ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ - Η ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

                                                         

                          

Η Ανάγνωση και τα Μαθηματικά αποτελούν τις δύο βάσεις πάνω στις οποίες στηρίζεται η εκπαίδευση και η μορφωτική ανάπτυξη του παιδιού. Οποιοδήποτε πρόβλημα δημιουργηθεί στο παιδί προτού ολοκληρώσει την προσέγγισή του σ’ αυτούς τους δύο τομείς θα είναι καθοριστικά αρνητικό για όλη την παραπέρα εξέλιξή του.

ΜΠΕΡΤΡΑΝΤ ΡΑΣΕΛ - ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ;

Εισαγωγικά

Ο Μπέρτραντ Ράσελ αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους διανοητές και ακτιβιστές του 20ού αιώνα ο οποίος είχε επίσης λάβει το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1950. Υπήρξε δάσκαλος του Ludwig Wittgenstein, ο οποίος, όπως και ο δάσκαλός του, εξελίχθηκε σε έναν από τους θεμελιωτές της αναλυτικής φιλοσοφίας.

O Bertrand Arthur William Russell γεννήθηκε στην Ουαλία στις 18 Μαΐου του 1872. Διακρίθηκε κατά τις σπουδές του στη φιλοσοφία και τα μαθηματικά, η σχέση του με τα οποία τον οδήγησε στη μελέτη της Λογικής, ενώ κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες προκειμένου να εκλαϊκεύσει την επιστήμη και τη φιλοσοφία. Το έργο του έχει επηρεάσει όχι μόνο τα Μαθηματικά, τη Φιλοσοφία και τη Λογική αλλά και τη Μεταφυσική, την Επιστημολογία, τη μελέτη της Γλώσσας και της Ηθικής.

___________

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ - "ΟΛΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΗ ΔΙΣΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΩΝ ΕΤΩΝ ΜΝΗΜΗΣ" (ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ - ΒΙΝΤΕΟ)

Το άλμπουμ «Rosetta» του Βαγγέλη Παπαθανασίου κυκλοφόρησε στις 23 Σεπτεμβρίου του 2016 από την Decca Records.

Πώς συνδέεται η εξερεύνηση τoυ Διαστήματος και των απαρχών του Σύμπαντος με το έργο του μεγάλου Έλληνα συνθέτη Βαγγέλη Παπαθανασίου; Η παγκόσμια κυκλοφορία προ δύο ημερών του νέου άλμπουμ του συνθέτη με τίτλο «Rosetta» σημαδεύει την ολοκλήρωση της ομώνυμης διαστημικής αποστολής από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (European Space Agency, ESA). Το διαστημικό όχημα Rosetta, που πήρε το όνομά του από τη Στήλη της Ροζέττας η οποία αποτέλεσε το κλειδί για την αποκρυπτογράφηση των αιγυπτιακών ιερογλυφικών,   ολοκλήρωσε πριν από λίγες ημέρες τη μελέτη του κομήτη 67P/Churyumov-Gerasimenko επεκτείνοντας ακόμη περισσότερο τον ορίζοντα των γνώσεών μας για τη γένεση του ηλιακού συστήματος. Με αφορμή αυτό το γεγονός ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, μια προσωπικότητα της τέχνης με ακτινοβολία πολύ ευρύτερη από εκείνη που σηματοδοτεί το Οσκαρ που κέρδισε το 1982 για την ταινία «Οι δρόμοι της φωτιάς», παραχώρησε μια σπάνια συνέντευξη. Στη συνέντευξη αυτή μίλησε όχι για τη μουσική με όρους «μουσικής βιομηχανίας», αλλά για το βαθύτερο νόημα, τη σημασία και τη νοητική υπόσταση της μουσικής, για τον κώδικα της δημιουργίας, για τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνονται στην πραγματικότητα τα αριστουργήματα, τα επιτεύγματα, κάθε υλική και πνευματική έκφραση, για το «σύστημα» με το οποίο και ο ίδιος εργάζεται και δημιουργεί μουσική. Και είναι βέβαιο πως όσοι διαβάσουν αυτή τη συνέντευξη θα προβληματιστούν δημιουργικά και θα αιφνιδιαστούν θετικά γιατί θα διαφωτιστούν αρκετά σχετικά με θεμελιώδεις αλήθειες που αποκρυσταλλώνονται μέσα στη μουσική, αλήθειες που ενώ μοιάζουν αφηρημένες και «φιλοσοφικές» έχουν επίδραση και εφαρμογή σε οτιδήποτε σκεφτόμαστε και πράττουμε.  

ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΣΜΟΣ - Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Ο Εποικοδομητισμός (constructivisme) θεωρεί τη μάθηση σαν μια διαδικασία ενεργητικής δόμησης των γνώσεων και όχι σαν μια διαδικασία πρόσκτησής της. Δεν υπάρχει αντικειμενική μάθηση αλλά μόνο προσωπικές μεταφράσεις/αποδόσεις της πραγματικότητας, καθένας οικοδομεί τις δικές του και δεν έχουν αξία παρά μόνο για ένα συγκεκριμένο χρόνο. Διαρκούν ένα μικρό διάστημα και έχουν αυτή την ιδιότητα, γιατί πραγματοποιούνται μέσα σε μια κοινότητα, που αποδέχεται τις ίδιες βάσεις και αξίες. Η διδασκαλία παίρνει το σχήμα μιας ενίσχυσης σε αυτή τα διαδικασία. Ο εκπαιδευτικός αλλά και οι άλλοι μαθητεύοντες οδηγούν το μαθητή στη δική του αναζήτηση νοήματος. Το άτομο ψάχνει να κατανοήσει τις πολλαπλές προοπτικές μέσα από την αλληλόδραση, που έχει με τον εξωτερικό κόσμο. Σε πολλά σημεία οι θέσεις των εποικοδομητιστών / κονστρουκτιβιστών μοιάζουν με αυτές των γνωστικών. Μια νέα έννοια σαν αντίβαρο έρχεται να παρέμβει σε αυτή την τάση, η έννοια της διαμεσολάβησης.

ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ

     Έχουμε τονίσει κατ’ επανάληψη ότι η λειτουργία του εκπαιδευτικού έχει πολλές αβεβαιότητες και δύσκολα καλουπώνεται η άσκηση του επαγγέλματός του. Ωστόσο με τη φοβερή εξέλιξη της παιδαγωγικής επιστήμης τις τελευταίες δεκαετίες,  υπάρχουν πλέον αρκετές «σταθερές παράμετροι» στη λειτουργία του σχολείου και της σχολικής αίθουσας.

      Παράλληλα με αυτές τις «σταθερές» υπάρχουν και μικρά «μυστικά», τα οποία συνήθως τα κατακτά ο εκπαιδευτικός από μόνος του και γι’ αυτό έχουν και ιδιαίτερη σημασία γι’ αυτόν. Ποια μπορεί να είναι αυτά τα «μυστικά», τα οποία επηρεάζουν και διαμορφώνουν σε σημαντικό βαθμό τα διδακτικά και παιδαγωγικά δρώμενα; Ας σταχυολογήσουμε τα πιο ενδεικτικά κατά την προσωπική μου γνώμη.

ΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ

Tης Ελένης Γ. Λεοντσίνη, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας στο παν/μιο της Γλασκώβης

Η φιλοσοφία δεν είναι κάτι αφηρημένο, προσδοκά να μας μάθει να σκεφτόμαστε, σε μία εποχή που επιδιώκει ακριβώς το αντίθετο [Πλωτίνος].

Στόχος της ανακοίνωσης αυτής είναι να καταδείξει τη σημασία του φιλοσοφικού στοχασμού, και του φιλοσοφικού επιχειρήματος ειδικότερα, για την καλλιέργεια και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης αλλά και στον καθημερινό βίο γενικότερα. Η συμβολή του φιλοσοφικού λόγου στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης υπήρξε περισσότερο από καθοριστική, αφού η φιλοσοφία, λόγω της ιδιαιτερότητας του γνωστικού αντικειμένου της και μέσω φιλοσοφικών πεδίων, όπως η λογική και η μεθοδολογία, αλλά και μέσω των ποικίλων φιλοσοφικών μεθόδων (σωκρατική απορία, σκεπτική αμφιβολία, ανάλυση-σύνθεση, διαλεκτική, ερμηνευτική, φαινομενολογική αναγωγή, γλωσσανάλυση) όχι απλώς αναπτύσσει την κριτική σκέψη, αλλά ήταν και εξακολουθεί να είναι η πηγή της προέλευσής της. Η φιλοσοφία αποτελεί το φυσικό χώρο ανάπτυξης της κριτικής σκέψης και μας εφοδιάζει με τα απαραίτητα λογικά και μεθοδολογικά εργαλεία ώστε να καταστούμε ικανοί να την καλλιεργήσουμε και να την υιοθετήσουμε ως τρόπο ζωής σε όλους τους τομείς του ανθρώπινου βίου και ιδιαίτερα στον ευαίσθητο χώρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ

Κατατοπιστική Σύνοψη

Σε ένα πολίτευμα άμεσης δημοκρατίας-κοινοτισμού ούτε μια κρατικιστικού σοσιαλιστικού τύπου εκπαίδευση αλλά και ούτε μια απορρυθμισμένη νεοφιλελεύθερου αγοραίου τύπου εκπαίδευση μπορούν να συντελέσουν στην δημιουργία του  όντως ενεργού κοινωνικού πολίτη. Κέντρο της αμεσοδημοκρατικής πολιτείας δεν είναι το κράτος ούτε καμιά από τα πάνω ολιγαρχική πολιτική ομάδα, αλλά οι ίδιοι οι πολίτες μέσα στις δημοτικές συνελεύσεις, μέσα στους κοινοτικούς δήμους. Εκεί συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους η παιδεία, η πολιτική, η οικονομία και η ίδια η τοπική κοινωνία. Το πνεύμα του κοινοτισμού της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας των κρατοκεντρικών πόλεων ως δήμων απλά έδειξε τη φιλοσοφία του παιδαγωγικού δρόμου που πρέπει να ακολουθήσουμε για να αναδυθεί ο χειραφετημένος και με κριτική σκέψη πολίτης, ο πολίτης της καλλιέργειας των διανοητικών και πνευματικών αρετών πέρα και πάνω από δόγματα τα οποία καθίστανται κάθε φορά εμπόδιο στην διαρκή πρόοδο και εξέλιξη της ανθρώπινης υπόστασης.  

ΕΡΝΕΣΤ ΜΠΑΡΚΕΡ - Η ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΠΕΡΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

 

Πρόλογος με ένα σχόλιο και δύο πλατωνικά αποσπάσματα

Σχόλιο του φιλοσόφου Τζον Γκλούκερ για τον Πλάτωνα:

[.....Οι περισσότεροι ταυτίζουν τον Σωκράτη με τον Πλάτωνα· και θεωρούν όσα λέει πλατωνική φιλοσοφία. Αλλά ο Σωκράτης αλλάζει απόψεις από τον έναν διάλογο στον άλλον, ακριβώς επειδή πρόκειται για διαλόγους και όχι για διαλέξεις. Ο ίδιος ο Πλάτωνας δεν μιλάει στους διαλόγους. Αυτό με κάνει να υποψιάζομαι ότι ο Πλάτωνας δεν ήθελε να γνωρίζουμε τη γνώμη του γιατί αυτό που επιθυμούσε δεν ήταν να μάθουμε τι ακριβώς σκεφτόταν για κάθε πρόβλημα, αλλά να σκεφτόμαστε εμείς οι ίδιοι. Γι’ αυτό έγραψε διαλόγους. Και γι’ αυτό πολλοί τελειώνουν με απορίες....]

Δύο αποσπάσματα από την μελέτη του Barker:

