Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Οι νεοπλατωνικοί, και ιδιαίτερα ο Πρόκλος, θεωρούσαν ότι στον πλατωνικό διάλογο "Παρμενίδης" καταγράφονταν όλα τα επίπεδα ύπαρξης μετά το Ένα. Το εν λόγω έργο του Πρόκλου ομοιάζει περισσότερο με μια τελετουργική επίκληση παρά με ένα εγχειρίδιο μεταφυσικής. Ο Πρόκλος μετέρχεται φιλοσοφικούς και θεολογικούς όρους κατά τέτοιο τρόπο ώστε να δομεί ένα συντακτικό πραγματολογικό κείμενο που λειτουργεί συμβολικά. Λέξεις, ονόματα και συντακτικές φράσεις ενσωματώνονται έντεχνα μέσα στο κείμενο αποκτώντας άλλο νόημα και μεταμορφώνονται σε μυστικά συνθήματα ώστε να προσελκύσουν θείες ενέργειες. Η γλώσσα και η τυπική μορφή της δεν λειτουργεί απεικονιστικά με αντιστοίχιση του νοήματος που κομίζει μια λέξη με κάποιο υπαρκτό αντικείμενο του αισθητού κόσμου, αλλά μετατρέπεται σε μέσο για την "οντολογική μεταφορά" ενός άρρητου νοήματος ως βιώματος. Μια τέτοια "μεταφορά" ενός τέτοιου νοήματος βρίσκει σύμφωνο και τον Βιτγκενστάιν. Σε αυτήν την περίπτωση του πρόκλειου έργου τίθεται ένα ερώτημα. Πώς γνωρίζουμε ότι πραγματικά οι λέξεις του Περί της κατά Πλάτωνα θεολογίας του Πρόκλου κομίζουν πράγματι ένα τέτοιο μυστικό νόημα που ανταποκρίνεται ουσιαστικά στον σκοπό για τον οποίο συνέγραψε αυτό το έργο, που είναι η αναγωγή μας στο Εν; Ο Πρόκλος μας λέει ότι αυτή η βεβαιότητά του απορρέει από την ίδια την "συνάντησή" του με τα ίδια τα αντικείμενα της πραγματικότητας. Τα ίδια τα υλικά όντα και ο κόσμος μας φέρει μέσα του τη σφραγίδα της θείας προέλευσής του, η οποία τα έλκει προς το θείο, επισημαίνοντας ότι αυτή η έλξη των συνθημάτων-σφραγίδων προς το θείο κόσμο λειτουργεί αναγωγικά περισσότερο στα νόημονα όντα (άνθρωπος). Ένα τέτοιο παράδειγμα μας κομίζει ο Πρόκλος με τον νόμο της συμπάθειας και το ηλιοτρόπιο σε αυτόν τον σύνδεσμο: ΤΟ ΗΛΙΟΤΡΟΠΙΟ, Ο ΗΛΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΑΘΕΙΑΣ
Μας γράφει η Σάρα Ρέιπ ότι το πεντάτομο έργο του Πρόκλου Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας αποτελεί μια "ΝΟΗΤΙΚΗ ΘΕΟΥΡΓΙΑ", ίσως το κατεξοχήν θεουργικό έργο του νεοπλατωνισμού. Όπως θα αναλύσουμε στη συνέχεια ένα τέτοιο κείμενο, όπως το παραπάνω, είναι γραμμένο με τέτοιο τρόπο που εμπεριέχει τα κατάλληλα κωδικοποιημένα σύμβολα και συνθήματα που λειτουργούν ως "ΛΕΚΤΙΚΑ ΑΝΑΘΗΜΑΤΑ". Δηλαδή πρόκειται για μια τελετουργική χρήση της γλώσσας που έχει εξαιρετικά σημαντική μυητική λειτουργία. Το πρόκλειο αυτό έργο περιέχει γλωσσικά "αντικείμενα" που έχουν σκοπό να διευρύνουν τη συνείδηση του αναγνώστη, αντικαθιστώντας έτσι τα συνηθισμένα αντικείμενα της συνείδησης. Όπως συνέβαινε και με τα αγάλματα των θεουργών, το έργο αυτό δημιουργήθηκε κατά τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να ζωντανεύει μέσω των επικλήσεων των θεών που καθορίζουν την πορεία του. Είναι ένα έργο μύησης και ο βαθμός βαθιάς διαλογιστικής προσήλωσης κάθε μυούμενου σχετίζεται με τις αρμόζουσες στις νοητικές ικανότητές του στις θυσίες που απαιτούνται. Και όταν λέμε "θυσίες", εννοούμε τις αλματώδεις νοηματικές υπερπηδήσεις που πρέπει να ασκήσει ο νους για να ανέλθει νοητικά επίπεδα θεώρησης της πραγματικότητας.
