ΕΡΝΕΣΤ ΜΠΑΡΚΕΡ - Η ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΠΕΡΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ

 

Πρόλογος με ένα σχόλιο και δύο πλατωνικά αποσπάσματα

Σχόλιο του φιλοσόφου Τζον Γκλούκερ για τον Πλάτωνα:

[.....Οι περισσότεροι ταυτίζουν τον Σωκράτη με τον Πλάτωνα· και θεωρούν όσα λέει πλατωνική φιλοσοφία. Αλλά ο Σωκράτης αλλάζει απόψεις από τον έναν διάλογο στον άλλον, ακριβώς επειδή πρόκειται για διαλόγους και όχι για διαλέξεις. Ο ίδιος ο Πλάτωνας δεν μιλάει στους διαλόγους. Αυτό με κάνει να υποψιάζομαι ότι ο Πλάτωνας δεν ήθελε να γνωρίζουμε τη γνώμη του γιατί αυτό που επιθυμούσε δεν ήταν να μάθουμε τι ακριβώς σκεφτόταν για κάθε πρόβλημα, αλλά να σκεφτόμαστε εμείς οι ίδιοι. Γι’ αυτό έγραψε διαλόγους. Και γι’ αυτό πολλοί τελειώνουν με απορίες....]

Δύο αποσπάσματα από την μελέτη του Barker:

[.....ο Πλάτων, προσπαθώντας να αναλύσει την ανθρώπινη ψυχή και επιδιώκοντας με αυτό τον τρόπο να ανακαλύψει τη θεμελιώδη ανάγκη που η ανθρώπινη ψυχή έχει για δικαιοσύνη, προκειμένου να ευημερήσει, ξεκινά να μελετήσει την ψυχή, όπως αυτή ενεργεί στην κοινωνική της πτυχή, επειδή πιστεύει ότι όλα τα κοινωνικά φαινόμενα είναι παράγωγά της και επειδή πιστεύει ότι αυτά τα παράγωγα είναι τόσο αναγνωρίσιμα, ώστε αποτελούν τα καλύτερα στοιχεία για την κατανόηση της ψυχής από την οποία προκύπτουν. «Τα κράτη δεν γεννιούνται από τη βελανιδιά ή τον βράχο αλλά από τους χαρακτήρες των ανθρώπων που κατοικούν σ’ αυτά». Επομένως, αυτός που θέλει να μελετήσει τους χαρακτήρες των ανθρώπων καλά θα κάνει να μελετήσει τα κράτη τους. Όλοι οι θεσμοί του ανθρώπου είναι εκφράσεις του νου του. Οι θεσμοί του είναι οι ιδέες του. Ο νόμος είναι μέρος της σκέψης του και η δικαιοσύνη είναι μία συνήθεια του νου του. Αυτά τα πράγματα έχουν εξωτερικά και ορατά σημάδια (έναν γραπτό κώδικα, μία δικαστική έδρα), αλλά η πραγματικότητά τους είναι η εσωτερική και πνευματική σκέψη που τα δημιουργεί και τα υποστηρίζει. Είναι δύσκολο να απομακρύνει κανείς τη σκέψη του από το ορατό και να το θεωρήσει ως το απλό ένδυμα της σκέψης - είναι ευκολότερο να βλέπει κανείς τη δικαιοσύνη ως σκήπτρα και περγαμηνές, παρά να τη βλέπει ως ζώσα σκέψη. Όμως το μεγάλο βήμα που πρέπει να κάνουμε είναι ακριβώς το να στραφούμε προς τα μέσα, να εγκαταλείψουμε την αντίληψη του Γλαύκωνα και να ακολουθήσουμε τον Σωκράτη, για να εξετάσουμε τη δικαιοσύνη στο νου του ανθρώπου. Είναι το βήμα που έκαναν τόσο ο Πλάτων όσο και ο Αριστοτέλης - και εδώ βρίσκεται η αιώνια συνεισφορά τους στην πολιτική σκέψη.....]

[...... Ο Rousseau είπε: «Η Πολιτεία δεν είναι ένα έργο σχετικά με την πολιτική αλλά η καλύτερη πραγματεία περί εκπαίδευσης που γράφτηκε ποτέ».....]

Η ΣΦΙΓΓΑ ΩΣ ΨΥΧΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΣΜΟΘΕΑΣΗ

1)   Αττική Λήκυθος του 400 π.Χ - βρίσκεται στο Μουσείο του Hermitage

ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ - ΕΡΩΤΑΣ ΤΟΥ ΟΡΑΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΟΡΑΤΟΥ

                                                                                             

Ο Άγγελος Σικελιανός ήταν ένα ταλαντούχο, θαλερό πνεύμα. Δριμύς και λυρικός ταυτόχρονα στους στίχους του. Άλλοτε σκοτεινός και σπηλαιώδης, άλλοτε ακτινοβόλος και διαυγής. Σίγουρα συμβολικός, σίγουρα παθιασμένος από έρωτα, εκστατικός, με ένα όραμα κι ένα εσωτερικό πόθο για μυστικισμό. Στην ποίηση του Σικελιανού, πάλλουν μαζί η  φύση και το θείο, σε μια μυστική, τελετουργική ένωση. Ένα ορφικό δοξαστικό. Οπωσδήποτε Έλληνας. Άλλωστε η οικογένειά του προερχόταν από αγωνιστές του 1821. Ο ίδιος ζωντάνεψε με τα γραφόμενά του την ιστορία, το ήθος, τους μύθους, και τα όνειρα των Ελλήνων. Πατριώτης. Αν και ξεκίνησε ως αφελής βασιλικός στην πορεία συντάχθηκε με την αριστερά και στήριξε την Εθνική Αντίσταση..

