Ο Γερμανός κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ υπήρξε ο σημαντικότερος στοχαστής του εικοστού αιώνα στον χώρο τον κοινωνικών επιστήμων.
Η ιστοριογραφία, η ανθρωπολογία, η πολιτική επιστήμη, μ’ όλα τους τα σημαντικά επιτεύγματα τον τελευταίο αιώνα, δεν έχουν να περηφανευτούν για ένα πνεύμα που να συνδύαζε σε τέτοιο βαθμό την συνθετική και αναλυτική ικανότητα με την στέρεη κατοχή ενός απέραντου -και για τα σημερινά μέτρα- εμπειρικού υλικού. Ακόμη και η οικονομική επιστήμη, της οποίας οι πρόοδοι στον εικοστό αιώνα πιθανότατα ξεπερνούν εκείνες όλων των υπόλοιπων κοινωνικών επιστημών μαζί, δεν έχει να επιδείξει έναν τόσο οικουμενικό στοχαστή.
Ο Βέμπερ γεννήθηκε το 1864 σε μια αστική οικογένεια, στενά συνδεδεμένη με μεγάλες προσωπικότητες του γερμανικού πολιτικού και πνευματικού κόσμου. Ξεκίνησε με σπουδές νομικής, και γρήγορα ξεχώρισε στον τομέα της ιστορίας του δικαίου. Στράφηκε στην μελέτη πρακτικών κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, με τέτοια επιτυχία, ώστε σύντομα του προσφέρθηκε η θέση του καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας στο Φράιμπουργκ κι έπειτα στην Χαϊδελβέργη. Η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του διακόπηκε βίαια λόγω προβλημάτων υγείας.
Κατά την πολυετή διαδικασία ανάρρωσης, ο Βέμπερ είχε την ευκαιρία να αφοσιωθεί στην μελέτη της παγκόσμιας ιστορίας, των μεγάλων θρησκειών, και της φιλοσοφίας των κοινωνικών επιστημών. Απ’ αυτή την περίοδο προέκυψε το υλικό για τις σπουδαίες μεθοδολογικές του έρευνες, καθώς και για τις εργασίες του πάνω στην κοινωνιολογία της θρησκείας, όπου ανέδειξε αριστοτεχνικά την συνάφεια μεταξύ θρησκευτικού και οικονομικού παράγοντα. Απ’ αυτή την περίοδο προέρχεται και το διασημότερο δοκίμιό του: Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού. Μετά την ανάκτηση των δυνάμεών του, ο Βέμπερ πρόφτασε να ζήσει λίγο παραπάνω από μια δεκαετία, οπότε και συγκροτήθηκε το τεράστιο έργο του. Πέθανε αιφνίδια το 1920 σε ηλικία 56 ετών.
Από τους στοχαστές του εικοστού αιώνα, ο Βέμπερ μπορεί να συγκριθεί, σε ό,τι αφορά την επίδραση που άσκησε στην ευρωπαϊκή σκέψη, μονάχα με τον Φρόυντ και τον Χούσερλ (κι ενδεχομένως τον Κέυνς). Η σύλληψη της νεωτερικότητας ως διαδικασίας εξορθολογίκευσης της κοινωνικής και οικονομικής συμπεριφοράς, η απομάγευση του κόσμου ως προϋπόθεση για την ανάδυση του καπιταλισμού, η κυριαρχία της εργαλειακής ορθολογικότητας, ο κατακερματισμός των αξιών, η εξάπλωση των απρόσωπων κοινωνικών σχέσεων, η γραφειοκρατικοποίηση της εξουσίας, όλες αυτές τις έννοιες είτε τις συνέλαβε είτε τις επεξεργάστηκε και τις καθιέρωσε ο Βέμπερ.
Ο Βέμπερ είχε γενικά κακοπάθει στην Ελλάδα. Το έργο του κυκλοφορούσε σε άνισες μεταφράσεις, και το magnum opus του, το Οικονομία και Κοινωνία, είχε τεμαχιστεί σε κάμποσα μικρά τομίδια, όπου χανόταν η συνάφεια με την συνολική σύλληψη του Βέμπερ. Η κατάσταση αυτή μεταβάλλεται ριζικά με την νέα, πλήρη έκδοση στα ελληνικά του Οικονομία και Κοινωνία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η έκδοση που επιμελήθηκε ο Θανάσης Γκιούρας, με τις εκτενείς εισαγωγές, τις κατατοπιστικές σημειώσεις και την εξαιρετική μετάφρασή του, θα πρέπει να χαρακτηριστεί μνημειώδης. Ο Θανάσης Γκιούρας ορίζει εκ νέου τι σημαίνει έκδοση στα ελληνικά ενός κλασικού έργου.
Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε ο τέταρτος από τους έξι τόμους της ελληνικής έκδοσης, με αντικείμενο την πόλη. Πρόκειται ασφαλώς για ένα μικρό αριστούργημα. Δεν είναι μόνο ο πλούτος του ιστορικού υλικού και η ιδιοφυής οργάνωση και συστηματοποίησή του. Είναι πάνω απ’ όλα ο μεθοδολογικός σεβασμός του Βέμπερ απέναντι στο αντικείμενό του, η συνειδητή του προσπάθεια να μην εκβιάσει το αντικείμενο υπάγοντάς το σ’ έναν κοινό κανόνα ή αρχή, αλλά ακριβώς να αναδείξει τις διαφορές μεταξύ των φαινομένων.
Η πόλη δεν διαφέρει από τ’ άλλα είδη συνοικισμών μοναχά λόγω μεγέθους. Η πόλη, για τον Βέμπερ, δεν είναι απλά ένα μεγάλο χωριό. Πρώτο γνώρισμα της πόλης είναι ότι αποτελεί την έδρα μιας αγοράς. Η αγορά αυτή είναι οχυρωμένη και διαχωρίζεται από την τριγύρω ύπαιθρο. Η πόλη μ’ αυτή την σημασία, ως οχυρωμένη αγορά, εμφανίζεται παντού στον κόσμο. Ωστόσο, η πόλη σαν ένας ορισμένος σύνδεσμος των κατοίκων της υπό την μορφή ενός «σωματείου», του οποίου τα μέλη έχουν κοινά προνόμια, και το οποίο έχει εν μέρει τουλάχιστον δικό του δίκαιο και δικά του δικαστήρια, καθώς και μια, έστω μερική, αυτονομία κατά την διοίκηση των υποθέσεών του, εσωτερικών ή και εξωτερικών, αποτελεί φαινόμενο της Δύσης. Μονάχα στην Δύση, αρχαία και μεσαιωνική, οι κάτοικοι της πόλης έγιναν πολίτες.
Στην πόλη οι φεουδαλικοί και δεσποτικοί δεσμοί της υπαίθρου διαρρηγνύονται. Η γη είναι ελεύθερα εκποιήσιμη. Η αντίθεση μεταξύ ελεύθερου και ανελεύθερου συχνά ακυρώνεται. Σύμφωνα με ένα βορειοευρωπαϊκό ρητό που επαναλαμβάνει ο Βέμπερ: «ο αέρας της πόλης σε κάνει ελεύθερο». Η πόλη στην Δύση (με εκκίνηση την αρχαία Ελλάδα) συγκροτείται σαν μια αδελφότητα, εξ ου και οι κοινές λατρείες ενός πολιούχου θεού ή αγίου. Στην αρχή, η πόλη ιδρύεται ή κυριαρχείται από ορισμένα αρχοντικά γένη. Τόσο στην αρχαιότητα όμως όσο και στον Μεσαίωνα παρατηρείται μια κοσμοϊστορική εξέλιξη. Ο δήμος ή το πόπολο επιχειρεί να υποκαταστήσει τις αρχοντικές τάξεις στην διοίκηση της πόλεως, διεκδικώντας την νομική εξίσωση των κατοίκων: γεννιέται η δημοκρατία.
Ο Βέμπερ περιγράφει επίσης το πέρασμα από την δημοκρατία στην τυραννίδα, φαινόμενο που εμφανίστηκε τόσο στην αρχαιότητα όσο και στον μεσαίωνα. Ο τύραννος συμμαχεί είτε με κάποια αρχοντικά γένη είτε με μικροαστικά στρώματα, υποσχόμενος δύο πράγματα: εξάλειψη των χρεών στο εσωτερικό και στρατιωτικές επιτυχίες στο εξωτερικό. Παρατηρεί ότι η άνοδος της τυραννίδας συχνά συνοδεύεται από μια μετάβαση από την παραδοσιακή, τελετουργική θρησκεία σε καινοφανείς, εκστατικές λατρείες.
Η πόλη ως μείζον πολιτικό και οικονομικό φαινόμενο δίνει στον Βέμπερ την ευκαιρία να εφαρμόσει σ’ ένα συγκεκριμένο αντικείμενο τα ευρύτερα συμπεράσματα του από την κοινωνιολογία της εξουσίας, της θρησκείας και του δικαίου. Γι’ αυτό τον λόγο ίσως ο συγκεκριμένος τόμος μπορεί να διαβαστεί σαν μια εξαιρετική εισαγωγή στην σκέψη του.
πηγή: Καθημερινή
