ΣΩΚΡΑΤΗΣ - Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ "ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ" (Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ)

Μιλάμε συχνά για αυτογνωσία και «γνώθι σεαυτόν». Θα επιχειρήσουμε να δούμε από πιο κοντά το περιεχόμενο τους. Ας σημειώσουμε πρώτα ότι για τον Σωκράτη, που στράφηκε από τη φύση στον άνθρωπο, ήταν φυσικό να πάρει για οδηγό του το δελφικό παράγγελμα «γνώθι σαυτόν».

           

Δυο πράγματα ενδιαφέρει να δούμε ως προς αυτό:

Α) με ποια πορεία έφτασε ο Σωκράτης στην αυτογνωσία και

Β) ποιο «είναι » του ανθρώπου ανακάλυψε.

           

Πολύτιμος βοηθός μας για το πρώτο είναι πάλι η πλατωνική «Απολογία», για το δεύτερο μαζί μ’ αυτήν και τα «Απομνημονεύματα» του Ξενοφώντος.

Αφορμή για την πορεία προς την αυτογνωσία στάθηκε, ο χρησμός που έδωσε το δελφικό μαντείο στο φίλο και μαθητή του Σωκράτη το Χαιρεφώντα. ¹

Ο χρησμός έριξε το δάσκαλο σε μεγάλη φροντίδα. Είχε καθαρή συνείδηση του πόσο μικρή, πόσο ασήμαντη ήταν η δική του σοφία. Ο αυστηρός αυτοέλεγχος είχε απολήξει στο ότι ένα πράγμα ήξερε καλά, ότι δεν ήξερε τίποτα, (.. εν οίδα ότι ουδέν οίδα»). Θυμίζει με τούτη τη ρήση ο Σωκράτης σε μας τους νεώτερους την ανάλογη κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο Descatres κατά την περίοδο της καθολικής περί των πάντων αμφιβολίας του, την περίοδο του doute methodique, πριν ανακαλύψει το θεμέλιο της φιλοσοφίας του, το «σκέφτομαι άρα υπάρχω» (cogito ergo sum).

Πως, αναρωτιέται ο Σωκράτης, είναι δυνατό αυτό το «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» να ονομάζεται σοφία, και μάλιστα η μεγαλύτερη ανθρώπινη σοφία; Αλλά πάλι πως ήταν δυνατόν ο Θεός να μη λέει αλήθεια;

Για να απαντήσει στα βασανιστικά αυτά ερωτήματα αποφάσισε ο Σωκράτης να θέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία του Απόλλωνος: να θεωρήσει αποστολή του τη διερεύνηση του νοήματος του χρησμού, και άμα το νόημα του αποκαλυφθεί, να το μεταδώσει και στους άλλους ανθρώπους. Είναι γνωστή από την «Απολογία » και από τις άλλες πηγές μας η μεθοδική πορεία που ακολούθησε ο Σωκράτης. Είχε ελέγξει και αποτιμήσει τη δική του σοφία. Στράφηκε τώρα στον έλεγχο της σοφίας των άλλων. Πήγε σε ανθρώπους που και οι ίδιοι πίστευαν ότι είναι σοφοί σε κάτι ή σε πολλά, και ο κόσμος τους πίστευε για σοφούς: σε πολιτικό, σε ποιητή τραγωδίας, σε ποιητή διθυράμβων, σε χειροτέχνες. Δεν άργησε να αντιληφθεί, από τη συζήτηση που έκανε μαζί τους, ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι, ενώ πίστευαν πραγματικά ότι ήταν σοφοί σε κάτι, ή σε πολλά, στην πραγματικότητα δεν ήταν. Έβγαλε τότε το συμπέρασμα ο Σωκράτης, ότι αυτός, που ξέρει ότι δεν είναι σε τίποτα σοφός, είναι σοφότερος από τους άλλους σε τούτο δα ακριβώς: «ώσπερ ουκ οίδα ουδέ οίομαι ειδέναι»²

Δεν έχουν προσέξει, νομίζω, αρκετά οι μελετητές του Σωκράτη, ότι η διαφωνία του δασκάλου με τους συζητητές του, απορρέει στο βάθος από την πίστη του ότι μόνο ο Θεός είναι σοφός. Για τούτο ο άνθρωπος μόνο φιλόσοφος, φίλος, εραστής του «σοφού», της σοφίας μπορεί να είναι. Το απόλυτο είναι ανέφικτο στον άνθρωπο. Τούτο ακριβώς προσπαθεί να δείξει στους συνομιλητές του. Ας λένε πως ξέρουν, αφού δεν κατέχουν, στο χώρο όπου ο καθένας κινείται, τη ριζική γνώση στην καθαρή και απόλυτη μορφή της. Αυτά που ξέρουν είναι όσα μπορεί να νομίζει κανείς ότι ξέρει, όσα του επιτρέπουν να κινείται με άνεση, μικρή, ή μεγάλη, στο έργο που κάνει. Αλλά η ρίζα του λείπει. Και αυτή είναι η σοφία. Πρέπει ακόμη να προσέξουμε περισσότερο το «ώσπερ ουκ οίδα ουδέ οίομαι ειδέναι». Δείχνει ότι η αυτογνωσία στην οποία φτάνει ο Σωκράτης είναι η ίδια η συνείδηση στην ανωτάτη ποιότητα της, εκείνη που λείπει από τους άλλους. Ανακαλύπτει δηλαδή ο άνθρωπος σωστά τον εαυτό του τότε μόνον, όταν φτάσει στο χώρο όπου η συνείδηση «ομολογεί» με τον εαυτό της. Θα ξαναγυρίσουμε σε τούτο το πηγαίο θέμα της σωκρατικής διδασκαλίας, το οποίο αποτελεί τον ακριβό πυρήνα της.

Η διερεύνηση λοιπόν του χρησμού οδήγησε το Σωκράτη στην αυτογνωσία, μια αυτογνωσία που πείθει ότι σοφότερος είναι εκείνος που φτάνει στο συμπέρασμα ότι δεν ξέρει τίποτε. Δεν πρόκειται καθόλου για σκεπτικισμό, όπως ο σκεπτικισμός των σοφιστών ή οποιοσδήποτε άλλος. Η διαπίστωση του Σωκράτη στηρίζεται, όπως είδαμε, στην προϋπόθεση ότι μόνο ο Θεός είναι σοφός.³

Αυτή η διαπίστωση είναι λοιπόν θετική, όχι αρνητική. Αφήνει ανοιχτή τη θύρα της ψυχής για στροφή της προς τον Θεό. Έτσι η ψυχή είναι απαλλαγμένη και από τη φοβερή «ύβριν». Αυτήν που πείθει τον άνθρωπο για το αντίθετο, που τον πείθει ότι είναι σοφός.

Και ένα δεύτερο πολύτιμο στοιχείο της σωκρατικής αυτογνωσίας δεν έχουμε προσέξει αρκετά. Στο «γνώθι σαυτόν», το πραγματικό «γνώθι σαυτόν», φτάνει κανείς μόνο όταν με άγρυπνη την προσοχή, με στερεή τη στοχαστική λογική διάκριση έχει τη δύναμη να απορρίπτει όσα εσφαλμένα και παραπλανητικά και δέχεται μόνο τα ουσιώδη και σωστά. Αυτά σημαίνουν ότι η αυτογνωσία προϋποθέτει την αυτοκυριαρχία, την κυβέρνηση με άλλα λόγια του ανθρώπου από την αλήθεια, από τον ανιδιοτελή έρωτα για την αλήθεια, που αποτελεί την πραγματική ουσία του είναι του, την πνευματική του ουσία. Σημαίνει ακόμη ότι, όπως τώρα μόλις το υποδηλώσαμε, στο βάθος το σωκρατικό «γνώθι σαυτόν» είναι η φροντίδα για την ψυχή, ή καλύτερα είναι η ανακάλυψη και παρουσίαση για πρώτη φορά της ψυχής του ανθρώπου. «Απαντούσα λοιπόν στον εαυτό μου και τον χρησμό», λέγει ο Σωκράτης μετά τη διερεύνηση που έκανε, «ότι είναι καλύτερα να είμαι όπως είμαι».