Η ΑΡΧΑΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ, Η ΗΛΙΔΑ ΚΑΙ ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΡΕΙΣ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΕΣ ΤΗΛΕΠΡΟΒΟΛΕΣ (ΒΙΝΤΕΟ) ΚΑΙ ΕΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΟ

                                                          ΑΡΧΑΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ  1

                         

                                                         ΑΡΧΑΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ  2

                                                      ΑΡΧΑΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ  3

                                                         Πατώντας εδώ δείτε στον χάρτη την αρχαία Ολυμπία

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ - ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

                        Τα τείχη της αρχαίας Αθήνας
                          (ψηφιακή αναπαράσταση)

Χρειαζόμαστε, σήμερα, τη σκέψη και τα ερμηνευτικά εργαλεία του Καστοριάδη, όχι απλώς για να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε το παρόν, που συντρίβεται από την «άνοδο της ασημαντότητας»και την απροκάλυπτη επίθεση στην αυτονομία των πολιτών, αλλά για να οραματιστούμε την αναγέννηση της δημοκρατίας, μακριά από την«ετερονομία» και τους ειδήμονες της «φιλελεύθερης ολιγαρχίας» που δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών. 

ΕΣΤΙΑ, Η ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΑΣΒΕΣΤΟΥ ΠΥΡΟΣ

Η Εστία είναι μια από τις πιο αξιόλογες, σεβαστές και σεμνές μορφές του ελληνικού Δωδεκάθεου   .
Καλοσυνάτη και ευγενική Θεά, που εκφράζει το Ιερό Κέντρο του παντός, πράα και δίκαιη αποτελεί την προσωποποίηση του σπιτιού, το σύμβολο της οικίας της οποίας είναι προστάτιδα και κατ’ επέκταση της πιστής και γερά δεμένης οικογένειας.

Η Εστία είναι η θεά της φωτιάς, είναι η ζωντανή φλόγα που καίει ασταμάτητα στο κέντρο του σπιτιού, του ναού, της πόλης. Η Εστία καθαγίαζε ναούς και κατοικίες και μόνον με την παρουσία της. Η εστία στους ναούς, που ήταν η απεικόνιση της θεάς Εστίας, άναβε πάντα από το φως του Ηλίου, άρα έχει σχέση με τις τροπές του Ηλίου και μάλιστα με την χειμερινή τροπή όπου θεωρείται ότι γεννιέται ο Ηλιος.

Η ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΗ ΣΧΕΣΗ ΗΡΑΚΛΗ ΚΑΙ ΗΛΙΟΥ

  Ο Ηρακλής ταξιδεύει με το κύπελλο του Ήλιου


Καθώς κάναμε αναφορά στον Ηρακλή και επειδή θα χρειασθούμε την σχέση του Ηρακλέους με τον Ηλιο, ας προσεγγίσουμε το θέμα αυτό πιο εμπεριστατωμένα.

Η ταύτιση Ηλίου και Ηρακλή είναι διάχυτη μέσα στα Ελληνικά κείμενα, παρόλα αυτά η ξεκάθαρη ταύτιση των δύο εντοπίζεται σε ελάχιστα σημεία.

Ο Παυσανίας, περιγράφοντας την στοά στην Αγορά της Μεγαλόπολης, περιγράφει τα αγάλματα τα οποία υπάρχουν εκεί , αφού δε κάνει αναφορά σε αγάλματα διαφόρων θεοτήτων, σε ένα σημείο αναφέρεται στα αγάλματα του Ηλίου και του Ηρακλή ως εξής :

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΒΟΥΛΗΣΗ ΚΑΙ Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΕΠΟΝΘΟΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

         

Πρόλογος του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου

Η ανθρώπινη λογική ψυχή (ανθρώπινος νους) είναι απόλυτα υπεύθυνη για όσα θα της συμβούν σε κάθε της ζωή. Οι προηγούμενες επιλογές της σε προγενέστερους βίους καθορίζουν την πορεία της και την ποιότητα των επόμενων βίων και των σωμάτων που θα επιλέξει. Κανείς θεός, άγγελος ή δαίμονας δεν επεμβαίνει στον βίο του ανθρώπου, επειδή είναι απόλυτα σεβαστή η ελευθερία της βούλησης και των επιλογών που κάνει. Έτσι, στην ελληνική κοσμοθεώρηση και φιλοσοφία η ανθρώπινη λογική ψυχή έχει ένα σκοπό. Να τελειωθεί νοητικά κατανοώντας πώς λειτουργεί το σύμπαν και ο ίδιος της ο εαυτός (αυτογνωσία), προκειμένου να αποβάλλει, όποτε βούλεται, το άλογο μέρος της ψυχής της (θυμικό-επιθυμητικό) κυριαρχώντας πλήρως σε αυτό που τον κάνει να επιθυμεί τα σώματα και τα υλικά πράγματα και να ανέλθει για πάντα στον ουράνιο υπεραισθητό κόσμο.  

