώσης είναι ένα είδος εκτεχνικευμένης συμφωνίας ανάμεσα στην φαντασιακή οντογένεση ενός αντικειμένου και στην παραστασιακή του απεικόνιση. Η γνώση είναι τραγική, καθώς συνιστά οντολογικό και όχι απλώς γνωσιοθεωρητικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ύπαρξης: μηδενίζει ή διαυγάζει την ανθρώπινη δημιουργία. Είναι η έσχατη γνώση των ορίων της εν λόγω ύπαρξης και ως τέτοια  καθιστά τη συνείδηση ικανή να αντιμετωπίζει εκάστοτε τις συγκρούσεις ασύμπτωτων οντολογικών διαβαθμίσεων.  

ΠΛΑΤΩΝ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Η πλατωνική θεώρηση της θρησκείας συνυφαίνεται με την ενεργό συμβολή της φιλοσοφίας στην ερμηνεία του κόσμου. Η ενεργός της συμβολή στηρίζεται στο λόγο και εκτυλίσσεται ως αντίπαλο δέος στον μυθολογικό χαρακτήρα της λαϊκής θρησκείας. Γιατί ως αντίπαλο δέος; Επειδή η τελευταία δεν συλλαμβάνει την έννοια του θείου επαρκώς και με βάση τον λόγο ή τα βαθύτερα νοήματα που αυτός εκπέμπει, αλλά ερείδεται στη δεισιδαιμονία του πλήθους και σε ατεκμηρίωτες δοξασίες ή περιγραφές, που εμπλέκουν τους θεούς σε ανήθικες συμπεριφορές και σε ανθρωπομορφικές παραστάσεις. Οι τελευταίες βέβαια δεν είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα μόνο της αρχαίας λαϊκής θρησκείας, αλλά και της σημερινής μονοθεϊστικής, στην αναλογία του δικού της λαϊκού χαρακτήρα. 

ΣΑΛΛΟΥΣΤΙΟΣ - ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΕΙΝΑΙ ΘΕΪΚΟΙ

Απόσπασμα από το βιβλίο του Σαλλούστιου «Περί Θεών και Κόσμου» (Εκδ. ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΟΛΗ):

«Αξίζει να εξετάσουμε, γιατί οι παλαιοί παρέκαμψαν τον λόγο και χρησιμοποίησαν τους μύθους. Και το πρώτο όφελος που βρίσκουμε να έχουμε από τους μύθους, είναι το να αναζητούμε και να μην αφήνουμε την διάνοιά μας να είναι αργή. Το ότι οι μύθοι είναι θεϊκοί, φαίνεται από εκείνους που τους χρησιμοποίησαν. Οι θεοδίδακτοι από τους ποιητές και οι άριστοι από τους φιλοσόφους και εκείνοι που θέσπισαν τις Ιεροπραξίες, αλλά και αυτοί οι θεοί στους χρησμούς χρησιμοποίησαν τους μύθους…

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΤΑ ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ ΗΤΑΝ ΚΕΚΑΛΥΜΜΕΝΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΡΕΑΣ

                

Του Εμπεδότιμου

Σε ένα "περίεργο" απόσπασμα του ο Πρόκλος αναφέρει ότι η Ρέα όταν συζεύγνυται με τον Κρόνο και γεννάει τον Δία λέγεται Δήμητρα.

"Γιατί και στον Ορφέα όταν συνυπάρχει με τον Κρόνο στην κορυφή της, η μεσαία θεά αποκαλείται Ρέα, και όταν παράγει τον Δία και μαζί με τον Δία φέρνει στο φως τους καθολικούς και τους επιμέρους κόσμους των θεών, αποκαλείται Δήμητρα"

Μάλιστα ο Σωκράτης στον Κρατύλο αναφέρει ότι η ετυμολογία της Δήμητρας προέρχεται από το "δίδουσα ως μήτηρ".