[.....ο Πλάτων, προσπαθώντας να αναλύσει την ανθρώπινη ψυχή και επιδιώκοντας με αυτό τον τρόπο να ανακαλύψει τη θεμελιώδη ανάγκη που η ανθρώπινη ψυχή έχει για δικαιοσύνη, προκειμένου να ευημερήσει, ξεκινά να μελετήσει την ψυχή, όπως αυτή ενεργεί στην κοινωνική της πτυχή, επειδή πιστεύει ότι όλα τα κοινωνικά φαινόμενα είναι παράγωγά της και επειδή πιστεύει ότι αυτά τα παράγωγα είναι τόσο αναγνωρίσιμα, ώστε αποτελούν τα καλύτερα στοιχεία για την κατανόηση της ψυχής από την οποία προκύπτουν. «Τα κράτη δεν γεννιούνται από τη βελανιδιά ή τον βράχο αλλά από τους χαρακτήρες των ανθρώπων που κατοικούν σ’ αυτά». Επομένως, αυτός που θέλει να μελετήσει τους χαρακτήρες των ανθρώπων καλά θα κάνει να μελετήσει τα κράτη τους. Όλοι οι θεσμοί του ανθρώπου είναι εκφράσεις του νου του. Οι θεσμοί του είναι οι ιδέες του. Ο νόμος είναι μέρος της σκέψης του και η δικαιοσύνη είναι μία συνήθεια του νου του. Αυτά τα πράγματα έχουν εξωτερικά και ορατά σημάδια (έναν γραπτό κώδικα, μία δικαστική έδρα), αλλά η πραγματικότητά τους είναι η εσωτερική και πνευματική σκέψη που τα δημιουργεί και τα υποστηρίζει. Είναι δύσκολο να απομακρύνει κανείς τη σκέψη του από το ορατό και να το θεωρήσει ως το απλό ένδυμα της σκέψης - είναι ευκολότερο να βλέπει κανείς τη δικαιοσύνη ως σκήπτρα και περγαμηνές, παρά να τη βλέπει ως ζώσα σκέψη. Όμως το μεγάλο βήμα που πρέπει να κάνουμε είναι ακριβώς το να στραφούμε προς τα μέσα, να εγκαταλείψουμε την αντίληψη του Γλαύκωνα και να ακολουθήσουμε τον Σωκράτη, για να εξετάσουμε τη δικαιοσύνη στο νου του ανθρώπου. Είναι το βήμα που έκαναν τόσο ο Πλάτων όσο και ο Αριστοτέλης - και εδώ βρίσκεται η αιώνια συνεισφορά τους στην πολιτική σκέψη.....]

[...... Ο Rousseau είπε: «Η Πολιτεία δεν είναι ένα έργο σχετικά με την πολιτική αλλά η καλύτερη πραγματεία περί εκπαίδευσης που γράφτηκε ποτέ».....]

WERNER JAEGER - Ο ΕΛΛΗΝΑΣ ΕΓΙΝΕ ΠΛΑΣΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

                 Werner Jaeger

Ο Βέρνερ Γαίγκερ (Werner Jaeger), (1888-1961), ήταν Γερμανός κλασσικός φιλόλογος, φιλόσοφος της ιστορίας και της παιδείας, αρχηγός της κίνησης του τρίτου ανθρωπισμού. 

Τι ήταν ο τρίτος ανθρωπισμός του  Jaeger; 

Ως αντίδραση στον θετικισμό και τον ιστορισμό που κυριαρχούσε στην εποχή του στο χώρο των κλασικών σπουδών, ο Γαίγκερ αντιπαραθέτει μια μπολιασμένη με τον ανθρωπισμό των ποιητών και φιλοσόφων φιλολογία. Ταυτόχρονα τηρεί αποστάσεις από την νιτσεϊκή επιστήμη την στερημένη κριτικής. Η απλή αρχαιογνωσία πρέπει να αντικατασταθεί από σύλληψη του κλασικού ως καλλιτεχνικού αλλά και ηθικού προτύπου. Διακρίνοντας τον φιλόλογο από τον ιστορικό, ο πρώτος εξηγεί τις συνθήκες όπου παρήχθησαν τα έργα της κλασικής γραμματείας, ενώ ο δεύτερος κατανοεί τις ιστορικές συνάφειες αυτών.

ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ΝΑ ΔΙΔΑΧΘΕΙ Η ΑΡΕΤΗ;

Διδάσκοντας την πολιτική τέχνη, οι σοφιστές ισχυρίζονται ότι διδάσκουν την αρετή: δηλώνουν ότι γνωρίζουν πώς να διαμορφώσουν καλύτερους και ικανότερους πολίτες. Η αξίωση αυτή δεν ήταν κάτι το συνηθισμένο. Κανείς ως τότε δεν είχε διεκδικήσει τον ρόλο του δασκάλου της αρετής. Δικαιολογημένα λοιπόν προκλήθηκε έντονη αντίδραση. Πολλοί θεώρησαν ότι η αρετή δεν είναι κάτι που διδάσκεται, αλλά κάτι που κληρονομείται ή δίνεται από τη φύση. Άλλοι πάλι, όπως ο Σωκράτης και ο Πλάτων, δεν αμφισβήτησαν ότι η αρετή είναι μια μορφή γνώσης, αλλά θέλησαν να δείξουν ότι οι σοφιστές είναι ανίκανοι να διδάξουν αυτή τη γνώση. Το βέβαιο είναι ότι η έννοια της αρετής βρέθηκε ξαφνικά στο επίκεντρο της φιλοσοφικής διαμάχης.

Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Προλογικές σκέψεις

Πολλοί λίγοι κατανόησαν τις θέσεις του Σωκράτη για αυτό που ονομάζουμε εμείς σήμερα "δημοκρατία". Στην ουσία ο Σωκράτης προέβλεψε την υποχώρηση της αθηναϊκής δημοκρατίας στο κοινωνικό γίγνεσθαι επισημαίνοντας το πλαίσιο των αξιών που εξέλειπε από αυτήν και τις κοινωνικές παθογένειες της τότε δημοκρατίας. Μια αρμονική και αληθινή πολιτεία δεν εδραιώνεται μέσα από στατικούς πολιτικούς θεσμούς που ενδείκνυνται για προβλεπόμενα πολιτικά όντα. Η δημιουργία μιας τέτοιας κοινωνίας και η θεσμοθέτησή της σχετίζεται με την διαρκή εσωτερική και πνευματική εξέλιξη του ανθρώπου. Δεν μπορεί να νοηθεί δημοκρατική πολιτεία χωρίς την αδιάλειπτη ανατροφοδότηση των θεσμών της από τον διαρκώς μεταβαλλόμενο δημόσιο ψυχισμό των πολιτών της. Αληθής πολιτεία χωρίς πολίτες που να φιλοσοφούν δεν νοείται για το Σωκράτη. Από αυτούς θα προέλθουν και οι συντονιστές των δημοκρατικών  διαδικασιών που πλαισιώνουν τις δομές και τους θεσμούς μιας πολιτείας.

Η πλειοψηφία στη δημοκρατία βεβαίως αποτελεί θεμελιακό όρο ύπαρξής της και αποτελεί τη βάση εκκίνησης για την όποια συζήτηση για τη συγκρότηση μιας δημοκρατικής πολιτείας. Ως δεύτερος παράγοντας - καίριο ζήτημα- μιας αληθινής δημοκρατίας είναι η ποιότητα της πλειοψηφίας που αποφασίζει. Στην δημοκρατία δεν λαμβάνεται υπόψη πολλές φορές κατά πόσο μια απόφαση της πλειοψηφίας ενδεχομένως μπορεί να βλάπτει αυτονόητα δικαιώματα μιας ισχνής μειοψηφίας πολιτών. Για αυτό και το κοινωνικό φαινόμενο της δημοκρατικής οργάνωσης μιας κοινωνίας είναι πολυσύνθετο και η αντιμετώπισή του απαιτεί την καθολικότητα στη συμμετοχή και την από τα κάτω ευέλικτη δόμηση των διαδικασιών κάτω από τις οποίες θα λειτουργήσει μια "πλειοψηφία". Η δομική συνεχής κυκλική πορεία που θεμελιώνει την διαιώνιση μιας αληθινής κοινότητας είναι η θεσπισμένη πολιτειακά διάρθρωση διαδικασιών που συλλαμβάνουν άτυπους και άγραφους νόμους της πολιτικής ψυχής του ανθρώπου.

Η ΧΡΥΣΗ ΑΛΥΣΟΣ ΤΗΣ ΠΛΑΤΩΝΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ

Από τότε που ο Πλάτων ίδρυσε την Ακαδημία του στην Αθήνα, η Ακαδημία του Πλάτωνος απετέλεσε κατά γενική ομολογία το πρώτο Πανεπιστήμιο στον κόσμο και έδωσε στην ανθρωπότητα παρακαταθήκες και πνευματικούς θησαυρούς που διαχρονικά απετέλεσαν τον κινητήριο μοχλό για την πνευματική πορεία αλλά, και σε δύσκολες στιγμές, την αναγέννηση της ανθρωπότητας.