Της Ελένης Αλτάνη

Οι Ορφικές Πινακίδες έφεραν στο προσκήνιο το θέμα των επανενσαρκώσεων και της Ειμαρμένης. Ο Ορφικός Ορίζων διαπνέεται από την πεποίθηση της αθανασίας της ψυχής, βασιζόμενος στην επαναληπτικότητα των βίων, κατά τους οποίους η ψυχή εναλλάξ προσλαμβάνει τον ένσαρκο φορέα της και του θανάτου, κατά τον οποίον μένει ελεύθερη, άνευ του «σήματος» σώματός της. Το «σήμα» είναι ο τάφος της ψυχής, λέγει ο Πλάτων (Κρατύλος 400C).

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ - Η ΑΣΚΛΗΠΙΑΚΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ

Πρόκειται για τη μέθοδο που χρησιμοποιούσαν στην Ελλάδα πριν από χιλιάδες χρόνια στα αρχαία Ασκληπιεία και Αμφιαράεια. Αυτή η αρχαία θεραπευτική μέθοδος, μεταδόθηκε από τον Κένταυρο Χείρωνα, τον ξακουστό εσωθεραπευτή του Πηλίου, τον Ύπατο Διδάσκαλο της θεραπευτικής. Ο Κένταυρος Χείρωνας συμβολίζει την δυϊστική υπόσταση του ανθρώπου, το φυσικό σώμα και την πνευματοψυχή, και είναι αυτός που με τα χέρια του κεντάει την αύρα των ανθρώπων.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΙΕΡΕΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Α. ΠΩΣ ΣΥΝΔΕΟΤΑΝ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΒΟΥΛΗΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ 

Όποιος δεν γνωρίζει σε βάθος τη φιλοσοφία της αρχαίας ελληνικής θρησκείας δε θα κατανοήσει τι σήμαινε για τους αρχαίους ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ και ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΒΟΥΛΗΣΗ, έννοιες για τις οποίες είχε άγνοια όλος ο αρχαίος κόσμος εκτός από τις ελληνικές πόλεις, μας αναφέρει ο Καστοριάδης. Κατ΄ αρχήν ο όρος "θρησκεία" για την ελληνική περίπτωση είναι καταχρηστικός. Η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία, καθώς και άλλες ελληνικές πόλεις με παρόμοια δημοκρατική οργάνωση, ήταν η πιο ελεύθερη ανθρώπινη κοινωνία στην ιστορία της ανθρωπότητας. Μπορεί να φαίνεται υπερβολική η άποψη αυτή, αλλά είναι πέρα για πέρα αληθινή και τεκμηριώνεται. Η αρχαία ελληνική θρησκεία δεν είχε δόγμα και αυτό ήταν βασικό θεμέλιο για μια ελεύθερη πνευματικά κοινωνία. Στην αρχαία Αθήνα όλοι οι πολίτες ήξεραν την ιστορία των μύθων, τα τυπικά της λειτουργίας της πολιτικής θρησκείας (γιατί περί αυτού πρόκειται, για ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ) και τις τελετές στις οποίες συμμετείχαν όλοι όταν διεξάγονταν. Όλα τα τυπικά της αρχαίας θρησκείας είχαν πρώτιστα πολιτικό θεσμικό  περιεχόμενο και δευτερευόντως θρησκευτικό, μας γράφει και ο Χρήστος Γιανναράς. 

Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ

              Ο Θησαυρός των Αθηναίων  στους Δελφούς
                           (ψηφιακή αναπαράσταση)