Σε ένα θαυμάσιο κεφάλαιο του έργου του Paideia ο Wrner Jaeger⁵ ονομάζει πρωτάκουστη την αποφασιστικότητα με την οποία ο Σωκράτης έβαλε την ψυχή του ανθρώπου στην υψηλότερη θέση της ιεραρχίας των αξιών. Την έβαλε πρώτη. Εστί, αντίθετα από την αριστοκρατική ηθική, κατέστησε τον άνθρωπο ελεύθερο και ανεξάρτητο από τον πλούτο και την εξωτερική γενικά αναγνώριση. Η ψυχή που είναι το πιο πολύτιμο κτήμα του ανθρώπου, γίνεται την ίδια ώρα και το ύψιστο καθήκον του. Το να κάνει αδικίες, αυτό αποτελεί το στίγμα του ανθρώπου, της ψυχής του. Το αριστοκρατικό ιδεώδες ότι άντρας είναι εκείνος που ωφελεί τους φίλους του και βλάπτει τους εχθρούς του δεν βρίσκει φυσικά στο Σωκράτη καμία δικαίωση× δεν αποτελεί αρετή, αλλά κακία. Τούτη είναι η γλώσσα που απορρέει από τη σωκρατική ανθρωπογνωσία και που πρώτος ο Σωκράτης δίδαξε τόσο απερίφραστα και θεμελίωσε.

Όσα είπαμε έως εδώ δεν αναφέρονται μόνο στην πορεία του Σωκράτη προς την αυτογνωσία, αλλά μιλούν και για την ανακάλυψη του "είναι" του ανθρώπου.

Ως προς το δεύτερο τούτο έχουμε μια πολύτιμη πληροφορία από τον Ξενοφώντα, η οποία ενισχύει την ερμηνεία που δώσαμε και την ολοκληρώνει. Πρόκειται για την περίφημη διάκριση της ανθρώπινης ζωής σε δυο περιοχές: την περιοχή των «εφ’ ημίν» και την περιοχή των «ουκ εφ’ ημίν».

Στην δεύτερη περιοχή δεν είναι ο άνθρωπος κυρίαρχος, κυβερνήτης και διευθυντής. Την ορίζει η θέληση του Θεού, ή από πάντα ορισμένη τάξη να γίνουν τα πράγματα που πρόκειται να γίνουν και να γίνουν όπως γίνονται. Πρόκειται για την περιοχή της «τύχης», όπως κοινά τη λέγουν: σπέρνεις, αλλά δεν ξέρεις αν θα θερίσεις× φεύγεις με το πλοίο για ταξίδι, αλλά δεν ξέρεις αν θα φτάσεις στον προορισμό σου. Στην περιοχή τούτη, στο βάθος τίποτε δεν μπορεί ο άνθρωπος να αλλάξει, να αποσβήσει, να προκαλέσει. Για τα «ουκ εφ’ ημίν» ο άνθρωπος εμπιστεύεται τον εαυτό του στους θεούς. Προσφεύγει στη μαντική.⁶

Φροντίζουν οι θεοί για τον άνθρωπο. Προσθέτει ένδειξη γι’ αυτή τη φροντίδα έχει ο Σωκράτης το «δαιμόνιο» του, τη φωνή που ακούει μέσα του, τη σταλμένη από τον αγαθό του δαίμονα σε δύσκολες ώρες που αναφέρονται σε πράξεις και αποφάσεις για πράγματα «ουκ εφ’ ημίν». Απαγορευτική είναι πάντα η φωνή. Ειδοποιεί το Σωκράτη να μην κάνει κάτι που σκέφτεται να κάνει. Αποτρέπει, δεν προτρέπει. Το «μη» του δαιμόνιου, εφ’ όσον ο Σωκράτης πιστεύει ότι είναι θειο μήνυμα, μήνυμα από εκείνον που γνωρίζει τα πάντα, του είναι αρκετό.

Είναι βέβαια στο βάθος το δαιμόνιο μια μορφή της φωνής της συνείδησης, αυτή που φωτίζεται από την πίστη προς τους θεούς, και από το μήνυμα του Θεού, πάντοτε όμως για τα «ουκ εφ’ ημίν». Για πράξεις όπου η υπεύθυνη προσωπικότητα ηθικότητα δεν έχει θέση. Με το δαιμόνιο, όπως βλέπουμε, ο Σωκράτης που έταξε τον εαυτό του στην υπηρεσία του λόγου, αφήνει θέση στην ψυχή και για το άλογο. Θέση γεμάτη μυστήριο. Ωστόσο το δαιμόνιο δεν είναι για το Σωκράτη η φωνή της συνείδησης στην ολότητά της. Γιατί απλούστατα η φωνή της συνείδησης δεν αποτρέπει μόνο, αλλά και προτρέπει. Μιλάμε για το έργο της συνείδησης στην περιοχή όπου στην πράξη ωθούν «τα εξ ανάγκης», η λογική αναγκαιότητα. Και αυτό συμβαίνει στα «εφ’ ημίν», σε όσα δηλαδή εξαρτάται από τον καθένα μας να κάνει ή να μην κάνει. Η ύπαρξη της περιοχής αυτής, μέγα ευτύχημα, δίνει νόημα στη ζωή του ανθρώπου, όντος που σκέφτεται, ερευνά και εξετάζει, παίρνει αποφάσεις και εκτελεί πράξεις, ενεργεί και δημιουργεί. Όλη τούτη η δραστηριότητα σε όλο βαθμό αναφέρεται στην περιοχή των «εφ’ ημίν», την περιοχή της «γνώμης», όπως έλεγαν, αποτελεί την ανθρώπινη σοφία. Κυβερνήτης στην περιοχή αυτή ο άνθρωπος και με ότι κάνει, οικοδομεί τον εαυτό του, του δίνει νόημα και περιεχόμενο. Θα ήταν ανάξιο για τον άνθρωπο, θα ανέτρεπε τη φυσική του τάξη, αν δεν ήθελε να είναι βασιλιάς σ’ αυτό του το Βασίλειο. Αν δε φρόντιζε να βάζει σε δουλειά κάθε περίπτωση την ικανότητα του να κατανοεί, για να ελέγχει και διαφωτίζει τη συμπεριφορά του. Όποιος, λέγει ο Σωκράτης, πιστεύει… «πάντα της ανθρώπινης (είναι ) γνώμης», αυτός «δαιμονά»× αλλά «δαιμονώσι» και «οι μαντευόμενοι» «α τοις ανθρώποις έδωκαν οι θεοί μαθούσι διακρίνειν».

Πως θα ενεργήσει όμως ο άνθρωπος; Ο απλός τεχνίτης, ο «δημιουργός», το σκοπό της ενέργειας του τον δέχεται απ’ έξω, από την παράδοση, τη συνήθεια. Δεν αναρωτιέται για την αξία του σκοπού, ούτε ξέρει ότι και ο σκοπός της ενέργειας του είναι μέσο για κάποιον άλλο, τον αληθινό σκοπό. Αληθινός σκοπός είναι, όχι να κάνεις απλώς ότι αποφάσισες, αλλά η εκτέλεση της πράξης να έχει ηθικό αποτέλεσμα, να σου χαρίζει εσωτερική ευεξία. Στους μαθητές του ο τεχνίτης- όπως δα και οι σοφιστές- περιορίζεται να αναπτύσσει δεξιοτεχνία. Ο σοφός άνθρωπος, ο «αγαθός», πάει βαθύτερα. Από την πράξη που κάνει, θέλει να αποσπάσει εκείνο που προσδοκά απ’ αυτήν, με οδηγό τον αληθινό σκοπό. Για το έργο τούτο δεν αρκεί να ξέρει πως ενεργεί, να ξέρει δηλαδή καλά την τεχνική της πράξης, πρέπει κυρίως να ξέρει αν πρέπει να κάνει την πράξη. Αυτό φυσικά θα το ξέρει, αν γνωρίζει το «όντως αγαθόν». Με άλλα λόγια η μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις πράξεις του απλού τεχνίτη και του σοφού- σοφός από το Σωκράτη και πέρα θα ονομάζεται εκείνος που πραγματώνει το πρότυπο για τον άνθρωπο πρόσωπο- είναι ότι ο πρώτος περιορίζεται στον προσεχή σκοπό που του θέτει η δεξιοτεχνία σε κάθε έργο του, ενώ ο δεύτερος εμπνέεται πάντοτε από το «όντως αγαθόν» και θέλει αυτό το αγαθό να φωτίζει τις πράξεις του. Αυτό να προϋποθέτουν όλα του τα έργα.

Ποιο είναι όμως «το όντως αγαθόν»; Η απάντηση του Σωκράτη στο βασικό τούτο ερώτημα είναι εκπληκτικά νέα. Το «όντως αγαθόν» πρέπει να είναι κάτι που να μη είναι ποτέ δυνατό να στραφεί ενάντια στον ίδιο τον εαυτό του. Να είναι λοιπόν κάτι που να αποκλείει κάθε αμφιβολία και διφορούμενο, να είναι με μια λέξη «αναμφιλογώτατον». Τέτοιο αγαθό δεν μπορεί να είναι άλλο από την «ομολογία» της συνείδησης με τον εαυτό της. Της συνείδησης που θέτει το σκοπό, με τη συνείδηση που τον εγκρίνει γιατί τον βρίσκει σύμφωνα με το αγαθόν.