ΜΠΡΟΥΝΟ ΣΝΕΛΛ - Η ΑΦΥΠΝΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΪΚΗ ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

 Σήμερα θεωρούμε αυτονόητο ότι το έπος, ή λυρική ποίηση και το δράμα είναι ποιητικά είδη πού συνυπάρχουν στη δυτική λογοτεχνία. Στην Ελλάδα όμως, οπού δημιουργήθηκαν αυτά τα ποιητικά είδη ως φορείς μεγάλης ποίησης, η οποία άσκησε άμεσα ή έμμεσα επίδραση στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, άκμασαν διαδοχικά και όχι παράλληλα. Όταν παρακμάζει το έπος, προβάλλει η λυρική ποίηση, και όταν αυτή πλησιάζει στο τέλος της, γεννιέται το δράμα. Τα ποιητικά είδη ήταν επομένως στη χώρα της γέννησης τους κατόρθωμα και έκφραση μιας ορισμένης ιστορικής κατάστασης. Η ιδιοτυπία της επικής σύνθεσης να συλλαμβάνει τη ζωή σαν μια αλυσίδα από γεγονότα δεν αποτελεί στον Όμηρο ένα συνειδητό τρόπο σύνθεσης. 

ΠΕΡΙ ΣΥΜΒΟΛΩΝ - Η ΣΥΜΒΟΛΙΚΗ ΤΩΝ ΝΑΩΝ

Ας προσπαθήσουμε να κάνουμε μια πολύ επιφανειακή προσέγγιση στην συμβολική των ναών.

«πᾶσα δὲ ἐπιτηδειότης μιμήσει καὶ ὁμοιότητι γίνεται, διὸ οἱ μὲν ναοὶ τὸν οὐρανόν, οἱ δὲ βωμοὶ μιμοῦνται τὴν γῆν» - ΣΑΛΛΟΥΣΤΙΟΣ

«Κάθε δε επιτηδειόττης γίνεται με μίμηση και ομοιότητα, για αυτό οι μεν ναοί μιμούνται τον ουρανόν, οι δε βωμοί μιμούνται την γην»

Η ΔΙΑΛΟΓΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΩΝ ΠΛΑΤΩΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ - Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΙΓΝΙΟΝ

W. K. C. Guthrie, A History of Greek Philosophy, vol. IV, Plato.

The man and his Dialogues: Earlier Period, Cambridge (Cambridge University Press) 1975, σσ. 56-63 (μτφρ. Ε. Πατρικίου):

        «Το ερώτημα του κατά πόσον ο ίδιος ο Πλάτωνας θεωρούσε τους διαλό­γους του ως μέσον για τη μετάδοση της σοβαρής φιλοσοφικής σκέψης και του ποια, κατά συνέπεια, θα πρέπει να είναι η δική μας στάση απέναντι σε αυτά τα έργα, χρήζει μιας ανάλυσης κάπως μεγαλύτερης από τη σύντομη αναφορά που κάναμε στην Εισαγωγή. Εκεί είχαμε ξεκινήσει με ένα παράθεμα από την Έβδομη Επιστολή, στο οποίο διατυπώνεται η πρόταση ότι η φιλοσοφία μπορεί να αναζητηθεί σοβαρά μόνον μέσω της προφορικής συζήτησης και της ζωντα­νής συντροφικότητας και ότι τα γραπτά έργα πάνω στο θέμα αυτό έχουν μη­δαμινή αξία ή, μάλλον, καμία αξία απολύτως.

ΠΛΑΤΩΝ - Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ ΕΙΝΑΙ Η ΑΡΕΤΗ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Της Άννας Κελεσίδου, δρ. Φιλοσοφίας

   Οι ελάσσονες πλατωνικοί Διάλογοι δεν είναι ατελείς με την έννοια ότι είναι μεμονωμένες διερευνήσεις εννοιών όπως της ανδρείας, της ευσέβειας, της σωφροσύνης, ούτε είναι απλώς δείγματα μιας καθαρά σωκρατικής περιόδου του Πλάτωνος αφού δεν έχει διατυπωθεί ακόμη η θεωρία των Ιδεών. Είναι και αυτοί παραλλαγές «ενός και μόνου προβλήματος, το οποίον αποτελεί και το κατ’ εξοχήν πρόβλημα….», του ερωτήματος «περί της ουσίας της αρετής»1, γι’ αυτό κι έχουν ύψιστη σημασία από παιδαγωγική άποψη. Εκτός από το ότι δραματοποιούν τις πλατωνικές ιδέες: της προτροπής στη διαρκή διαλεκτική άσκηση, της αρχής της ορθωτικής γνώσης, προϊδεάζουν για τη σημασία του Μεγίστου Μαθήματος της Παιδείας.