                                                                         Πατώντας εδώ δείτε στον χάρτη τους Δελφούς 
ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στους πρόποδες του Παρνασσού, στο υποβλητικό φυσικό τοπίο που σχηματίζεται ανάμεσα σε δύο πανύψηλους βράχους, τις Φαιδριάδες, βρίσκονται οι Δελφοί. Οι Δελφοί ήταν αρχαία ελληνική πόλη όπου λειτούργησε το ξακουστό μαντείο της αρχαίας Ελλάδας. Η πόλη αναφέρεται από τους ομηρικούς χρόνους με το όνομα Πυθώ. Στην αρχή των ιστορικών χρόνων ήταν μία από τις πόλεις της αρχαίας Φωκίδας, αλλά σταδιακά ο ρόλος της πόλης ενισχύθηκε και εξελίχθηκε σε πανελλήνιο κέντρο των αρχαίων Ελλήνων. Αποτέλεσε και κέντρο της Δελφικής Αμφικτιονίας. Οι Δελφοί διατήρησαν τη σημαντική τους θέση μέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ., οπότε δόθηκε οριστικό τέλος στη λειτουργία τους με διάταγμα του Βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α'. Τους επόμενους αιώνες, η πόλη παρήκμασε και εγκαταλείφθηκε οριστικά την περίοδο των σλαβικών επιδρομών. Σήμερα, οι Δελφοί είναι μια περιοχή με έντονο τουρισμό και έχει χαρακτηριστεί τόπος παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ. Εκτός του αρχαιολογικού χώρου και του μουσείου, υπάρχει το Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο και στην ευρύτερη περιοχή μια σειρά Μοναστηριών με θρησκευτικό ενδιαφέρον. Επίσης, οι Δελφοί βρίσκονται σε μικρή απόσταση από την Αράχωβα, σημαντικό χειμερινό προορισμό της Στερεάς Ελλάδας και από το Γαλαξίδι.

ΠΛΑΤΩΝ - Ο ΕΡΩΣ ΕΙΝΑΙ ΜΕΓΑΣ ΔΑΙΜΩΝ

                   

132. – Συμπόσιον 202d8-204b7

Το συμπόσιον αποτελούσε στην αραιότητα ένα ξεχωριστό είδος ανδρικής ψυχαγωγίας με αριστοκρατικά χαρακτηριστικά: μετά το δεῖπνον οι άνδρες στεφανωμένοι έπιναν μαζί (ακολουθώντας συγκεκριμένους κανόνες),  απάγγελναν ποιήματα, συζητούσαν και έπαιζαν παιχνίδια, ενώ στην αρχή και στο τέλος του συμποσίου έκαναν σπονδές και έψελναν ύμνους προς τιμήν των θεών. Το σκηνικό ενός τέτοιου συμποσίου χρησιμοποίησε ο Πλάτων για το δικό του ομώνυμο έργο (περ. 384 π.Χ.). Οργανωτής υπήρξε ο τραγικός ποιητής Αγάθων και αφορμή η νίκη του στα Λήναια του 416 π.Χ.. Θέμα της συζήτησης στο πλαίσιο του συμποσίου, την οποία αναδιηγείται στην αρχή του διαλόγου ο Απολλόδωρος όπως του την είχε αφηγηθεί κάποιος Αριστόδημος που ήταν παρών, είναι ο έρωτας. Οι συνδαιτυμόνες αναλαμβάνουν να παρουσιάσουν -ο καθένας κατά τη δική του αντίληψη και με τον δικό τον τρόπο- το θέμα. Μετά τους λόγους του Φαίδρου και του Παυσανία, που είναι γνωστοί μόνο από τους διάλογους του Πλάτωνα, ακολουθεί ο γιατρός Ερυξίμαχος, ο γνωστός κωμικός ποιητής Αριστοφάνης, ο Αγάθων και στο τέλος ο Σωκράτης, του οποίου ο λόγος αποτελεί την κορύφωση της συζήτησης. Σύμφωνα ωστόσο με τα λεγόμενα του Σωκράτη, οι απόψεις που θα εκθέσει αποτελούν αναπαραγωγή των όσων του είχε αναπτύξει η Διοτίμα, η ιέρεια από τη Μαντίνεια, όταν ο Σωκράτης είχε ισχυρισθεί ότι ο Έρωτας είναι μεγάλος και ωραίος θεός. Στο παρακάτω απόσπασμα από τη συζήτηση μεταξύ Σωκράτη και Διοτίμας, η Διοτίμα, αφού έχει αποδείξει στον Σωκράτη ότι ο Έρως δεν είναι θεός, εκθέτει τη δική της άποψη. Την αφορμή δίνει η ερώτηση του Σωκράτη για τη φύση του Έρωτα.

ΠΛΑΤΩΝ - Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

133. – Φαίδων 107c-108c

Ο Φαίδων ανήκει στους πρώιμους (περίπου 387-380 π.Χ.) διαλόγους της Μέσης περιόδου του Πλάτωνα. Στο έργο παρουσιάζεται ο Φαίδων από την Ηλεία, ο οποίος ήταν παρών στη φυλακή κατά τη θανάτωση του Σωκράτη, να αφηγείται στον συνομιλητή του Εχεκράτη καθώς και στον υπόλοιπο κύκλο των πυθαγορείων οπαδών του Σωκράτη στην πόλη του Φλειούντα τις τελευταίες πριν από την εκτέλεση ώρες του δασκάλου του. Το σκηνικό αυτό εκμεταλλεύεται με θαυμαστή δραματουργική επιδεξιότητα ο Πλάτων για να αναπτύξει μέσα από τις συζητήσεις του Σωκράτη το πραγματικό θέμα του διαλόγου, την ἐπιμέλειαν τῆς ψυχῆς ως κανόνα του βίου. Όπως και στο Συμπόσιο,το έργο δομείται πάνω σε σειρά ομόκεντρων συζητήσεων και λόγων, αφετηρία των οποίων αποτελεί η ρήση του Σωκράτη ότι ο πραγματικός φιλόσοφος δεν πρέπει να φοβάται τον θάνατο, αλλά αντιθέτως να τον αποδέχεται με ευχαρίστηση, αφού χάρις σ᾽ αυτόν η ψυχή απαλλάσσεται από τα επαχθή δεσμά του σώματος. Για να έχει όμως νόημα αυτός ο ισχυρισμός θα πρέπει προηγουμένως ο Σωκράτης να πείσει για την αλήθεια της λογικά προϋποτιθέμενης πρότασης, ότι δηλαδή η ψυχή επιζεί μετά τον θάνατο του σώματος. 

