Φωτογραφία: Ναός του 2ου αιώνα του Διόνυσου-Βάκχου ή του περσικού θεού Μίθρα που ανακαλύφθηκε κάτω από την πόλη του Λονδίνου στις ανασκαφές του 1954.
Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Η διονυσιακή θεολογία, σε φιλοσοφική γλώσσα, δεν είναι τίποτα άλλο παρά το έπος της λειτουργικής πορείας του θεϊκού Νου μέσα στο υλικό σύμπαν και για αυτό θα γίνει λόγος στην προκείμενη περίπτωση. Παρατίθενται αρχικά παρακάτω δύο εδάφια από τις "Βάκχες" του Ευριπίδη προκειμένου να αναπτύξουμε τη διονυσιακή θεολογία φιλοσοφικά :
[ << Πίνοντας το κρασί του πίνουμε αυτόν>>. <<Μέσω αυτού του δώρου ο άνθρωπος ξαναγίνεται καινούργιος. >>]
Ο Διόνυσος είναι μια πανάρχαια θεότητα που ενυπάρχει σε όλες τις θρησκείες του αρχαίου κόσμου με διαφορετικά ονόματα, ανάλογα με τα γλωσσικά σύμβολα και τα λειτουργικά συνθήματα που μετέρχονταν οι αρχαίοι με βάση τις εθνικές γλώσσες τους για να αποτυπώσουν τις ενέργειες της συγκεκριμένης θεότητας μέσα στο σύμπαν. Έτσι, ο Δίας (ή Αχούρα Μάζντα στην περσική θρησκεία, ή Ντιάους Πιτάρ στην αρχαία ινδική) που είναι ο αμιγής θεϊκός νους, πριν ακόμα διεισδύσει μέσα στον υλικό ορατό κόσμο, αναθέτει την "εποπτεία" του υλικού κόσμου στον γιο του Διόνυσο (ή Μίθρα στην περσική, ή Κρίσνα στην ινδική θρησκεία), προκειμένου να τον "εμψυχώσει" δίνοντάς του μορφή και να τον προσδέσει στο άρμα των νόμων της θείας πρόνοιας.
Γιατί ο Διόνυσος θεωρείται θεός του κρασιού; Επειδή ο διονυσιακός Νους βυθίζεται μέσα στην ύλη, πετυχαίνοντας μια "κράση", μια μίξη πνεύματος και ύλης, για αυτό και ο κόσμος, το σύμπαν, φέρει μέσα του ζωή, είναι ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται αιώνια. Καθετί ορατά υπαρκτό είναι μια κράση νου και ύλης, και ο εγκόσμιος νους, ο Διόνυσος, επειδή λειτουργεί πάντοτε ενωμένος με την ύλη, ως μη αμιγής νους, μεθά από τη ζάλη της διαρκούς αναδημιουργίας κόσμων που του εντέλει ο Δίας.
Ο εγκόσμιος αυτός νους βυθιζόμενος μέσα στην ύλη λειτουργεί ως συμπαντικός καθρέπτης του άνω κόσμου, του αόρατου. Σφραγίζει, δηλαδή, με αντίστροφες μορφές τις ιδέες του νοητού κόσμου μέσα στον ορατό-υλικό. Το αντίστροφο της αποτύπωσης των μορφών στον υλικό νοείται ως η καθοδική "σφράγιση" ή "ενεργειακός εγκλεισμός" του άπειρου μέσα στο πεπερασμένο, του καθολικού μέσα στο επιμερισμένο. Η δυνατότητα αυτή του "σφραγίζειν μορφές" μέσω καθρεπτών είναι η υψηλή νόηση κατανόησης της λειτουργίας ολόκληρου του κόσμου, στην οποία μπορεί να έχει πρόσβαση και ο άνθρωπος προκειμένου να κατανοήσει τον αληθινό εαυτό του ως μικρογραφία του κόσμου όταν μετέρχεται τη θεία μανία του Διονύσου, και αυτό επιτυγχάνεται με την ανοδική ανέλιξη και επιστροφή του ανθρώπινου όντος προς τον νοητό κόσμο μέσω της φιλοσοφίας του ορθού λόγου. Πώς εννοείται η έννοια "ορθός"; Μα με το αντίστροφο της αντιστροφικής καθοδικής σφράγισης που κάνει ο διονυσιακός Νους, το προς τα πάνω λογικώς ιστάμενο ή το φιλοσοφικά "όρθιο" εν τη μεταφορά του Λόγου.