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΘΑΛΑΜΟΙ ΤΟΥ ΤΑΦΟΥ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ ΚΑΙ Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΑΤΗΣ – ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ – ΣΕΛΗΝΗΣ ΣΤΑ ΤΡΙΣΤΡΑΤΑ

Η Θεά Άρτεμις, άγαλμα που βρέθηκε κοντά στο αρχαίο θέατρο της Λάρισας

Η ταφή του σώματος αυτή καθαυτή αποτελεί συμβολική πράξη καθώς συμβολίζει την σχέση ανθρώπου-θανάτου, αναδεικνύοντας την σχέση του θνητού με την θνητότητα μέσα από τις "διαβατήριες τελετουργίες" και την πορεία της ψυχής του νεκρού μετά τον θάνατο. Οι νεκροί έχουν διττή υπόσταση, είναι πρόγονοι αλλά και κριτές από τον Άλλο Κόσμο. Σκοπός αυτών των τελετουργιών είναι να επιτρέψουν στον νεκρό να περάσει το κατώφλι της νέας κατάστασης, του προγόνου και την αποτροπή της επιστροφής του, ορίζοντας τον τάφο ως σύνορο μεταξύ αυτού του Κόσμου των ζωντανών και του Κάτω Κόσμου. Έτσι αποδίδεται τιμή και μνήμη στους προγόνους καθώς με αυτόν τον τρόπο εξασφάλιζαν την προστασία τους στην πόλη στην οικογένεια και στον πόλεμο. Ο όρος "τελετουργία" υπό την ευρεία έννοια δηλώνει εθιμοτυπία, συνήθεια ή έθιμα, υπό την στενή έννοια όμως, λατρεία ή θρησκευτική τελετή. Το τελετουργικό ορίζεται σαν ένα "κωδικοποιημένο σύστημα πρακτικών, τελούμενο σε συγκεκριμένες συνθήκες τόπου και χρόνου, με ένα βιωμένο νόημα και μια συμβολική αξία για αυτούς που συμμετέχουν σ' αυτό. Αλληλένδετα στοιχεία για το τελετουργικό είναι η λατρεία-πίστη, το ιερό και το σώμα καθώς συμβολικές εκφράσεις του είναι η μουσική, ζωγραφικές αναπαραστάσεις, προσφορές στους νεκρούς, αγώνες, θυσίες και άλλες συμβολικές εκδηλώσεις επικοινωνίας με τον άλλο κόσμο.

Ο ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ

Οι περισσότεροι σύγχρονοι μελετητές, ιδιαίτερα αρκετοί φιλόλογοι, έχουν την εντύπωση ότι έχουν κατανοήσει τα νοήματα και τις αναφορές των πλατωνικών διαλόγων μετερχόμενοι μόνο την γλωσσολογική επιστήμη και όλες τις φιλολογικές μεθόδους. Η διδασκαλία και η μελέτη των πλατωνικών διαλόγων στην εκπαίδευση χωρίς την απαραίτητη ουσιαστική συνδρομή και γνώση των μαθηματικών, της γεωμετρίας, της μουσικής, της αστρονομίας και της στερεομετρίας οδηγεί στην διαστρέβλωση και κατακρεούργηση της πλατωνικής φιλοσοφίας. Αυτή τη διαπίστωση κάνει και ο Θέων ο Σμυρναίος. Επίσης, πολλοί έχουν την εντύπωση ότι ο Πλάτων ήταν περισσότερο θεωρητικός και φλύαρος φιλόσοφος. Ακριβώς το αντίθετο συνέβαινε. Ο Πλάτων είχε κατασκευάσει και αστρονομικό πλανητάριο για να παρατηρεί τις κινήσεις των πλανητών. Πάρα πολλοί λίγοι Έλληνες γνωρίζουν  το πραγματικό πλατωνικό μήνυμα για τον κόσμο, τον άνθρωπο, τη φύση και τη θεότητα.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ ΣΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ (ΘΕΑΤΡΟ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ-ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ)

Όπως η δημιουργία του κόσμου απαιτεί την συνεχή έκλαμψη-έκρηξη του αέναου φωτός με την αρμονική συνέργεια όλων των συμπαντικών δυνάμεων, έτσι και η δημοκρατία απαιτεί την θέσμιση του κοινού λόγου και του κοινωνείν ως ελάχιστες εκλάμψεις του νου και του φιλοσοφείν 