ΑΠΟΛΛΩΝ ΚΑΙ ΔΑΦΝΗ - ΑΠΟΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ

Η Ελληνική μυθολογία αντιμετωπίστηκε από την κυρίαρχη θρησκευτική ματιά απαξιωτικά και πολεμήθηκε για αιώνες. Παρόλα αυτά συνειδητά ή όχι επιβίωσε έστω και στη λανθάνουσα ματιά που θέλει να τη λαμβάνει «κατά γράμμα».

Ένας από τους μύθους που εξιτάρουν είναι αυτός της «Δάφνης και του Απόλλωνα». Τι είναι αυτό που κάνει ένα δέντρο γοητευτικό σε θεούς και ανθρώπους;

Ας επιχειρήσουμε λοιπόν μια πιο διεισδυτική ματιά.

Η Δάφνη στο στόμα της Πυθίας δίνει το χρησμό και

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - Η ΠΟΙΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟΤΕΡΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

138. – Περὶ ποιητικῆς 9, 1451a36-1451b32

Το Περί ποιητικής του Αριστοτέλη, έργο γραμμένο κατά τη "δεύτερη αθηναϊκή περίοδο" του φιλοσόφου (335-323 π.Χ.), αποτελεί αναμφισβήτητα το σημαντικότερο έργο θεωρίας της λογοτεχνίας της αρχαιότητας. Όπως όλα τα σωζόμενα συγγράμματα του Αριστοτέλη, δεν προοριζόταν από τον ίδιο για δημοσίευση, αλλά είχε χαρακτήρα σημειώσεων που θα υποστήριζαν την προφορική του διδασκαλία (για τα έργα αυτής της κατηγορίας χρησιμοποιείται συνήθως ο όρος ἀκροαματικά).Από τα δύο βιβλία που πιθανότατα αποτελούσαν αρχικά το έργο, έχει σωθεί το πρώτο βιβλίο που πραγματεύεται την τραγωδία και το έπος, όχι όμως το δεύτερο που ήταν αφιερωμένο στην κωμωδία. Στα πρώτα πέντε κεφάλαια του έργου εξετάζεται αδρομερώς η έννοια της ποίησης και η σημασία της μίμησης σ᾽ αυτήν (με τον όρο εννοείται όχι η πιστή αντιγραφή της πραγματικότητας αλλά η δημιουργική αναπαράσταση με καλλιτεχνικά μέσα πραγματικών ή δυνατών γεγονότων, καταστάσεων ή αντικειμένων). 

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ - Ο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ

136. – Πολιτικὰ 1, 1252b27-1253a39

Προλογικά

 Τα Πολιτικά του Αριστοτέλη  δεν αποτελούν ενιαίο έργο αλλά συνένωση διαφορετικών πραγματειών, στις οποίες συζητούνται θέματα πολιτικής φιλοσοφίας: η οργάνωση της οικογένειας ως προστάδιου του κράτους (βιβλίο Ι), παλαιότερα υπαρκτά και ιδανικά πολιτεύματα (βιβλίο II), η έννοια του πολίτη και η κατάταξη των πολιτευμάτων (βιβλίο III), κατηγορίες και υποκατηγορίες πολιτευμάτων (βιβλία IV-VI), το ιδανικό πολίτευμα (βιβλία VII-VIII). Το απόσπασμα που ακολουθεί αποτελεί τμήμα ενός κεφαλαίου, στο οποίο ο Αριστοτέλης εφαρμόζει με λαμπρό τρόπο τη γενετική μέθοδο: ανασυνθέτει -στηριζόμενος μάλλον περισσότερο στη φαντασία παρά σε ιστορικά δεδομένα- τα στάδια της κοινωνικής εξέλιξης μέχρι τη δημιουργία τηςπόλεως (της υψηλότερης κατά τη γνώμη του μορφής πολιτικής οργάνωσης). Επιδίωξή του είναι να προσδιορίσει την ουσία της πόλεως-κράτους και να υπερασπίσει τον "φυσικό" της χαρακτήρα απέναντι στις απόψεις ορισμένων σοφιστών, που υποστήριζαν ότι οποιαδήποτε μορφή κοινωνικής οργάνωσης αποτελεί σύμβαση μεταξύ των μελών της κοινωνίας. Αφού έχει αναφερθεί στην οικογένεια, τη μικρότερη μορφή κοινωνίας, και στην κώμη (χωριό), που δεν αποτελεί παρά άθροισμα περισσότερων οικογενειών, εκθέτει τις απόψεις του για τη δημιουργία της πόλεως. Στην έκθεση του Αριστοτέλη είναι εμφανής η επίδραση των βιολογικών του μελετών καθώς και η τελολογική οπτική στην εξέταση των φαινομένων (βλ. σχετικά το Κείμενο 141).