Προϋποθέτουν αυτά ότι η συνείδηση κατέχει άμεσα και απόλυτα το αγαθό. Το γνωρίζει η ψυχή και γι’ αυτό μπορεί να διευθύνει τη ζωή της. Κατανοούμε έτσι τη μεγάλη σημασία που παίρνει η ομολογία της συνείδησης με τον εαυτόν της. Τούτο το βαθύτατο νόημα πρέπει να έχει για το Σωκράτη η σκέψη ότι η αρετή είναι γνώση. Πρόκειται για την άμεση περί του αγαθού μαρτυρία της ψυχής. Έργο δικό μας η άμεση τούτη μαρτυρία να διέπει και να φωτίζει τη ζωή μας από τα μικρότερα έως τα υψηλότερα έργα. Και το έργο αυτό δεν μπορεί να επιτελείται παρά μόνο με τη συνεχή ομολογία της συνείδησης με τον εαυτό της. Η γραμμή που ακολούθησε ο Σωκράτης δίνει ανάγλυφα την εικόνα των λεγόμενων μας. Η μαθηματική σκέψη διέπεται πάντα από την ίδια άμεση γνώση για τον αριθμό και έτσι παίρνει νόημα και περιεχόμενο, ταυτίζεται πάντα με τον εαυτό της. Έτσι και η ηθική διαγωγή του ανθρώπου, επειδή διέπεται από την άμεση μαρτυρία της ψυχής για το αγαθό, επειδή ταυτίζεται διαρκώς η συνείδηση με τον εαυτό της, για τούτο- και όταν αυτό γίνεται- παίρνει νόημα και περιεχόμενο.

Με την πολύτιμη τούτη θέση φτάνει ο Σωκράτης την εσωτερίκευση της αρετής στο υπέρτατο βαθμό. Αρετή είναι η ποιότητα με την οποία αποκαλύπτεται η ψυχή κατά την πράξη. Όταν έτσι ενεργεί η ψυχή τότε «ευ πράττει», βρίσκεται τότε στην «ευπραξία », στην κατάσταση η οποία σημαίνει ότι έχει δοθεί στη διαγωγή η κατεύθυνση εκείνη την οποία επιτάσσει το «αναμφιλογώτατον» αγαθόν. Αναπόφευκτο επακόλουθο τέτοιας ενέργειας είναι η επιτυχία, που δεν έχει καμία σχέση με το εξωτερικό αποτέλεσμα της πράξης- την κοινώς λεγόμενη επιτυχία- αλλά είναι η ίδια η ποιότητα της ενέργειας, η καλά καμωμένη ενέργεια. Όταν αυτό αισθάνεται η ψυχή, τότε «ευ έχει», έχει «ευεξία».

Ας σημειώσουμε πάλι εδώ ότι η ευπραξία στάθηκε ο σταθερός κανόνας με τον οποίο ρύθμιζε ο Σωκράτης τη ζωή του. Δεν δέχτηκε την πρόταση του Κρίτωνα να δραπετεύσει από τη φυλακή, γιατί «το αναμφιλογώτατον αγαθόν» δεν ήταν η διάσωση με κάθε τρόπο της ζωής του, αλλά η σωστή ποιοτική κατεύθυνση της ενέργειας του, το «ευ πράττειν»× εκείνη η κατεύθυνση που δείχνει ότι τίποτε δεν μπορεί να κάμει τον άνθρωπο να πάψει να είναι άξιος κυβερνήτης και εκτελεστής των επιταγών «του όντως» αγαθού.

Τον Σωκράτη τον συνοδεύει, αλήθεια, πάντα στη ζωή του η ευπραξία, ή καλύτερα γεμίζει τη ζωή του πάντα η φροντίδα για ευπραξία. Μ’ αυτή τη φροντίδα αντιμετωπίζει και λύνει τα αποφασιστικά και δραματικά γεγονότα της ζωής του. Για να μας δώσει να κατανοήσουμε σωστά το νόημα της, αντιπαραθέτει σ’ αυτήν τον όρο «ευτυχία». ⁸ Ευτυχία, όμως και ετυμολογικά φαίνεται, είναι η ευδαιμονία που νοιώθουμε, όταν η έκβαση ενός περιστατικού συμπέσει με την ενδόμυχη επιθυμία μας. Επιθυμεί ο γεωργός καλή εσοδεία από τη σπορά του× όταν αυτό συμβεί, έχει ευτυχία, καλή δηλαδή γι’ αυτόν σύμπτωση των εξωτερικών γεγονότων με την ενδόμυχη επιθυμία του.

Η ευπραξία οιστρηλατεί το Σωκράτη στον έλεγχο του εαυτού του και των άλλων, στην έρευνα και την πραγμάτωση του δικαίου, του καλού, του αγαθού. Η ευπραξία κάνει τον Σωκράτη ένα γίγαντα, τον άνθρωπο που θέλει στην περιοχή των «εφ’ ημίν» να είναι πέρα ως πέρα αυτουργός της φιλοσοφίας, υπεύθυνος ρυθμιστής και κυβερνήτης της διαγωγής του. Σωστή τρέλα, πιστεύει ο Σωκράτης όπως είδαμε, να καταφεύγει κανείς στο μάντη για τα «εφ’ ημίν» την ώρα που ο Θεός προίκισε τον άνθρωπο με νου για να δημιουργεί υπεύθυνα τη δική του τη μοίρα.

Αφού η ευπραξία είναι, όπως είδαμε, η φωτισμένη από το «αναμφιλογώτατον αγαθόν» ενέργεια, αναγκαίο πόρισμα, πολύ ουσιώδες, για την ηθική φιλοσοφία του Σωκράτη, είναι ότι όποιος γνωρίζει το «όντως αγαθόν», δεν είναι δυνατό να μην «πράττει ευ». Δεν είναι, δυνατόν να νοηθεί για το Σωκράτη άνθρωπος που γνωρίζει το αγαθό, αλλά πράττει το κακό.

            Αυτό σημαίνει, ας το ξαναπούμε, ότι κατά τον Σωκράτη δεν νοείται χωρισμός θεωρίας και πράξεως. Δεν ήταν βέβαια τόσο αφελής ο Σωκράτης, ώστε να μην έβλεπε ότι γύρω του οι άνθρωποι, ενώ ξέρουν το καλό, πράττουν το κακό. Έχει μια απάντηση πολύ βαθιά, που δεν την πρόσεξαν όσοι χαρακτηρίζουν την ηθική του φιλοσοφία ορθολογική, επειδή δέχεται ότι η αρετή είναι γνώση. Η απάντηση του είναι ότι οι άνθρωποι που ενώ ξέρουν το αγαθό πράττουν το κακό, στην πραγματικότητα δεν ξέρουν το αγαθό× ή καλύτερα το βλέπουν εξωτερικά. Δεν επέτυχαν να ολοκληρώσουν μέσα στην ψυχή τους την γνώση του αγαθού, να μεταστρέψουν σε τέτοιο βαθμό το όμμα της ψυχής με το φωτισμό του αγαθού, ώστε να μην είναι δυνατό να ενεργήσουν αλλιώς, αλλά να κάμουν τη ζωή τους, από κει και πέρα, «ομόλογη». Τούτο το βαθύ, το μυστικό, θα έλεγα, νόημα έχει ο όρος γνώση στο Σωκράτη. Δεν είναι λοιπόν ο Σωκράτης απλά ορθολογιστής, ο Σωκράτης του δαιμόνιου, ο Σωκράτης με την αποστολική διάθεση. Ο ορθολογισμός του αναπηδά από μυστικό βάθος και μυστικές προϋπόθεσης. Το ότι έτσι βλέπει τη γνώση αποκαλύπτει και το περιεχόμενο που δίνει στον όρο φιλοσοφία.

Δεν τον βλέπει μόνο ως θεωρητική πορεία του νου× η φιλοσοφία, κατά το Σωκράτη είναι θεωρία που την ίδια ώρα είναι και πράξη, και το αντίστροφο, η πράξη που αναδίνει το θεωρητικό της υπόβαθρο.

Το μεγάλο δίδαγμα του Σωκράτη είναι ακριβώς ότι προβάλλει με τις σκέψεις του και τις πράξεις του όχι διχασμένο άνθρωπο, που άλλα ξέρει και άλλα κάνει, αλλά άνθρωπο ενιαίο και ολοκληρωμένο, άνθρωπο επέκεινα των αντιφάσεων και της ροϊκότητας του ψυχολογικού εγώ.

Όταν ο άνθρωπος φτάσει στο ύψιστο της ευπραξίας, ελεύθερος και αυτόνομος, αυτουργός της ζωής του, αποκαλύπτει με τον καλύτερο τρόπο το θεϊκό που έχει μέσα του. Γιατί επιτελεί έργο θεϊκό, αφού ενεργεί, όσο του επιτρέπουν οι δυνάμεις του, σαν θεός, δημιουργώντας το δικό του κόσμο, κατά τρόπο ανάλογο με τους θεούς που δημιούργησαν το σύμπαν. Γιατί εκτελεί σωστά την εντολή που απέθεσαν οι θεοί στην πνευματική του φύση.