Προς στιγμήν προβληματιζόμαστε σε ποιόν Δία αναφερόμαστε, μιας και από όσον γνωρίζουμε ο Δίας εκδηλώνεται ως Δημιουργός στην νοερή τάξη, είναι ένας από τους τρεις δημιουργούς στην υπερκόσμια τάξη (Ζεύς, Ποσειδών, Πλούτων) και εκδηλώνεται επίσης στην υπερκόσμια-εγκόσμια τάξη (στην δημιουργική Τριάδα/Ποιούντες Ζευς, Ποσειδών, Ηφαιστος).

ΤΑ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ

Οι Δελφοί, το κέντρο και ο ομφαλός, υπήρξαν η εστία διαμόρφωσης της θρησκευτικής ψυχής του αρχαίου κόσμου, σκορπίζοντας τις ευεργετικές ακτίνες του Φοίβου σε όλους τους θνητούς, ενώ στους λίγους και μυημένους, σ’ εκείνους που το ποθούσαν και μπορούσαν να τ’ αντέξουν, το «μαύρο» Φως του Απόλλωνα, του Διόνυσου το Φως.

Η κατανόηση και η γεφύρωση των δύο όψεων, του Λογικού και του Παραλόγου, ήταν ο δρόμος που ανοιγόταν γι’ αυτόν που θα τολμούσε ν’ ανοίξει τη θύρα, πάνω στην οποία δεσπόζει η επιγραφή: «ΓΝΩΘΙ Σ’ ΑΥΤΟΝ».

ΜΙΘΡΑΣ ΚΑΙ ΜΙΘΡΑΪΚΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ

Ο Μίθρας γεννιέται από το βράχο, την ίδια στιγμή που τον περιβάλλουν τα δώδεκα σημεία του ζωδιακού

Σύμφωνα με τις περσικές παραδόσεις ο Μίθρας ήταν ο θεός του Φωτός και της Σοφίας, της Αγάπης και της Αλήθειας που ενσαρκώθηκε στην ανθρώπινη μορφή του Λυτρωτή, εκείνη που ανέμενε ο Ζωροάστρης προφήτης Ζαρατούστρα.

Ο Μίθρας γεννήθηκε, σύμφωνα με τον μύθο, από την Αναχίτα, μια παρθένο μητέρα, η οποία λατρευόταν σε αρχαιότερους χρόνους ως θεά της γονιμότητας. Η Αναχίτα λέγεται πως συνέλαβε τον Λυτρωτή από τον σπόρο του Ζαρατούστρα, που διατηρήθηκε στα νερά της Λίμνης Χαμούν, στην περσική επαρχία του Σιστάν. Η ανάληψη του Μίθρα στον ουρανό λέγεται πως συνέβη το 208 π.Χ., 64 χρόνια μετά τη γέννησή του.

Η Γέννηση του Ανίκητου Θεού Ήλιου

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟΥ ΝΟΥ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

Νεοελληνική απόδοση:

Επειδή όπως ακριβώς σε ολόκληρη τη φύση υπάρχει αφ’ ενός μεν η ύλη στο κάθε γένος πραγμάτων (και αυτή είναι δυνάμει όλα εκείνα τα πράγματα), και αφετέρου το αίτιο και ποιητικό, υπό την έννοια ότι ποιεί τα πάντα, όπως έχει συμβεί στην τέχνη έναντι της ύλης, έτσι και στη ψυχή είναι ανάγκη να υπάρχουν αυτές οι διαφορές. Και είναι από τη μια μεριά ο νους τέτοιος, που να γίνεται τα πάντα, από την άλλη πάλι τέτοιος, που να ποιεί τα πάντα, σαν μία δεξιότητα, όπως το φως· διότι κατά κάποιον τρόπο και το φως ποιεί τα δυνάμει χρώματα ενεργεία χρώματα. Και αυτός ο νους είναι χωριστός και απαθής και αμιγής, και ως προς την ουσία του ενέργεια.