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ - Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΤΡΕΙΣ ΜΟΙΡΕΣ (ΒΙΝΤΕΟ)

Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου                                  

Οι ανθρώπινες ψυχές είναι αιώνιες και αθάνατες, σύμφωνα με την ελληνική κοσμοθεώρηση. Κάθε ανθρώπινη ψυχή (λογικός νους) επιλέγει μόνη της το σώμα στο οποίο θα ενσαρκωθεί με βάση τους κλήρους που τίθενται κάθε φορά. Στα δύο βίντεο θα κατανοήσουμε τον τρόπο που ενσαρκώνονται ή τελειώνονται οι ψυχές με βάση την πλατωνική φιλοσοφία. Γίνεται λόγος για την Ανάγκη και τις τρεις μοίρες, την Λάχεση (παρελθόν), την Κλωθώ (παρόν) και την Άτροπο (μέλλον).

Η ΚΑΘΟΔΟΣ ΨΥΧΩΝ

Οπως έχουμε πει, η Ανάγκη υποχρεώνει τις ψυχές να ενσαρκωθούν και έτσι αυτές εντάσσονται στην δικαιοδοσία των θυγατέρων της Ανάγκης που είναι οι Μοίρες. Και ανάλογα με τις δράσεις της κάθε ψυχή, είτε θα συνεχίζει να επανενσαρκώνεται, είτε κάποια στιγμή θα απαλλαγεί από το "βάρος" που έχει προσλάβει λόγω της ύλης και θα επανέλθει στην πρωταρχική της κατάσταση.

ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ - Η ΕΥΔΙΑΘΕΣΙΑ

57. – Απόσπασμα 191 Diels-Kranz

Ο Δημόκριτος από την πλούσια κατά τον πέμπτο αιώνα θρακική πόλη των Αβδήρων είναι γνωστός κυρίως για τη συμβολή του στην ανάπτυξη και συστηματοποίηση της ατομικής θεωρίας που είχε συλλάβει ο Λεύκιππος. Θεμελιώδης αρχή της θεωρίας αυτής είναι ότι η ύλη αποτελείται από αδιαίρετα σωματίδια, τα οποία χωρίζονται μεταξύ τους από το κενό και διαφέρουν ως προς το σχήμα, τη διάταξη και την κατάστασή τους -διαφορές που εξηγούν την ποικιλία στη φύση. Όσα αποσπάσματα ωστόσο μας έχουν σωθεί από τον Δημόκριτο προέρχονται στη συντριπτική τους πλειονότητα από τα ηθικά του έργα και εκφράζουν απόψεις παρόμοιες με αυτές του Επίκουρου. Το ηθικό ιδεώδες του Δημόκριτου συνίσταται στην προστασία των ατόμων της ψυχής από βίαιες ψυχικές αναστατώσεις. Στο παρατιθέμενο απόσπασμα από το έργο Περὶ εὐθυμίης ( = Σχετικά με την ευδιαθεσία, την ψυχική γαλήνη) ο Δημόκριτος διατυπώνει την άποψη ότι η ευδιαθεσία επιτυγχάνεται με την αποφυγή των ακραίων καταστάσεων της στέρησης και του κορεσμού, και τη "συμμετρία" του βίου, δηλ. τη μετρημένη ζωή. Ενδεικτική της σχέσης των ηθικών απόψεων του Δημοκρίτου με τη φυσική του είναι η χρήση πολλών αφηρημένων όρων στην αρχή του αποσπάσματος.

ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ - Ο ΚΟΣΜΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

 Προλογικά

Ο Εμπεδοκλής από τον Ακράγαντα της Σικελίας υπήρξε πολύπλευρη προσωπικότητα: γιατρός και περιπλανώμενος ιερέας, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας αλλά με δημοκρατικές πεποιθήσεις, ακολούθησε το παράδειγμα του Παρμενίδη και διατύπωσε τη διδασκαλία του σε εξάμετρους στίχους. Σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες συνέθεσε δύο ποιήματα, ένα κοσμολογικό με τον τίτλο Περί φύσεως και ένα θρησκευτικό με τον τίτλο Καθαρμοί. Στο έργο Περί φύσεως ανέπτυσσε τη φυσική του διδασκαλία: δεν υπάρχει γέννηση και θάνατος, αλλά μόνο ανάμειξη και χωρισμός τεσσάρων στοιχείων (ριζωμάτων) της φωτιάς, του αέρα, του νερού και της γης· κινητήριες δυνάμεις για την ανάμειξη και τον χωρισμό είναι η Αγάπη (Φιλότης) και η Φιλονικία (Νεῖκος)· ο κόσμος υπόκειται σε μια αέναη κυκλική διαδικασία, η οποία χαρακτηρίζεται από διάφορες φάσεις, μεταξύ της απόλυτης κυριαρχίας της Αγάπης, οπότε τα στοιχεία σχηματίζουν μιαν ομοιογενή σφαίρα (τον Σφαίρο), και της απόλυτης κυριαρχίας της Φιλονικίας, οπότε όλα τα πράγματα περιορίζονται στα τέσσερα στοιχεία. Στο πρώτο (α) από τα αποσπάσματα που ακολουθούν ο Εμπεδοκλής διατυπώνει τις θεμελιώδεις απόψεις του για τον κοσμικό κύκλο, τα τέσσερα στοιχεία και τις κινητήριες δυνάμεις του. Τα τέσσερα μικρότερα αποσπάσματα (β-ε) περιγράφουν τις δύο πρώτες φάσεις της ζωογονίας: αρχικά εμφανίστηκαν ασύνδετα μέλη ζώων· κατά τη δεύτερη φάση ακολούθησε η ατελής συναρμογή των μελών, η οποία οδήγησε σε τερατογενέσεις.