Αξίζει στο σημείο τούτο να θυμηθούμε πάλι τη μεγαλόστομη φωνή του Επιταφίου, για να δούμε πόσο συγγενική είναι προς τη σωκρατική πορεία. Ο Περικλής καλεί τους νέους να δεχτούν ότι ευδαιμονία είναι η ελευθερία και ελευθερία η ευψυχία. Με την κλίμακα τούτη εσωτερικεύεται η ευδαιμονία× περνώντας από την ελευθερία βρίσκει ότι ουσία της ψυχής είναι η ευψυχία.

Η κατεύθυνση και εδώ είναι προς την εσωτερική ποιότητα της αρετής. Έτσι η ευδαιμονία, αντί να υποδουλώνει τον άνθρωπο ως υλική, τον απελευθερώνει από τα εξωτερικά αγαθά, τον οδηγεί ελεύθερα, αυτόνομα προς την ευψυχία. Η ευψυχία είναι η πηγή και της σωκρατικής ευπραξίας.

Καταλαβαίνουμε τώρα καλύτερα και βαθύτερα τι είναι εκείνο που διαχύνει και στα λόγια και στις πράξεις του Σωκράτη την εξαίσια γαλήνη, την αδιατάρακτη και κρυστάλλινη, που μας συγκινεί με το μεγαλείο της. Πηγή της έχει την ευπραξία, η οποία δηλώνει την ομολογία της συνείδησης με τον εαυτό της. Έτσι εξηγείται πως ο Σωκράτης συζητά με τον Κρίτωνα αν πρέπει να δραπετεύσει και να σώσει τη ζωή του ή όχι, πως πίνει ακόμη και το κώνειο με όποια νηφαλιότητα κουβεντιάζει, ή ενεργεί για οποιοδήποτε άλλο θέμα. Έχει τη δύναμη ο Σωκράτης να μεταφέρεται στο χώρο του προσώπου του ανθρώπου, όπου το πρόβλημα για όλα, όσα στους άλλους είναι δραματικά, παραμένει για κείνον πάντα ένα και το ίδιο: πως θα δώσει στη σκέψη και στην πράξη του εκείνη την ποιοτική κατεύθυνση που θα του επιτρέπει να είναι άνθρωπος.

Με το «γνώθι σαυτον» λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι ανακαλύφθηκε και γεννήθηκε η συνείδηση, που από τότε απασχολεί και κυβερνά τον άνθρωπο του δυτικού πολιτισμού μας.

---

¹ Πλάτων, Απολογία 20e «ανείλεν ουν η Πυθία μηδένα σοφώτερον (Σωκράτους) είναι.

² Πλάτων, Απολογία 21d

³ Πλάτων, Απολογία 23a Η ανθρώπινη σοφία «ολίγου τινός αξία εστίν».

⁴ Πλάτων , Απολογία 22e

⁵ Paideia, Berlin a959 (Sokrates als Erzieher, II, 74 ke.)

⁶ Ξενοφών, Απομνημονεύματα. Ι,1,6-12

⁷ Ξενοφών, Απομ, Ι 1,9

⁸ Ξενοφών. Απομνημονεύματα ΙΙΙ, ΙΧ, 14: «Παν μεν ουν τουναντίον εγωγ’, έφη (ο Σωκράτης), τύχην και πράξιν ηγούμαι…»

 “Ο Σωκράτης, H ζωή και το έργο του”, B. Τατάκης, καθηγητής Πανεπ. Θες/νικης Εκδ. Αστήρ, 1993

πηγή: ekivolos.gr

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΟΙ ΜΕΤΕΝΣΑΡΚΩΣΕΙΣ ΨΥΧΩΝ (ΚΑΘΟΔΟΙ ΨΥΧΩΝ) ΚΑΙ ΠΟΙΕΣ ΨΥΧΕΣ ΠΕΦΤΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΛΟΓΙΑ

Ας γίνει αντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής η θεμελιώδης διάκριση των αναφορών "κατ' ουσίαν" και "κατά σχέση" των όντων. Η ανθρώπινη ψυχή δεν εισέρχεται ποτέ σε σώμα ζώου όταν λέμε ότι βιώνει "κατά σχέση" την θηριώδη ζωή. Κάτι τέτοιο θα εννοούνταν αν λέγαμε ότι "κατ' ουσίαν" συμβαίνει αυτό, το οποίο δεν ισχύει. 

Στην Πλατωνική «Πολιτεία, 620.a.3 – .d.5» βλέπουμε τον Ηρ,  στο 10^ο βιβλίο,  να μας λέγει ότι στο τρίστρατο είδε «μια ψυχή, που κάποτε ήταν του Ορφέα, να διαλέγει τη ζωή του κύκνου, γιατί δεν ήθελε να ξανά γεννηθεί από γυναίκα, εξ αιτίας του μίσους που είχε κατά των γυναικών επειδή τον σκότωσαν. Είδε την ψυχή του θαμύρου να διαλέγει τη ζωή ενός αηδονιού, είδε και έναν κύκνο να αλλάζει τη ζωή του με ανθρώπινη, καθώς και άλλα μουσικά ζώα. Η εικοστή στην σειρά ψυχή διάλεξε τη ζωή λιονταριού. Αυτή ήταν η ψυχή του Τελαμώνιου Αίαντα, που απέφυγε να γίνει άνθρωπος, γιατί θυμόταν την κρίση των όπλων. Ύστερα από αυτή ήλθε η ψυχή του Αγαμέμνονα. Και αυτή από το μίσος της κατά του ανθρώπινου γένους για τα όσα έπαθε, άλλαξε την ανθρώπινη ζωή με τη ζωή του αετού. Στην μέση είχε κληρώσει η ψυχή της Αταλάντης, που άμα είδε μεγάλες τιμές ενός ανθρώπου αθλητού, δεν μπόρεσε να προσπεράσει αδιάφορη, και τις πήρε. 

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΕΣ ΒΡΑΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (ΕΩΣ ΚΑΙ 500.000 Π.Χ)

 
                                 Βραχογραφίες στο Παγγαίο

 Μπορεί να μας εντυπωσίασαν  οι  παλιές βραχογραφίες  που  βρέθηκαν  στα Πυρηναία (Ισπανία και Γαλλία), γιατί είχαν  ωραία σχέδια  και χρώματα. Υπολογίστηκε  ότι είναι τουλάχιστον  35.000  ετών.

       Όμως οι βραχογραφίες  που βρέθηκαν στην Ελλάδα  είναι κατά πολλούς  ερευνητές και επιστήμονες  εκατοντάδων χιλιάδων ετών. Μπορεί  να είναι πιο πρωτόγονες, πιο ασαφείς, αλλά  αυτό ακριβώς είναι εκείνο  που μαρτυρεί την παλαιότητά τους.  Οσο νεότερες είναι τόσο πιο μεγαλύτερη τελειότητα εμφανίζουν.

     Οι βραχογραφίες που ανακαλύφθηκαν  κατά καιρούς  στον Ελληνικό χώρο  αποτελούν αδιάψευστες  μαρτυρίες για τους γηγενείς κατοίκους αυτού του τόπου. Κι όσο πιο πρωτόγονες είναι  τόση μεγαλύτερη σημασία έχουν, τόσο  περισσότερο μας  οδηγούν στο  μακραίωνο  παρελθόν.

ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΣ ΧΑΙΛΝΤΕΡΛΙΝ - Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ 1 (ΕΝΑΣ ΥΜΝΟΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ)

                 Friedrich Hölderlin

                                        1770–1843

                             Άρτος και Οίνος:                        

                        Από τις σκιές στο φως

                     Προς την ποιητική ανάγνωση               

Στην παρούσα ανάρτηση αναγιγνώσκουμε την τέταρτη ακολουθία από το συνθετικό ποίημα του Χαίλντερλιν: Άρτος και Οίνος. Τι αξία έχει μια τέτοια ανάγνωση; Την ίδια ακριβώς που έχει ο μεγάλος ποιητής εν γένει ως ποιητής και ο Χαίλντερλιν ειδικότερα ως τέτοιος ποιητής. Έχει, στ’ αλήθεια, την αξία της διάνοιξης –που μόνο η υψηλή ποίηση διασφαλίζει–  προς τις αρχέγονες πηγές της ανθρώπινης ύπαρξης. Όσο θνητή, πεπερασμένη είναι, στην καθημερινή της βίωση, η ύπαρξή μας, τόσο αθάνατη, δηλαδή απέραντη, γίνεται στις προοπτικές και τον προορισμό της. Τέτοιες όμως προοπτικές δεν είναι ούτε άμεσα ορατές ούτε ευκολοδιάβατες: είναι δύσβατες, αν όχι άβατες. Προκύπτουν από τη συνάντηση με τον ποιητή. 