Διότι αυτό που ποιεί έχει πάντα μεγαλύτερη αξία από αυτό που πάσχει, καθώς και η αρχή (η αρχή της κινήσεως) της ύλη. Και η επιστήμη όταν ενεργεί, εξομοιώνεται με το αντικείμενό της, ενώ εκείνη που βρίσκεται εν δυνάμει είναι μεν πρωτύτερη ως προς τον χρόνο στον καθένα μας, γενικώς όμως στο χρόνο όχι· αλλά ούτε άλλοτε νοεί (ο νους) και άλλοτε όχι. Ενώ μόνον όταν χωριστεί είναι αυτό που πραγματικά είναι, και μόνον τούτο είναι αθάνατο και αΐδιο. Δεν ενθυμούμαστε, διότι αυτός (ο ενεργητικός νους) είναι απαθής, ενώ ο παθητικός φθαρτός, και δίχως αυτόν τίποτε δεν νοεί.

 Αριστοτέλους Περί ψυχής (430a.10 έως 430a.25)

Αρχαίο κείμενο:

Ἐπεὶ δ’ ὥσπερ ἐν ἁπάσῃ τῇ φύσει ἐστί τι τὸ μὲν ὕλη ἑκάστῳ γένει (τοῦτο δὲ ὃ πάντα δυνάμει ἐκεῖνα), ἕτερον δὲ τὸ αἴτιον καὶ ποιητικόν, τῷ ποιεῖν πάντα, οἷον ἡ τέχνη πρὸς τὴν ὕλην πέπονθεν, ἀνάγκη καὶ ἐν τῇ ψυχῇ ὑπάρχειν ταύτας τὰς διαφοράς. καὶ ἔστιν ὁ μὲν τοιοῦτος νοῦς τῷ πάντα γίνεσθαι, ὁ δὲ τῷ πάντα ποιεῖν, ὡς ἕξις τις, οἷον τὸ φῶς· τρόπον γάρ τινα καὶ τὸ φῶς ποιεῖ τὰ δυνάμει ὄντα χρώματα ἐνεργείᾳ χρώματα. καὶ οὗτος ὁ νοῦς χωριστὸς καὶ ἀπαθὴς καὶ ἀμιγής τῇ οὐσίᾳ ὢν ἐνέργεια.

Ἀεὶ γὰρ τιμιώτερον τὸ ποιοῦν τοῦ πάσχοντος καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς ὕλης. τὸ δ’ αὐτό ἐστιν ἡ κατ’ ἐνέργειαν ἐπιστήμη τῷ πράγματι· ἡ δὲ κατὰ δύναμιν χρόνῳ προτέρα ἐν τῷ ἑνί, ὅλως δὲ οὐ χρόνῳ· ἀλλ’ οὐχ ὁτὲ μὲν νοεῖ ὁτὲ δ’ οὐ νοεῖ. χωρισθεὶς δ’ ἐστὶ μόνον τοῦθ’ ὅπερ ἐστί, καὶ τοῦτο μόνον ἀθάνατον καὶ ἀΐδιον. οὐ μνημονεύομεν δέ, ὅτι τοῦτο μὲν ἀπαθές, ὁ δὲ παθητικὸς νοῦς φθαρτός, καὶ ἄνευ τούτου οὐθὲν νοεῖ.

πηγή: aristotelianphilosophy

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ "ΑΝΤΙΓΟΝΗ" ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ

Της Μελισσουργού Βασιλικής, φιλόλογου

Ο Σοφοκλής δίδαξε την τραγωδία του «Αντιγόνη» το 442 π.Χ., κερδίζοντας την πρώτη νίκη. Η συγκεκριμένη τραγωδία εξυμνεί τους αιώνιους και απαρασάλευτους νόμους των θεών και τη νίκη του άγραφου δικαίου έναντι της ισχύος των γραπτών, θεσπισμένων νόμων του κράτους. Υπάρχει, δηλαδή, το άγραφο δίκαιο που ρυθμίζει τις σχέσεις θεών και ανθρώπων αλλά και τις μεταξύ των ανθρώπων σχέσεις, που εδράζεται στο σεβασμό, την αγάπη,την αλληλεγγύη και όλες εκείνες τις πολύτιμες αξίες, χωρίς τις οποίες κλονίζεται η κοινωνική συνοχή και διαταράσσεται η αρμονική συνύπαρξη των μελών μιας κοινωνίας. Το δίκαιο αυτό ασπάζεται και ακολουθεί πιστά η Αντιγόνη,η ηρωίδα του έργου, ενώ ο Κρέων, τύραννος της Θήβας, είναι εκπρόσωπος της επίσημης νομοθεσίας του κράτους. Στο πρόσωπο του βασιλιά παρουσιάζεται ο νόμος σκληρός, άκαμπτος, απόλυτα αντικειμενικός και αμερόληπτος συνάμα, όμως, τόσο απάνθρωπος που αγνοεί τον παράγοντα άνθρωπο.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ

 Εισαγωγή

Όταν στην Αρχαιότητα βρέθηκε ένα ατιτλοφόρητο γραπτό του Αριστοτέλη ακολουθώντας την εργασία του ‘Τα φυσικά’, οι εκδότες του πρώτου αιώνα του έδωσαν τον τίτλο "Μετά τα φυσικά". Από τότε ο όρος αυτός (μεταφυσική) χρησιμοποιείται για τις μελέτες εκείνες που πιστεύεται ότι υπερβαίνουν τα όρια του υλικού κόσμου της φυσικής, φτάνοντας στην ουσία ή στον πυρήνα μιας υποτιθέμενης απόλυτης και τελικής πραγματικότητας η οποία υπάρχει βαθύτερα απ’ τα φαινόμενα. Πολλοί άνθρωποι για λόγους που έχουν σχέση με τη βιολογική μας ιστορία, πιστεύουν πως μια τέτοια πραγματικότητα υπάρχει, υπάρχει ένας τέλειος κόσμος πέρα απ’ το βασίλειο της ατελούς ύλης. Στις θρησκείες ο κόσμος αυτός προσεγγίζεται με την αποκάλυψη ή άλλα κανάλια, που ξεπερνούν τις αισθήσεις. Στη δυτική φιλοσοφία η μεταφυσική εγκαθίσταται με τον κόσμο των ιδεών του Πλάτωνα, απ’ τον οποίο οι αισθήσεις μας σύρουν μια παραμορφωμένη εικόνα της αληθινής πραγματικότητας. Πέρα απ’ την πραγματικότητα, υπάρχει  η αληθινή πραγματικότητα. Σε αυτήν δεν φτάνει η παρατήρηση ούτε το πείραμα, είναι πέρα από την ανθρώπινη δράση, είναι η πραγματικότητα χωρίς καμιά αναφορά στην ανθρώπινη περιοχή των αισθήσεων. Αυτή είναι η ερμηνεία της μεταφυσικής με την οποία η φυσική, στηριγμένη στο πείραμα και στα μαθηματικά, διέκοψε κάθε σχέση.[1]

ΔΙΑΛΥΟΝΤΑΣ ΔΥΟ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

Ας θυμηθούμε ότι ο Αριστοτέλης είχε επισημάνει σε όσους θεωρούσαν τη φιλοσοφία κάτι περιττό ότι αυτή η ίδια η άποψή τους αποτελεί  φιλοσοφία. Δηλαδή, το να αρνηθεί κανείς να φιλοσοφήσει είναι και αυτό μια φιλοσοφική στάση. Άρα, οι εχθροί του φιλοσοφείν αναιρούν τον ισχυρισμό τους έμπρακτα χωρίς να το συνειδητοποιούν! 

Σε έναν κόσμο όπου η πληροφορία προσφέρεται σε κατακλυσμιαίες δόσεις. Σε έναν κόσμο που η εμπορευματοποίηση εισχωρεί παντού και διαφθείρει αξίες και αγαθά. Σε έναν κόσμο όπου ότι δεν αποφέρει μετρήσιμα αποτελέσματα απαξιώνεται. Σε αυτόν τον κόσμο, ένα μικρό αλλά αναγκαίο αντίδοτο είναι η Φιλοσοφική εκπαίδευση από τις μικρές σχολικές βαθμίδες. Ένα απαξιωμένο μάθημα και δύο μύθοι που πρέπει να αποδομηθούν.  