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ - ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

                                                       54. – Απόσπασμα 1 Diels-Kranz

Ο Παρμενίδης, γεννημένος στην Ελέα της Κάτω Ιταλίας, υπήρξε ο πρώτος προσωκρατικός φιλόσοφος που διατύπωσε τη σκέψη του σε ποίημα γραμμένο σε εξαμέτρους στίχους. Στο σωζόμενο προοίμιο του ποιήματός του ο Παρμενίδης περιγράφει σε γλώσσα σχεδόν θρησκευτική ένα φανταστικό ταξίδι με αλληγορικό περιεχόμενο: ο ίδιος ο ποιητής ταξιδεύει πάνω σε ένα άρμα -σύμβολο της ποιητικής έμπνευσης αλλά και της φιλοσοφικής αναζήτησης της γνώσης- που το συνοδεύουν οι κόρες του Ήλιου· καταφέρνουν να περάσουν τις πύλες απ᾽ όπου ξεκινά το μονοπάτι της Ημέρας και της Νύχτας ξεγελώντας τη Δίκη, η οποία κρατάει τα κλειδιά (που σημαίνει: είναι επιφορτισμένη με την επίβλεψη του χρόνου Ημέρας και Νύχτας), και φτάνουν σε μια φανταστική χώρα, όπου τους υποδέχεται μια ανώνυμη θεά· η θεά προσφωνεί τον ποιητή και υπόσχεται να τον ξεναγήσει στον κόσμο της αλήθειας (του ὄντος) και της φαινομενικής πραγματικόητας (της δόξης). Στους δύο αυτούς δρόμους αντιστοιχούν τα δύο μέρη του ποιήματος, τα οποία παρουσιάζονται ως συμβουλές της θεάς. Σκοπός του προοιμίου είναι να δείξει ότι ο ποιητής κατέχει μια υπερβατική γνώση, άγνωστη και δυσπρόσιτη στους κοινούς θνητούς.

Η ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Πόσο αλήθεια μπορεί να είναι το γεγονός πως η γυναίκα ήταν μια “αμόρφωτη σκλάβα” στην αρχαία Ελλάδα;

Στις επιτύμβιες στήλες υπάρχουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες, αν θέλετε διαβάστε με την απαραίτητη ευλάβεια τι γράφτηκε για ένα κορίτσι που πέθανε μόλις είκοσι χρονών:

“..όλος ο κόσμος της Αθήνας για μένα έκλαψε, για τα νιάτα και την σωφροσύνη, και το πιο πολύ ΓΙΑΤΙ ΦΡΟΝΤΙΖΑ ΠΟΛΥ ΤΗΝ ΜΟΡΦΩΣΗ ΜΟΥ και την σοφία. Τα δάκρυα δεν σταματάνε από τού πατέρα μου τα μάτια, που χάσανε της ζωής του την χαρά και τα χέρια που θα τον γεροκομούσαν. Τα χρόνια της ζωής μου είκοσι“.      
    