ΝΙΤΣΕ - ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ (1)

Το νέο Είδωλο:

Ο Λεβιάθαν-το Τέρας

§1

Προκατανοήσεις

Ο σημερινός άνθρωπος είναι τόσο μπερδεμένος, που στην χοντροκομμένη αυταρέσκεια του συνωμοτικού δικαστηρίου της δειλίας, του περιβόητου κράτους, αναζητεί τη δική του ευτυχία. Έτσι θυσιάζει τον εαυτό του για χάρη ενός ειδώλου, που τον απατά και τον ευτελίζει. Συμβαίνει λοιπόν να βασιλεύει πάνω στη γέρικη γη, σύμφωνα με τον Νίτσε, μια τερατώδης πολιτικο-κρατική οντότητα, της οποίας τα κύρια συστατικά συνυφαίνονται με την σκοτεινή φύση των πάσης φύσεως εθνικισμών, δημοκρατιών, σοσιαλισμών και των αντίστοιχων τύπων κυβερνήσεων και διακυβερνήσεων. Αυτή η οντότητα, το σύγχρονο κράτος, είναι στ’ αλήθεια ο Λεβιάθαν, που παρουσιάζεται ως φύλακας των λαών και έτσι αξιώνει να κηδεμονεύει, με τη διαμεσολάβηση των νόμων, τους πάντες και τα πάντα. Αλλά αυτός ο Λεβιάθαν δεν είναι κάποιος θεός, κάποιος σωτήρας ή λυτρωτής των ανθρώπων, παρά ένα τέρας, ένα ψευδολόγο και αρπακτικό θηρίο. Είναι ακριβώς αυτό που διακηρύσσει. Τι διακηρύσσει; Μια ψυχρή λειτουργία και μια απρόσωπη διαχείριση: δρα ύπουλα και δυναστεύει τυφλά τους λαούς, στο όνομα μάλιστα αυτών λαών. Έτσι όπου είναι παρόν το κράτος, ωσεί παρών είναι και ο λαός. Αλλά ποιος λαός; Η αγέλη, που οι αισθήσεις της είναι τυλιγμένες με ψέματα/ψευδαισθήσεις και απάτες αίσθησης.

ΜΑΪΚΛ ΣΑΝΤΕΛ - Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ (ΒΙΝΤΕΟ

Πατήστε εδώ, για να δείτε το βίντεο:

ΒΙΝΤΕΟ ΜΕ ΤΟΝ ΜΑΪΚΛ ΣΑΝΤΕΛ - Η ΧΑΜΕΝΗ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

Πώς μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη μια θεωρία της δημοκρατίας; Ο κοινοτισμός υπερβαίνει τα πολιτικά στερεότυπα της νεωτερικής πολιτικής θεωρίας που σχετίζονται με τις έννοιες αριστερά-κέντρο-δεξιά. Ο κοινοτισμός αποτελεί την φανέρωση μιας κοινωνίας της οποίας θεμέλια είναι η αρετή και το κοινό καλό (αρχαιοελληνικό δημοκρατικό πρόταγμα).

ΜΑΪΚΛ ΣΑΝΤΕΛ - Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΥ: "ΑΝΗΘΙΚΗ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ"

Το καινούργιο έρχεται τον 21ο αιώνα......Κοινοτισμός!! Μια αίγλη φωτός!

Αν σας ρωτούσαν ποιο είναι το πιο δημοφιλές μάθημα στο Χάρβαρντ, δύσκολα θα μαντεύατε τη σωστή απάντηση: Είναι οι παραδόσεις του Μάικλ Σαντέλ για την πολιτική φιλοσοφία. Όπου και αν μιλάει, από τη Βοστόνη ως το Τόκιο, τον υποδέχονται σαν ροκ σταρ. Στις διαλέξεις του δεν πέφτει καρφίτσα από ανθρώπους που τρέχουν να ακούσουν πώς θα απαντούσε, π.χ., σήμερα ο Αριστοτέλης στα σύγχρονα ηθικά διλήμματα: Πώς θα πρέπει να κατανεμηθούν τα βάρη της λιτότητας; Ποιες είναι οι ευθύνες των πλουσίων σε μια δίκαιη κοινωνία; Πρέπει να υπάρχουν ηθικά όρια στις αγορές; «Σε καιρούς οικονομικής κρίσης ξεχάσαμε την ηθική και χάσαμε την τέχνη του δημοκρατικού διαλόγου» τονίζει μιλώντας στο «Βήμα» ο αμερικανός καθηγητής, ο οποίος πιστεύει ότι και τα πλέον αμφιλεγόμενα ζητήματα μπορούν να φωτιστούν από μια στέρεη ηθική επιχειρηματολογία. 

ΕΝΤΜΟΥΝΤ ΧΟΥΣΕΡΛ - Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ "ΕΠΟΧΗ"

                         

Έντμουντ Χούσερλ (1859 - 1938)

Έχουμε τη δυνατότητα να αποστασιοποιηθούμε τόσο πολύ από τα ίδια τα πράγματα και τις προκαταλήψεις που αυτά επιφέρουν στο νου μας ώστε να αποκαθάρουμε όλη την αστήρικτη γνώση που κουβαλάμε μέσα μας. Στόχος η ασφαλέστερη γνώση, η βεβαιότητα με στόχο την ΑΛΗΘΕΙΑ, γιατί η "λήθη" είναι που γεννά την ψευδαίσθηση, την οίηση, την παρμενίδειο "δόξα" και ουσιαστικά την άγνοια για την σωστή μέθοδο που θα μας οδηγήσει στο φως......

§1

Ποιος είναι ο Χούσερλ; Είναι ο Γερμανός φιλόσοφος που εισήγαγε τη φαινομενολογία ως μέθοδο σκέψης και έρευνας. Η φαινομενολογία έκτοτε εξελίχθηκε σε μια από τις πιο εύρωστες φιλοσοφικές τάσεις του εικοστού αιώνα. Κατά τον Χούσερλ, η φαινομενολογία στρέφεται προς τη μελέτη των φαινομένων και όχι των πραγμάτων. Με τα τελευταία ασχολούνται οι επί μέρους επιστήμες. Αλλά οι τελευταίες δεν μας οδηγούν σ’ αυτά τα ίδια, γιατί δεν μας βοηθούν να ξεπεράσουμε τις προκαταλήψεις μας γι’ αυτά ούτε μας παρέχουν κάποια σχετικά νοήματα. Ασχολούνται με την εξακρίβωση αυτού που μπορεί να είναι αντικειμενικά ο κόσμος· συναφώς, τον αντιμετωπίζουν ως μια σειρά γεγονότων, αποκλείοντας κάθε παράγοντα υποκειμενικότητας. Επομένως, αυτό που έχει σημασία για μας τους ανθρώπους είναι να διεκδικούμε την επιστροφή μας στα ίδια τα πράγματα ως ανθρώπινα φαινόμενα.

ΑΡΧΑΙΑ ΤΡΑΓΩΔΙΑ "ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ" ΑΙΣΧΥΛΟΥ - ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ (ΒΙΝΤΕΟ ΜΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ)

Υπόθεση

Ο απείθαρχος Τιτάνας Προμηθέας, αμφισβητεί την εξουσία του Δία, χαρίζοντας τη φωτιά στους ανθρώπους. Η τιμωρία θα είναι αμείλικτη. Με διαταγή του πατέρα των θεών θα δεθεί σ’ έναν άγριο βράχο, στα πέρατα του κόσμου. Ωστόσο εκείνος δεν θα σταματήσει να καταφέρεται κατά της εξουσίας, εξαγριώνοντας τον Δία, ο οποίος τον καταποντίζει στον Τάρταρο. 

Τραγωδία με φιλοσοφικό και πολιτικό υπόβαθρο, το ποιητικό αριστούργημα του Αισχύλου μιλά για την ελεύθερη βούληση και την αμφισβήτηση της εξουσίας. Ο Προμηθέας κραυγάζει πως η αμφισβήτηση της εξουσίας είναι πάντα, ένα ρήγμα, ένα άλμα, ένα δημιουργικό ξέσπασμα της ελεύθερης βούλησης - χωρίς τακτικούς ελιγμούς, χωρίς «στρατηγικούς» περιορισμούς και γίνεται έτσι η πρώτη φωνή στην ανθρώπινη Ιστορία που δηλώνει ευθαρσώς: Είμαι ρεαλιστής, γιατί ζητώ το αδύνατο. Και το ζητώ, χωρίς άλλον λόγο από τον εαυτό μου.