Ο ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ, Ο ΛΑΣ ΚΑΙ Ο ΙΓΝΑΤΙΕΦ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΟΥ ΕΓΩΙΣΜΟΥ

Πρόκειται για απόσπασμα μιας συζήτησης των Καστοριάδη και Λας με τον M. Ignatieff, σε εκπομπή του Channel 4, με θέμα την «κουλτούρα του εγωϊσμού». Δημοσιεύτηκε από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις (2014, σσ.26-40)

Μάικλ Ιγνάτιεφ: Τίθεται, λοιπόν, ένα ενδιαφέρον ερώτημα: πρόκειται για την αιτία ή για το αποτέλεσμα της κατάρρευσης του δημόσιου χώρου; (Απευθύνεται στον Κ. Λας) Ποιά είναι, στην προκειμένη περίπτωση, η σχέση ανάμεσα στο άτομο και τον δημόσιο χώρο που βρίσκεται σε κρίση;

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

Το αρχαίο ελληνικό θέατρο της Τυνδαρίς , πόλης στην βόρεια Σικελία (4ος αι π.Χ)

Της Κυριακής Πετράκου, καθηγήτριας Πανεπιστημίου Πατρών

Το ενδιαφέρον για την προέλευση του θεάτρου αυξάνει σταθερά από τον 19ο αι. όταν οι ανθρωπολόγοι ασχολήθηκαν για πρώτη φορά με το θέατρο. Από τότε οι θεωρίες τους έχουν περάσει τρείς τουλάχιστον μείζονες φάσεις.

Στην πρώτη φάση, από το 1875 ως το 1915, οι ανθρωπολόγοι, καθοδηγημένοι από τον Sir James Frazer, υποστήριζαν ότι όλοι οι πολιτισμοί διέρχονται από τα ίδια εξελικτικά στάδια. Επομένως, οι υπάρχουσες πρωτόγονες κοινωνίες μπορούν να παράσχουν αξιόπιστες μαρτυρίες για την καταγωγή του θεάτρου, μερικές χιλιετηρίδες πριν. (Ο όρος "πρωτόγονος" χρησιμοποιείται στο κεφάλαιο αυτό, για να καθορίσει κοινωνίες που δεν έχουν αναπτύξει γραπτή γλώσσα).

Η ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΗΣΗ

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

· Η φιλοκαλία, δηλαδή η αγάπη για το ωραίο.

· Το μέτρον.

· Η ευθύτητα και η παρρησία.

· Ο ανθρωπισμός.

· Η αγάπη της ελευθερίας.

Οι Έλληνες ζώντας σε μια χώρα ευνοημένη από τη φύση με σπάνια ομορφιά

σε τοπίο και κλίμα, αγάπησαν με πάθος την ωραιότητα. Το κάλλος

ανθρώπων, ζώων, κατασκευών και τοπίων το θεωρούσαν μεγάλο προσόν. Όταν

ήθελαν να επαινέσουν κάποιον έλεγαν πως είναι «καλός κ’αγαθός» δηλαδή

όμορφος και καλόκαρδος. Όπως γράφει ο Θουκυδίδης, ο Περικλής στον

Επιτάφιο για τους πρώτους νεκρούς του πολέμου, ανάμεσα στα γνωρίσματα

του δημοκρατικού πολιτεύματος της Αθήνας αναφέρει την αγάπη για το

ωραίο: ΦΙΛΟΚΑΛΟΥΜΕΝ ΓΑΡ ΜΕΤ’ ΕΥΤΕΛΕΙΑΣ καμαρώνει, θέλοντας να

επισημάνει την επιδίωξη του ωραίου ακόμα και στα πιο δευτερεύοντα και

ευτελή αντικείμενα.