Ο Πρόκλος ισχυρίζεται ότι η καταγωγή της λειτουργικής της ποίησης προέρχεται από την ιερατική τέχνη των πρώτων θεουργών. Η λειτουργία της ποίησης ακολουθεί τους κανόνες της ιερατικής τέχνης: η κάθε τάξη ύπαρξης περιλαμβάνει μέλη που τοποθετούνται σε διαφορετικά ύψη επί του οντολογικού στύλου τοτέμ.
Η ποίηση είναι, λοιπόν, σαν μια μυσταγωγική θρησκεία κατά τον Πρόκλο, αφού λειτουργούν και οι δύο με τον ίδιο τρόπο. Ο Πρόκλος εφαρμόζει την ίδια λειτουργική αντιστοιχία και στη θεολογική γραφή του στο Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας:
Λένε ότι στις πιο ιερές τελετουργίες μύησης, οι μυούμενοι συναντούν αρχικά διάφορες τάξεις του θεού, αλλά καθώς προχωρούν περισσότερο, χωρίς να επιστρέφουν πίσω και ακολουθώντας πιστά τα τελετουργικά, περιβάλλονται πλήρως από τη θεία φώτιση, απογυμνώνονται από τα πάντα και, όπως λένε οι χρησμοί, μετέχουν της θείας φύσεως. Κατά τον ίδιο τρόπο, όταν η ψυχή διαλογίζεται και βλέπει έξω απόν εαυτό της, βλέπει απλώς τη σκιά της πραγματικότητας, αλλά όταν στρέφεται στο εσωτερικό της αναγνωρίζει τον εαυτό της και αρχίζει να ξεδιπλώνει την ίδια της τη σοφία. Και αρχικά η ψυχή θεωρεί ότι βλέπει μόνο τον εαυτό της, αλλά μαι βαθύτερη ενδοσκόπηση αποκαλύπτει την ύπαρξη του ΝΟΟΣ εντός της ψυχής και τις τάξεις της πραγματικότητας, και με τη βοήθεια του ΝΟΟΣ η ψυχή μπορεί να διαλογίζεται την τάξη των θεών, καθώς και τις Ενάδες της πραγματικότητας. Διότι όλα τα πράγματα βρίσκονται μέσα μας με έναν ψυχικό τρόπο, και αυτός είναι ο λόγος που έχουμε από τη φύση μας την ικανότητα να γνωρίζουμε τα πάντα αφυπνίζοντας τη θεϊκή μας ενέργεια και συνδυάζοντας τις επιμέρους απεικονίσεις της ολότητας.
(Ι.3.16.1, Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας)
Το κείμενό αυτό προσκαλεί τον αναγνώστη ως η απεικόνιση μέσω της οποίας θα λάβει χώρα η μύηση (Να μετατρέπεις τον εαυτό σου σε ενόραση, μας λέει ο Πλωτίνος). Για την ακρίβεια, η ίδια η ψυχή αποτελεί το "σύνθεμα" ή "σύνθημα", το τελετουργικό σύμβολο που χρησιμοποιείται στη μυσταγωγία. Ο Πρόκλος απεικονίζει συχνά την ψυχή ως ένα τέτοιο τελετουργικό έμβλημα και μάλιστα αντιπαραβάλλει την ψυχή με αγάλματα ή με εικόνες:
Η ψυχή αποτελείται από τις αισθητές λέξεις και από τα θεία σύμβολα, κάποια από τα οποία προέρχονται από τις νοητές έννοιες, ενώ άλλα από τις θείες Ενάδες. Και είμαστε όντως εικόνες των νοητών πραγματικοτήτων, και είμαστε αγάλματα των ακατανόητων συνθημάτων.
___________________
Βιβλιογραφία
Μελετώντας τον Νεοπλατωνισμό
Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας, Πρόκλου