Η "Μανία" έχει σχέση με τη λέξη "μένος" που σημαίνει τη δύναμη του νου και συνάμα της ψυχής μέσα από το πνεύμα του ανθρώπου, δυναμική συνεύρεση και ένωση του λογικού και του άλογου στοιχείου του ανθρώπου. Η μανία δεν είναι μια απώλεια, "να χάνει κανείς τα λογικά του", αλλά ένα δυνάμωμα, μια τόνωση της αίσθησης που έχει ο καθένας για την πνευματική του δύναμη. Η "μανία" που φέρνει ο θεός Διόνυσος, η μεταβολή δηλαδή της συνείδησης του ατόμου, συνδέεται βέβαια με το κρασί και το χορό και οδηγεί κατευθείαν στην κάθαρση, δηλαδή στην απελευθέρωση του ανθρώπου. Αυτή η μανία αποτελεί το ζωντανό σημάδι πως κάποιος έγινε "ένθεος", δηλαδή ότι ο θεός "εισήλθε" σε κάποιον. Το βίωμα αυτό όμως δεν μπορεί να το αποκτήσει κανείς μένοντας μόνος σε περισυλλογή. Είναι ένα μαζικό φαινόμενο που γίνεται μεταδοτικό. Αυτό εκφράζει ο μύθος για τον "θίασο" του Διονύσου. Όποιος όμως "παραδίνεται" στον θεό Διόνυσο, πρέπει να απαρνηθεί και να αποβάλλει την "αστική" του ύπαρξη και να γίνει "μαινόμενος", να εξέλθει δηλαδή από τους περιορισμούς της πόλης και να ενωθεί με τη φύση μέσα στην οποία εδρεύει η θεϊκή πληρότητα χωρίς να έχει υπεισέλθει κάποια παρέμβαση σε αυτήν (Φύση) η οποία να έχει αλλοιώσει την αληθινή της ενότητα με τον Θεό που την εποπτεύει. Αυτό είναι ένα βίωμα του θείου που συνάμα φέρνει σωτηρία στον άνθρωπο, κάτι που το συνέλαβε άψογα και ο Νίτσε. Ο Νίτσε μας επισημαίνει ότι μόνο οι αρχαίοι Έλληνες είχαν συλλάβει το πραγματικό νόημα της ζωής, γιατί τα πάντα μέσα και έξω από την αρχαία πόλη είχαν μια σύνδεση με τον Διόνυσο, γιατί μόνο ο Διόνυσος είναι αυτός που σέβεται ολόκληρο το "Είναι" της ανθρώπινης ύπαρξης (λογική, συναισθήματα, παρορμήσεις, δεξιότητες, επιθυμίες, ασυνείδητο κλπ).
Η προσφορά του Διονύσου γίνεται ακόμα μεγαλύτερη και κομβική, θα έλεγα, όταν ο άνθρωπος αποφασίσει να φιλοσοφήσει, και αυτό το βλέπουμε στα Συμπόσια των αρχαίων. Τα Συμπόσια πραγματοποιούνταν προκειμένου οι "φιλόσοφοι" να συλλάβουν κατανοητικά την υψηλή νόηση λειτουργίας του κόσμου και του ανθρώπου. Τα φιλοσοφικά συμπόσια διέπονταν από αυστηρούς κανόνες. Δεν είχαν καμιά σχέση με την οινοποσία όπως την εννοούμε σήμερα. Πρόκειται για καθαρές φιλοσοφικές ιεροτελεστίες στις οποίες πρώτα αποφάσιζαν ποιος θα ήταν ο καθοδηγητής του συμποσίου (βλέπε τους πλατωνικούς διαλόγους), πόσες και ποιες κούπες θα γέμιζαν και με ποια ποσότητα και με ποιους καλεσμένους και πού καθισμένοι. Ήταν βασικό να κάθονται ή να ξαπλώνουν σε ανάκλιντρα και έπρεπε να τηρούν τους κανόνες που έθετε ο Συμποσίαρχος. Πριν αρχίσει η φιλοσοφική συζήτηση, έκαναν σπονδή στον θεό του κρασιού, στο Διόνυσο ή Βάκχο και τραγουδούσαν ύμνους μεθούσαν στον απαραίτητο εκείνο βαθμό ώστε να απελευθερώσουν, να λύσουν τον εαυτό τους προκειμένου να φτιάξουν την ιδανική ψυχοσωματική κατάσταση που θα τους επιτρέψει να φιλοσοφήσουν ορθά μέσα σε πνεύμα απόλυτης ελευθερίας και να ανταλλάξουν ιδέες, σκέψεις για τα όντα αλλά και θεωρήσεις για τη φύση των παθών και τον ρόλο τους στην ύπαρξη του ανθρώπου.
Βιβλιογραφία
Συμπόσιο Πλάτωνα
Βάκχες Ευριπίδη
Βιβλιογραφία
Συμπόσιο Πλάτωνα
Βάκχες Ευριπίδη