Ο ΤΙΜΑΙΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ ΥΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ

Του Ευστάθιου Κεφάλα

Πριν την έναρξη της εξέτασης ας παραθέσουμε ότι βασικός σκοπός του διαλόγου είναι, σύμφωνα με τον Πρόκλο, να παρουσιάσει τη δημιουργία του αισθητού σύμπαντος από τον καθολικό δημιουργό, τον Δία. Για την δημιουργία, όμως, του Κόσμου δρουν έξι συνολικά αίτια, τρία βασικά και τρία βοηθητικά ή συναίτια. Τα τρία βασικά αίτια είναι το δημιουργικό (ποιητικό), του υποδειγματικό (παραδειγματικό) και το τελικό, που αντιστοιχεί στον δημιουργό Νου, στο νοητό υπόδειγμα το οποίο παίρνει εντός ο νους αυτός για να δημιουργήσει τον Κόσμο και δεν είναι τίποτα άλλο από του αυτόζωον ή τον ορφικό Φάνη, και στο ύψιστο Αγαθό στο οποίο αποσκοπούν τα πάντα. Στην θέση των βοηθητικών συναίτιων τοποθετείται το οργανικό αίτιο, που ταυτίζεται με την Φύση, το ειδητικό (μορφοποιητικό), που ταυτίζεται με τα Είδη ενυπάρχουν στον Κόσμο και δίνουν μορφή στην Ύλη όντας συνδεμένα μαζί της, και στο υλικό αίτιο, στην Ύλη, η οποία είναι το υποκείμενο (υπόστρωμα) πάνω στο οποίο ενεργούν τα Είδη και του δίνουν μορφή.

Η “ΑΪΔΟΣ ΚΥΝΕΗΝ” - ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΟΠΛΟ ΑΟΡΑΤΟΤΗΤΟΣ

Ο Όμηρος  αναφέρει ότι οι ψυχές, μετά το χωρισμό τους απ’ το σώμα, πηγαίνουν σαν είδωλα νεκρών «στα δώματα του Άδη», τον οποίο ονομάζει Αΐδη, δηλαδή Αόρατο. Η έννοια του αόρατου ήταν αυτονόητη για τους αρχαίους Έλληνες, διότι η ετυμολογία της λέξης Αΐδης προέρχεται από το στερητικό (α) και το (ιδείν). Αυτή η ετυμολογία φαίνεται ότι έχει τύχει καθολικής αποδοχής, ενώ παράλληλα αναφέρονται και άλλες ετυμολογίες της λέξης. Ο Όμηρος, μεταξύ άλλων ονομάτων, τον αποκαλεί «άναξ ενέρων» ή «ενέροισιν ανάσσων», ενώ ο Αισχύλος τον ονομάζει «βασιλέα ενέρων».

Με τον Άδη, ως αόρατο θεό, φυσικό ήταν να συνδεθεί ο πριν απ’ αυτόν γνωστός μαγικός σκούφος που είχε την ιδιότητα να κάνει αόρατο όχι μόνο τον Άδη, αλλά και κάθε άλλο θεό ή ήρωα ή άνθρωπο που θα τον φορούσε.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΝΟΟΣ

Ο Αριστοτέλης στο έργο του “Μετά τα Φυσικά, 1074b.15 – 1075a.10” αναφερόμενος στην φύση του Θείου Νοός μας λέγει :

“Τα ζητήματα που αφορούν τον θείο Νου, παρουσιάζουν απορίες πολλές, διότι ο νους φαίνεται να είναι το πλέον θείον από όλα τα φαινόμενα, είναι όμως δύσκολο να βρούμε σε ποια κατάσταση πρέπει να υπάρχει δια να έχει αυτή την ιδιότητα. Διότι, εάν δεν νοεί τίποτα, τι μπορεί να είναι η μεγαλειότητά του; Θα βρίσκεται σε κατάσταση ανάλογη προς εκείνη του ανθρώπου που κοιμάται. Εάν πάλι νοεί, αλλά η νόησή του κυριαρχείται από κάτι άλλο (επειδή δεν θα ήταν τότε η ουσία του η κατ’ ενέργεια νόηση, αλλά απλή δύναμη), δεν μπορεί να είναι η άριστη ουσία, διότι την μεγαλειότητά του συγκροτεί η παρουσία της νοήσεως.