________________

Μια τελευταία υπενθύμιση πριν περάσω στο έργο: υπήρχε στην Αθήνα, και απ’ ό, τι φαίνεται στην Αθήνα και μόνο, η λατρεία του Προμηθέα.[1] 0 Προμηθέας δεσμώτης είναι πιθανώς ένα από τα τελευταία έργα του Αισχύλου (525-456) και παίχθηκε μετά τους Επτά επί Θήβας (ανέβηκαν το 467), ίσως σε κάποια στιγμή χρονικά κοντά με την Ορέστεια, που θεωρείται συχνά ως το απόγειό του έργου του, και που παρουσιάστηκε το 468. Το έργο ήταν μέρος μιας τριλογίας. Γνωρίζουμε τους τίτλους των άλλων δύο έργων: Προμηθέας πυρφόρος και Προμηθέας λυόμενος. Μπορούμε, σύμφωνα με αυτό, να φανταστούμε μια «φυσική» σειρά. Πρώτος ο Προμηθεύς «πυρφόρος» (δίνει τη φωτιά στους ανθρώπους), στη συνέχεια «δεσμώτης» (τιμωρείται από τον Δία) και τέλος «λυόμενος» (όπου θα είχαμε την τελική συμφιλίωση). Διαθέτουμε ένα αρχαίο σχόλιο που φαίνεται να μην αποδέχεται αυτή τη διάταξη, αλλά σε ό, τι με αφορά δεν το θεωρώ αποφασιστικό. Εν πάση περιπτώσει το πρόβλημα που μας αφορά είναι προφανώς η εικόνα του Προμηθέα και οι σημασίες που παρουσιάζονται στο έργο.

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΕΝΑΔΩΝ-ΘΕΩΝ

Α. Περί ταυτότητας των θεών

Οι Ενάδες είναι οι θεοί, οι οποίοι συνιστούν ουσιαστικά το ΕΝ μιας και είναι ριζωμένες μέσα του.

Βασικός κανόνας της Προόδου είναι ότι κάθε επόμενη τάξη είναι πολυπληθέστερη της προηγουμένης και κάθε μέλος της επόμενης αυτής τάξης είναι ασθενέστερο από τα μέλη της προηγούμενης.

Συνεπώς, αν το ΕΝ ήταν ένα και από αυτό προέκυπτε ένα πλήθος ( όσο μικρό και να είναι, αρκεί να είναι πλήθος ) τότε το πλήθος αυτό θα προέκυπτε με εξασθένιση και συνεπώς το αμέσως μετά το ΕΝ ( που είναι οι Ενάδες ) δεν θα προέκυπτε λόγω αφθονίας δύναμης κάτι που δεν αρμόζει στο ΕΝ.

Αρα λοιπόν, το ΕΝ ουσιαστικά είναι ΠΟΛΛΑ, και αυτά τα ΠΟΛΛΑ είναι οι Ενάδες που είναι οι θεοί. Είναι λοιπόν σαφές ότι ο Πολυθεϊσμός υπάρχει εξ υπαρχής, δεν γεννιέται. 

ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ - Η ΣΥΝΑΡΠΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ (ΒΙΝΤΕΟ ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΟ)

Δείτε ένα εκπληκτικό ντοκιμαντέρ από το Science Illustrated, μια εισαγωγή στην Αστρονομία 
και τον νυχτερινό ουρανό στην Ελληνική γλώσσα διάρκειας 30 λεπτών

Εισαγωγή

Η Αστρονομία (ως διεθνής όρος εκ των ελληνικών λέξεων του «άστρον» + «νέμω») είναι η επιστήμη που ερευνά και εξετάζει όλα τα ουράνια σώματα (μεταξύ αυτών και τη Γη) καθώς και τις σχέσεις, κινήσεις και δυναμική αυτών.

Γενικά η Αστρονομία γεννήθηκε με την εμφάνιση του «διανοούμενου ανθρώπου» στον ημέτερο πλανήτη. Ειδικότερα όμως για τους Έλληνες, η «Αστρονομία» γεννήθηκε ακριβώς την ίδια ιερή εκείνη στιγμή που γεννήθηκε και η ελληνική μυθολογία και μάλιστα σε μια αμφίδρομη σχέση. Προστάτης της, η θεία Μούσα Ουρανία.

H Αστρονομία αναφέρεται στην παρατήρηση και την ερμηνεία των φαινομένων που λαμβάνουν χώρα στον ουράνιο χώρο πέρα από την Γη και την ατμόσφαιρά της. Μελετά την προέλευση, την εξέλιξη, τις φυσικές και χημικές ιδιότητες των ουρανίων σωμάτων που μπορούν να παρατηρηθούν (και είναι εκτός των ορίων της ατμόσφαιρας), καθώς και των διεργασιών που περιλαμβάνουν αυτές.

Η Αστρονομία ως επιστήμη με την πρόοδο των φυσικομαθηματικών επιστημών έλαβε δια μέσου των αιώνων τόση ευρύτητα ώστε να καταταχθεί στις φυσικές επιστήμες αλλά και να κατατμηθεί σε επιμέρους άλλους σημαντικούς κλάδους. Σημαντικότεροι αυτών είναι:

ΤΙΣ Ο ΠΑΡΑ ΙΟΥΔΑΙΟΙΣ ΘΕΟΣ; (ΒΙΝΤΕΟ ΚΑΙ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ)

Επειδή πολλοί από τους συμπατριώτες μας δεν ακολουθούν την Ελληνική Παράδοση αλλά μια παραλλαγή της Ιουδαϊκής παράδοσης, ας προσπαθήσουμε να κάνουμε μια συγκρητική και να δούμε ο θεός των Ιουδαίων και των Χριστιανών σε ποιο σημείο στο σύνολο της πραγματικότητας εντάσσεται και μάλιστα αναφορικά με την Ελληνική Κοσμοθέαση.

(Ας σημειωθεί ότι ο όρος που χρησιμοποιείται για την αντιστοίχιση φιλοσοφιών και θρησκειών είναι ο συγκρητισμός – με η και όχι με ι)
Όλοι οι λαοί μελετώντας το παν προσπάθησαν να το αποτυπώσουν σαν μια ιεραρχική δομή που απλώνεται από τον θείο κόσμο μέχρι την έσχατη ύλη.

ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ - ΟΙ ΔΙΑΙΡΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΩΤΕΡΩΝ ΓΕΝΩΝ (ΑΓΓΕΛΩΝ, ΔΑΙΜΟΝΩΝ, ΗΡΩΩΝ)

Οι Δαίμονες παράγονται από τις γεννητικές και δημιουργικές δυνάμεις των θεών, στην πιο μακρινή περάτωση της προόδου και τον έσχατο διαμερισμό. Οι Ήρωες παράγονται σύμφωνα με τους λόγους της ζωής στις θείες φύσεις («κατὰ τοὺς τῆς ζωῆς ἐν τοῖς θείοις λόγους»), και από αυτούς τα πρώτα και τέλεια μέτρα των ψυχών λαμβάνουν τον προορισμό και το διαμερισμό τους («καὶ τὰ πρῶτα καὶ τέ λεια μέτρα τῶν ψυχῶν ἀποτελευτᾶν ἀπ᾽ αὐτῶν καὶ ἀπο μερίζεσθαι»).

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΠΟΤΕ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟ ΟΡΓΑΝΙΚΟ ΣΩΜΑ;

Ο Πλάτων στον «Τίμαιο, 43.a» αναφερόμενος στην κάθοδο της ψυχής στο από τους εγκόσμιους ή νέους θεούς δημιουργούμενο «ὀστρεῶδες» [οστρακοειδές] ορατό & οργανικό σώμα, ή αλλιώς «τὸν ἐκ πυρὸς καὶ ὕδατος καὶ ἀέρος καὶ γῆς ὄχλον ἄλογον»  δεύτερο όχημα, μας λέγει πως : «Αλλά συντήκοντας τα με πυκνά καρφιά, αόρατα λόγω του μικρού μεγέθους τους, και κατασκευάζοντας από όλα τα στοιχεία ένα ατομικό σώμα, δέσμευσαν τις περιστροφές τις αθάνατης ψυχής περιόδους [περιστροφές] μέσα στο σώμα που εισρέει και διαρρέει. – Αλλὰ διὰ σμικρότητα ἀοράτοις, πυκνοῖς γόμφοις συντήκοντες, ἓν ἐξ ἁπάντων ἀπεργαζόμενοι σῶμα ἕκαστον, τὰς τῆς ἀθανάτου ψυχῆς περιόδους ἐνέδουν εἰς ἐπίρρυτον σῶμα καὶ ἀπόρρυτον».

ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΝΟΗΘΕΙ Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΟΔΟΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟ ΔΕΚΑΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

Όπως εξηγεί ο Πρόκλος, στο «Εις τας Πολιτείας Πλάτωνος υπόμνημα, βιβλίο Β’ (συνέχεια, 2.96-184), 125.1 – 136.13», η ερμηνεία της εισόδους και της εξόδου της ψυχής είναι κοινή. Διότι η έξοδος δεν γίνεται σαν η ψυχή να βρίσκεται σε κάποια υποκείμενη ουσία, διότι στο σύνολο της έχει ουσία χωριστή από του σώματος. Είσοδος της ψυχής βέβαια ονομάζεται ο συσχετισμός της με το σώμα και έξοδος η κατάλυση του συσχετισμού, όχι του ζωτικού, τον οποίο προσθέτει λόγω της συγκατάνευσής της και της ταυτότητας των παθών της προς το δεσμό, αλλά του φυσικού, στο οποίο αναφέρεται ο Σωκράτης στον πλατωνικό «Τίμαιο, 73.d», διότι οι βιοτικοί δεσμοί της ψυχής ριζώνουν στην περιοχή του μυελού. Χαρακτηριστικό μάλιστα εκείνου που αφηγείται αυτά είναι ότι λάμβανε επιπλέον από τους θεούς και ζωή με εντονότερο τον θεϊκό χαρακτήρα της που του επέτρεπε να βρίσκεται σε επαφή με όλους : με τους δικαστές και τους δικαζόμενους, με τους δρώντες και τους πάσχοντες, με τους τόπους και τους χρόνους, με τα λόγια και τα έργα. Διότι ως μελλοντικός θεατής όλων αυτών έπρεπε να πάρει από τους ανώτερους κάποιαν ανώτερη μοίρα, εκείνους που ήθελαν να τον κάνουν αγγελιοφόρο των θεαμάτων αυτών για τους ανθρώπους. 

ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ - Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΣΗΜΑΝΤΟΤΗΤΑΣ (ΔΥΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ)

Το βιβλίο του Κορνήλιου Καστοριάδη «Η άνοδος της ασημαντότητας» εκδόθηκε τον Ιούλιο του 1995 και αποτελεί μια συλλογή από κείμενα του, με το στοχασμό του για τη σύγχρονη πραγματικότητα, την κοινωνία και την πολιτική. Μονάχα κάποια από τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται είναι η κρίση των δυτικών κοινωνιών, τα κινήματα της δεκαετίας του εξήντα, η αποσάθρωση της δύσης, η άνοδος της ασημαντότητας, το κενό της εποχής, η δημοκρατία ως διαδικασία και ως καθεστώς.

Ζούμε σε μια εποχή που όλοι μας - ή τουλάχιστον θα έπρεπε όλοι - αναζητούμε απαντήσεις στα αδιέξοδα. Ο Καστοριάδης, αρκετά χρόνια πριν, ανέλυε τα σημερινά μας προβλήματα.  Το συγκεκριμένο βιβλίο περιλαμβάνει απίστευτα προφητικές και επίκαιρες αναλύσεις για όσα βιώνουμε. Είναι ένα βιβλίο που αξίζει να μελετηθεί...

Εδώ παρατίθενται δύο από τα αποσπάσματα :

ΑΙΣΘΗΤΟΣ ΚΟΣΜΟΣ - ΕΙΔΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ - ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Οπως περιγράφει ο Πλάτων στον Τίμαιο, υπάρχουν τρία είδη δημιουργίας, τα οποία ανατίθενται στους "αρμόδιους" δημιουργούς, οι οποίοι και προχωρούν την εκδήλωση μέχρι την έσχατη ύλη.

Ο Δημιουργός αλληγορείται στους διαλόγους του Πλάτωνα με τον Πολιτικό, και έτσι κάθε πολιτικός αποτελεί απεικόνιση του Δημιουργού. Για αυτό και στην Πολιτεία γίνεται αναφορά σε τρία είδη Πολιτείας, μιας και με την λέξη Πολιτεία απεικονίζονται τα είδη δημιουργίας.

Υπάρχουν εν ολίγοις τρείς δημιουργίες με τους αντίστοιχους δημιουργούς:

Η πρώτη δημιουργία είναι η δημιουργία των όλων και Δημιουργός είναι ο Ζεύς.

Η δεύτερη δημιουργία είναι η δημιουργία των μερών και Δημιουργός είναι ο Διόνυσος. Εποπτεύει την υγρή και θερμή γέννηση της οποίας σύμβολο είναι το κρασί, ως θερμό και υγρό, για αυτό και σύμβολο του Διονύσου είναι ο οίνος. (Αλήθεια ποιος κατασκευασμένος "θεός" αργότερα αντιστοιχήθηκε με τον Διόνυσο και επικαλέστηκε τον οίνο και την άμπελο; .....)

Η τρίτη δημιουργία είναι η δημιουργία της υποσεληνιόυ περιοχής και Δημιουργός είναι ο Αδωνις.

(βλέπε σχετικά Πρόκλος - Σχόλια στην Πολιτεία 2.7-8 και Σχόλια στον Ευκλείδη 167.1)

Αναλυτικά οι τρεις δημιουργίες:

α. ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ - ΖΕΥΣ

Η πρώτη Δημιουργία, γνωστή και ως Δημιουργία των Ολων, είναι Υπερκόσμια, Άκίνητη, Μια και Αιώνια.

Διακρίνεται σε δύο επίπεδα. Στην Δημιουργία των Ολων  Ολικώς και στην Δημιουργία των Μερών Ολικώς.

Μονάδα της Δημιουργίας των Ολων Ολικώς είναι ο Ζεύς, και κάτω από αυτόν υπάρχει η τριάδα των Δημιουργών Θεών, Ζεύς, Ποσειδών και Πλούτων που είναι η Δημιουργική τριάδα των Υπερκοσμίων Θεών.

Κατά την πρώτη Δημιουργία δημιουργούνται τα Θεία Οντα,δηλαδή το Σύνολο του Κόσμου και τα αιώνια μέρη του Κόσμου που είναι τα Ουράνια Ζωντανά Οντα και τα Υποσελήνια Οντα.

Επίσης δημιουργείται το θείο και αθάνατο μέρος των θνητών Οντων, οι Ψυχές δηλαδή.

(βλέπε σχετικά : Πρόκλος - Σχόλια στον Τίμαιο Β 443.14, Ε 242.9-22, 330.5-9)

β. ΔΕΥΤΕΡΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ - ΔΙΟΝΥΣΟΣ

Η δεύτερη Δημιουργία είναι η Δημιουργία των μερών και διακρίνεται και αυτή σε δύο Δημιουργίες, στην Δημιουργία των Ολων Μερικώς και των Μερών Μερικώς. Είναι πολύμορφη, εν κινήσει και εν χρόνω.

Και εδώ τηρείται η τριαδική δομή, μονάδα της Δεύτερης Δημιουργίας είναι ο Διόνυσος, ο οποίος και προκαλεί την Δημιουργία των Ολων Μερικώς, ενώ η τριάδα που έχει υπόσταση μετά από αυτόν και είναι υπεύθυνη για την Δημιουργία των Μερών Μερικώς είναι είτε οι Τιτάνες (μιας και αυτοί διακρίνονται σε τρείς κατηγορίες όπως μας αποκαλύπτει ο Ορφικός Υμνος τους), είτε τρείς Διόνυσοι, Χθόνιος, Υδάτινος και Αέριος.

Στην δεύτερη αυτή Δημιουργία, δημιουργούνται τα θνητά όντα, δηλαδή τα σώματα και τα θνητά μέρη των ψυχών.

(βλέπε σχετικά : Πρόκλος - Σχόλια στον Τίμαιο B 443.14, E.242.9-22, 330.5-9, Ορφικός Υμνος Τιτάνων 1-6 ])

γ. ΤΡΙΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ - ΑΔΩΝΙΣ

Η τρίτη δημιουργία είναι η δημιουργία του Υποσεληνίου Κόσμου και μονάδα αυτής είναι ο Αδωνις.

Επειδή η δημιουργία αυτή έχει να κάνει με την αναπλήρωση αυτών που γεννιούνται, φθείρονται και πεθαίνουν - όπως είναι το χαρακτηριστικό της υποσεληνίου περιοχής - για αυτό και έχει παρομοιωθεί με κήπο, στον οποίο όλα γεννιούνται και πεθαίνουν.