Του Γιώργου Πεφάνη

Επίκουρου καθηγητή τμήματος Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Αθηνών

Στην ιστορία αυτού που ονομάζουμε “δυτικός πολιτισμός” υπάρχει μια προνομιακή περίοδος, κατά την οποία γεννιούνται ταυτόχρονα το θέατρο, η φιλοσοφία και η δημοκρατία ως τριπλός πυρήνας του σκέπτεσθαι και του πράττειν με κοινό παρονομαστή τον διάλογο και κοινή αφετηρία τον μύθο. Και στα τρία αυτά τμήματα του πυρήνα συμβαίνει συχνά οι δημιουργοί τους να είναι ταυτοχρόνως αλλά και εναλλάξ οι “συγγραφείς”, οι “ηθοποιοί” και οι θεατές τους. Στο θέατρο αυτή η ταυτόχρονη ή εναλλασσόμενη δράση είναι αυτονόητη. Αλλά και στην περίπτωση της δημοκρατίας, οι συγγραφείς-δημιουργοί της είναι οι “ηθοποιοί” της, αυτοί που την επιτελούν μέσα από τους πολιτικούς θεσμούς, αλλά και οι θεατές της στις δημόσιες “παραστάσεις” και συνελεύσεις. Το ίδιο θα λέγαμε και για τη φιλοσοφία, στο μέτρο που αυτή δημιουργείται ως δημόσιος λόγος και επιτελείται σε δημόσιους χώρους ως διαλογικό δρώμενο, στο οποίο μπορούν να συμμετάσχουν οι πολίτες ως θεατές, αλλά και ως ενεργητές. Αλλά σε αυτό το πολιτικό και θεατρικό δρώμενο, σε αντίθεση με τα άλλα δρώμενα, η φιλοσοφική σκέψη τρέπει την τραγωδία να εστιάσει όχι τόσο στην τυπική διαδικασία μετάβασης από τη μια σκηνή της ζωής σε μια άλλη, όσο στον ενδιάμεσο χώρο των δύο σκηνών, στην κοινή τους μεθόριο και στην αμφισημία τους.2  Στο τρίπτυχο αυτό, επομένως, ο πολίτης γίνεται ο ενεργός ηθοποιός της (προσωπικής, αλλά και συλλογικής) ιστορίας του.3  Ενεργός ηθοποιός δεν είναι μόνο αυτός που βρίσκεται πάνω στη σκηνή, αλλά και ο απλός θεατής που παίρνει μέρος στα Μεγάλα Διονύσια, και με τον τρόπο αυτόν συμμετέχει όχι μόνο στην εξύμνηση του αθηναϊκού ἄστεως και των ιδανικών του, αλλά και στην ταυτόχρονη αμφισβήτησή τους, αναπτύσσοντας μια κριτική για τους πολιτικούς θεσμούς και μια φιλοσοφική σκέψη για τη θέση του ανθρώπου μέσα στους θεσμούς αυτούς.4

ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ - ΠΛΑΤΩΝ Ο ΕΙΔΩΣ

Αν κατορθώσουμε να αντικρούσουμε το “κλασσικό ήθος”, όχι σαν αφηρημένο ιδεατοτυπικό σχήμα, αλλά σαν μια ζωντανή ιστορική πραγματικότητα, τότε θά 'χουμε και το κλειδί για την κατανόηση αυτής της ειδικής μορφής συνέχειας, που παρουσιάζει η ιστορία του 5ου χρυσού αιώνα.

Κι εδώ χρειάζεται να εφοδιαστούμε με ορισμένες βασικές Ελληνικές απόψεις και ιδέες. Συνέχεια για τους Έλληνες δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά διατήρηση μιας αδιάλειπτα διαφοροποιούμενης Ενότητας. Αυτός ο ορισμός εκφράζει την απόλυτα καταφατική και ενεργητική στάση του Έλληνα απέναντι στην Ιστορία. Ας προσπαθήσουμε ν’ αναπλάσουμε αυτή την πρωταρχική εκδήλωση κάθε γεννωμένου πολιτισμού, αυτή τη μυστική ιδέα τη γεμάτη από βάθη της λαϊκής ψυχής και που μ’ αυτήν κάθε πολιτισμός στα πρώτα του σκιρτήματα εκφράζει το πεπρωμένο του, τη μυστική εικόνα του εαυτού του.