ΑΠΟΛΛΩΝ - ΤΟ ΦΩΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ

ΑΠΟΛΛΩΝ, Η  ΛΑΜΠΕΡΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΟΥ ΟΝΤΟΣ

Ατενίζοντας τον ναό του Φοίβου Απόλλωνος στους Δελφούς θα βρεθούμε μπροστά από τα γνωμικά που διακοσμούν την είσοδο του. «ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ» κάτω αριστερά «ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ» κάτω δεξιά και το γράμμα Ε που έχει τοποθετηθεί τρείς φορές στην κορυφή του αετώματος, την πρώτη από ξύλο μετά χάλκινο και τέλος από χρυσό.

Ενώ κυριαρχεί  η χρησμική ρήση  « Ξένε να προσέρχεσαι με αγνότητα προς το ιερό ναό, και να πιείς από το παρθενικό νερό διότι για την αγαθή ψυχή λίγες σταγόνες του αρκούν, ενώ τον μιαρό άνθρωπο ολόκληρος ο ωκεανός δεν αρκεί για να τον καθάρει.»

ΑΛΤΑΝΗ - ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΟΣΥΝΗ

Μη ύπνον μαλακοίσιν έπ΄όμασσι προσδέξασθαι,

Πριν των ημερινών έργων τρίς έκαστον επελθείν:

Πη παρέβην; Τι δ΄έρεξα; Τι μοι δέον ούκ ετελέσθη;

Αρξάμενος δ΄από πρώτου επέξιθι και μετέπειτα

Δειλά μεν εκπρήξας επιπλίσσεο, χρηστά δε τέρπευ».

ΑΠΟΔΟΣΗ: 

«Στα βλέφαρα σου ο ύπνος να μην έλθη, πριν σταθμίσης εν έκαστον έργον εκείνης της ημέρας τρεις φοράς.

Τι παρέβην;  Τι έπραξα; Τι έπρεπε να πράξω και δεν το έπραξα;

Αρχόμενος δε από του πρώτου, εξέτασε αυτά μέχρι τέλους, και μετά ταύτα, τα κακώς πεπραγμένα να ψέγης (διορθώνεις) τον εαυτό σου, αν πάλι καλώς έπραξες, να τέρπεσαι (χαίρεσαι)». 

(Ιεροκλέους «Χρυσά Έπη» στ. 40-45)

ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΩΝ, Η ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ Ο ΘΕΟΣ ΙΑΝΟΣ

Του Γιώργου Τσαγκρινού. Περιοδικό «Ιχώρ» 2003

Η αρχιχρονιά, ή Πρωτοχρονιά, όπως έχουμε περισσότερο συνηθίσει να την λέμε, είναι μια από τις πιο αγαπημένες γιορτές των Ελλήνων, αλλά και ολόκληρης σχεδόν της ανθρωπότητας. Έχει καθιερωθεί στους περισσότερους λαούς του κόσμου να γιορτάζουν σαν πρωτοχρονιά την 1η Ιανουαρίου και είναι γεγονός πλέον η ύπαρξη δορυφορικών εκπομπών από όλες τις χώρες προς όλες τις χώρες της γης, για μια όσο το δυνατόν πιο «συντονισμένη» αλλαγή του χρόνου, παρ’ όλη τη διαφορά της ώρας. Από την Αυστραλία και την Ιαπωνία μέχρι τη Βρετανία και την Ισλανδία, έως τις χώρες της Μεσογείου, οι άνθρωποι γιορτάζουν με χαρά και πανηγυρισμούς την Πρωτοχρονιά, ίσως γιατί κάθε νέος χρόνος φέρνει μαζί του την ελπίδα για καλύτερες μέρες. 

Η 1η Ιανουαρίου καθιερώθηκε σαν ημέρα της πρώτης του χρόνου από τους Ρωμαίους το 153 π.Χ. Στο Βυζάντιο η 1η Ιανουαρίου υιοθετήθηκε και καθιερώθηκε σαν ημέρα πρωτοχρονιάς το 1000 μ.Χ.