                                     ΑΘΗΝΑΪΣ  ΘΕΟΦΙΛΟΥ  ΚΕΚΡΟΠΟΣ

ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΣ - Ο ΝΟΥΣ

55. – Απόσπασμα 12 Diels-Kranz

Προλογικά

Ο Αναξαγόρας γεννήθηκε στην πόλη Κλαζομενές της Μ. Ασίας, έζησε όμως περισσότερο από δύο δεκαετίες στη Αθήνα, όπου συνέβαλε αποφασιστικά στη  διάδοση της μελέτης της φυσικής φιλοσοφίας (σύμφωνα με κάποιες αρχαίες μαρτυρίες κατηγορήθηκε για αθεΐα και αναγκάστηκε να φύγει από την πόλη γύρω στα 433 π.Χ.). Στο βιβλίο του Περί φύσεως, που ήταν γραμμένο σε ιωνική διάλεκτο και πρέπει να κυκλοφορούσε ευρέως στην Αθήνα, εξέθετε τη φυσική φιλοσοφία του. Οι βασικές απόψεις του ήταν συνοπτικά οι εξής: (1) ο κόσμος προήλθε από μια αρχική συμπαγή μάζα, από την οποία προέκυψαν αργότερα τα πάντα· (2) καθετί που διαφοροποιήθηκε τότε (ή διαφοροποιείται τώρα) περιέχει ένα μέρος από όλα τα πράγματα εκτός από τον Νου, ο οποίος υπάρχει μόνο σε έμβια όντα· (3) εκτός από τον νου του κάθε ανθρώπου, υπάρχει και ο Νους του κόσμου, ο οποίος γνωρίζει τα επιμέρους στοιχεία και τα έθεσε στην αρχή της δημιουργίας του κόσμου σε κίνηση· (4) ο Νους αυτός δεν είναι πνεύμα, αλλά το πιο καθαρό και λεπτό από όλα τα αντικείμενα. Με τις αντιλήψεις του για τον Νου ο Αναξαγόρας είναι ο πρώτος που σαφώς διακρίνει την ύλη από το πνεύμα. Ως προς το ύφος αξιοπρόσεκτα στο απόσπασμα που ακολουθεί είναι δύο στοιχεία χαρακτηριστικά του πρώιμου πεζού λόγου: η συχνή επανάληψη ορισμένων κρίσιμων λέξεων (κυρίως της λέξης νοῦς) και το λεκτικό σχήμα να αρχίζει μια πρόταση με τη λέξη που τελειώνει η προηγούμενη.

ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ - ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

53. - Περί φύσεως (Απόσπασμα 1, 123, 107, 93, 2, 51, 101, 53, 60, 30, 94, 119, 43, 44 Diels - Kranz)

Προλογικά

Το μοναδικό έργο που έγραψε ο Ηράκλειτος από την Έφεσο ήταν σε πεζό λόγο και φέρει, όπως και τα έργα των άλλων φυσικών φιλοσόφων, τον (πιθανότατα νόθο) τίτλο Περί φύσεως. Κύριο χαρακτηριστικό του ύφους του είναι ο συνειδητά αφοριστικός, εύκολα απομνημονεύσιμος αλλά συνάμα και δυσνόητος λόγος, που του έδωσε ήδη στην αρχαιότητα των χαρακτηρισμό του "σκοτεινού". Βασικά στοιχεία της διδασκαλίας του: (1) Οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίσουν τον Λόγο (πιθανώς σημαίνει: βασική ενοποιητική αρχή ή "δομικό σχέδιο" του κόσμου και των πραγμάτων), τον οποίο κατέχει ο ίδιος ο φιλόσοφος. (2) Ο κόσμος μεταβάλλεται ασταμάτητα. (3) Ο κόσμος είναι μια αιώνια φωτιά (η φωτιά αποτελεί σύμβολο της αέναης μεταβολής). (4) Η ισορροπία του κόσμου διατηρείται μόνον με τον συνεχή ανταγωνισμό των αντίθετων· ο πόλεμος είναι πατέρας και βασιλιάς όλων. Από τα σωζόμενα αποσπάσματα συνάγεται ότι το έργο είχε τριμερή διάρθρωση: στο πρώτο μέρος παρουσιαζόταν η θεωρία για το βαθύτερο νόημα των πραγμάτων, δηλαδή η "θεωρία περί Λόγου", στο δεύτερο η "θεωρία της φωτιάς", ενώ το τρίτο περιλάμβανε αποφάνσεις για ηθικά και πολιτικά ζητήματα (από το πρώτο μέρος προέρχονται τα αποσπάσματα α-θ, από το δεύτερο τα ι-ια, ενώ από το τρίτο τα ιβ-ιδ).

ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ - ΤΑ ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ

Το έργο του Μάρκου Αυρήλιου Τα εις εαυτόν γράφτηκε μετά το 172 μ.Χ  ενώ ο συγγραφέας κατείχε ήδη το αυτοκρατορικό αξίωμα (161-180 μ.Χ.). Είναι γραμμένο στην Ελληνική -τη γλώσσα των μορφωένων Ρωμαίων - και παραδίδεται διαιρεμένο σε δώδεκα βιβλία (η διαίρεση δεν ανταποκρίνεται σε εσωτερικά κριτήρια και επομένως δεν πρέπει να οφείλεται στον ίδιο τον συγγραφέα). Εκτός από το πρώτο βιβλίο, το οποίο, αν και γράφτηκε τελευταίο, προτάχθηκε εκ των υστέρων ως εισαγωγή και αναφέρεται στις οφειλές του Αυρηλίου σε συγγενείς και δασκάλους, τα υπόλοιπα έχουν τη μορφή σκόρπιων στοχασμών σε αφοριστικό ύφος, παραινέσεων εἰς ἑαυτόν χωρίς καμιά συστηματική κατάταξη. Ως προς το περιεχόμενο το έργο εντάσσεται στην παράδοση της στωικής φιλοσοφίας με ιδιαίτερα έκδηλη την επίδραση του Επικτήτου (55-120 μ.Χ).