Σχετική αναφορά στους Κήπους του Αδώνιδος κάνει ο Πλάτων στον Φαίδρο 276b και ο Ερμείας στα Σχόλια στον Φαίδρο 260.8-20

(βλέπε επίσης : Πρόκλος - Σχόλια στον Τίμαιο B 443.14, E.242.9-22, 330.5-9, Σχόλια στην Πολιτεία 2.7-8 και Σχόλια στον Ευκλείδη 167.1)

πηγή: empdotimos.blogspot.gr

ΣΩΚΡΑΤΗΣ - Ο ΣΩΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

Αναρωτιέται κανείς πώς μπορεί να κάνει την ενδοσκόπηση για να ανέβει πνευματικό επίπεδο. Η δομή και η φιλοσοφία των πλατωνικών διαλόγων αποτυπώνουν τον τρόπο που πρέπει να σκεφτόμαστε για να φτάσουμε στο νοητό και να αντικρίσουμε την ΑΛΗΘΕΙΑ, το ΚΑΛΛΟΣ, τη ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ.......
___________________

Όταν διαβάζει κάποιος τους διαλόγους του Πλάτωνα, και βλέπει τον Σωκράτη να ασκεί την Διαλεκτική, θα πρέπει να ξέρει ότι επί της ουσίας δεν συνδιαλέγεται με κανένα φυσικό πρόσωπο ο Σωκράτης, ούτε καν Σωκράτης δεν υπάρχει:

Όλοι αυτοί που συζητούν με τον Σωκράτη δεν είναι τίποτα άλλο παρά οι προσωποποιήσεις του πολυκέφαλου θηρίου, η επίδραση του άλογου φόρτου και τα επίπεδα κατά τα οποία προσπαθεί να ανέβει η λογική ψυχή: 

Η ΛΗΘΗ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΑΘΟΔΟ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΓΕΝΕΣΗ

Ο Σωκράτης της πλατωνικής «Πολιτείας, 621. a.4 – b.1», στο 10^ο βιβλίο, εκεί που οι ψυχές πάνε στο πεδίο Λήθης μας λέγει ότι: «Όταν πια έφτασε το βράδυ, κατασκήνωσαν όλοι τους κοντά στον Αμέλητα ποταμό, που το ύδωρ του δεν μπορούσε να το κρατήσει κανένα αγγείο. Κάθε ψυχή λοιπόν ήταν αναγκασμένη να πιεί μια ορισμένη ποσότητα από το ύδωρ αυτό, αλλά όσοι δεν μπορούσαν να κρατηθούν, εξ αιτίας  της αφροσύνης τους, έπιναν περισσότερο από όσο έπρεπε. Ομοίως όποιος έπινε περισσότερο λησμονούσε τα πάντα – σκηνᾶσθαι οὖν σφᾶς ἤδη ἑσπέρας γιγνομένης παρὰ τὸν Ἀμέλητα ποταμόν, οὗ τὸ ὕδωρ ἀγγεῖον οὐδὲν στέγειν. μέτρον μὲν οὖν τι τοῦ ὕδατος πᾶσιν ἀναγκαῖον εἶναι πιεῖν, τοὺς δὲ φρονήσει μὴ σῳζομένους πλέον πίνειν τοῦ μέτρου· τὸν δὲ ἀεὶ πιόντα πάντων ἐπιλανθάνεσθαι».

ΠΕΡΙ ΣΥΜΒΟΛΩΝ - ΟΙ ΜΥΘΟΙ ΣΑΝ ΣΥΜΒΟΛΑ

Αναφέραμε σε προηγούμενη ανάρτηση ότι υπάρχουν και τα λεγόμενα «Γλωσσολογικά Σύμβολα», ένα εκ των οποίων είναι και οι μύθοι.

Είναι γνωστό ότι οι μύθοι αλληγορούν ύψιστες κοσμολογικές και θεολογικές έννοιες, αλλά αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι οι ίδιοι οι μύθοι δρουν και σαν σύμβολα που επιτυγχάνουν την σύνδεση της ψυχής μας με ανώτερες πραγματικότητες.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ - Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΩΣ ΠΟΡΕΙΑ ΜΥΗΣΗΣ

Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση της Πλατωνικής σκέψης, να αναφερθούμε περιεκτικά στη συμβολή του Σωκράτη στην ιστορία της φιλοσοφικής σκέψης. Ο Σωκράτης διαδέχεται τους αρχαίους στοχαστές της Ιωνίας, αλλά σε αντίθεση μ΄αυτούς, οι οποίοι μελετούν το Εν-Παν και τη Φύση, ο Σωκράτης εστιάζει στην ανθρωπινότητα του ανθρώπου και συντάσσει μια «υπαρξιστική» ανθρωπολογία με μεταφυσικές και ιδεαλιστικές αντηχήσεις. Η ανθρωπολογική θεώρηση που εισάγει ο Σωκράτης, αποβλέπει στον άνθρωπο και την ηθική του στάση στις δημόσιες υποθέσεις, αλλά δεν τον αποσυνδέει από το φυσικό και οντολογικό του υπόβαθρο όπως διεξοδικά διερευνάται στο έργο του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Ο Σωκράτης παρεμβάλλεται εμβόλιμα στην οντολογική, μεταφυσική και γνωσιοθεωρητική διένεξη του Παρμενίδη που υποστηρίζει το Είναι και την παρουσία του όντος και των σοφιστών που υποστηρίζουν το Μηδέν και τη σχετικότητα και ρευστότητα του όντος και με αυτόν τον τρόπο, χαράζει την οδό των ιδεών και την έλλογη φύση του Λόγου. Ο Σωκράτης δεν αρνείται τη θέση του Παρμενίδη ότι υπάρχει δεσμός μεταξύ Όντος και Λόγου. Ωστόσο, το Ον μπορεί να προηγείται σε σχέση με τον Λόγο (και αυτό πρέπει να το υποστηρίξουμε έναντι των ισχυρισμών του Γοργία ή του Πρωταγόρα). Από την άλλη, οι σοφιστές δεν είχαν τελείως άδικο για τον Σωκράτη, όταν υποστήριζαν σε αντίθεση με τον Παρμενίδη, ότι υπάρχει μία μορφή όντος συνδεδεμένη στενά με τον Λόγο, η οποία επιμένει να υφίσταται δίπλα στο μοναδικό, ακίνητο και αιώνιο Ον του Παρμενίδη.

Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Προλογικές σκέψεις

Πολλοί λίγοι κατανόησαν τις θέσεις του Σωκράτη για αυτό που ονομάζουμε εμείς σήμερα "δημοκρατία". Στην ουσία ο Σωκράτης προέβλεψε την υποχώρηση της αθηναϊκής δημοκρατίας στο κοινωνικό γίγνεσθαι επισημαίνοντας το πλαίσιο των αξιών που εξέλειπε από αυτήν και τις κοινωνικές παθογένειες της τότε δημοκρατίας. Μια αρμονική και αληθινή πολιτεία δεν εδραιώνεται μέσα από στατικούς πολιτικούς θεσμούς που ενδείκνυνται για προβλεπόμενα πολιτικά όντα. Η δημιουργία μιας τέτοιας κοινωνίας και η θεσμοθέτησή της σχετίζεται με την διαρκή εσωτερική και πνευματική εξέλιξη του ανθρώπου. Δεν μπορεί να νοηθεί δημοκρατική πολιτεία χωρίς την αδιάλειπτη ανατροφοδότηση των θεσμών της από τον διαρκώς μεταβαλλόμενο δημόσιο ψυχισμό των πολιτών της. Αληθής πολιτεία χωρίς πολίτες που να φιλοσοφούν δεν νοείται για το Σωκράτη. Από αυτούς θα προέλθουν και οι συντονιστές των δημοκρατικών  διαδικασιών που πλαισιώνουν τις δομές και τους θεσμούς μιας πολιτείας.

Η πλειοψηφία στη δημοκρατία βεβαίως αποτελεί θεμελιακό όρο ύπαρξής της και αποτελεί τη βάση εκκίνησης για την όποια συζήτηση για τη συγκρότηση μιας δημοκρατικής πολιτείας. Ως δεύτερος παράγοντας - καίριο ζήτημα- μιας αληθινής δημοκρατίας είναι η ποιότητα της πλειοψηφίας που αποφασίζει. Στην δημοκρατία δεν λαμβάνεται υπόψη πολλές φορές κατά πόσο μια απόφαση της πλειοψηφίας ενδεχομένως μπορεί να βλάπτει αυτονόητα δικαιώματα μιας ισχνής μειοψηφίας πολιτών. Για αυτό και το κοινωνικό φαινόμενο της δημοκρατικής οργάνωσης μιας κοινωνίας είναι πολυσύνθετο και η αντιμετώπισή του απαιτεί την καθολικότητα στη συμμετοχή και την από τα κάτω ευέλικτη δόμηση των διαδικασιών κάτω από τις οποίες θα λειτουργήσει μια "πλειοψηφία". Η δομική συνεχής κυκλική πορεία που θεμελιώνει την διαιώνιση μιας αληθινής κοινότητας είναι η θεσπισμένη πολιτειακά διάρθρωση διαδικασιών που συλλαμβάνουν άτυπους και άγραφους νόμους της πολιτικής ψυχής του ανθρώπου.