ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ : ΣΕΦΕΡΗΣ

ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ ΠΛΑΤΩΝΑ

Ο Παρμενίδης του Πλάτωνος είναι πανθομολογουμένως ένα από τα πλέον δυσπρόσιτα και εκ πρώτης όψεως παράδοξα κείμενα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, με κύριο αντικείμενο την κριτική στη θεωρία των Ιδεών και τη φύση του ενός. Το έργο αυτό αποτελεί υπόδειγμα επιστημονικής γραφής, καθώς ο συγγραφέας του, ο Πλάτων, παρουσιάζει με αξιοσημείωτη γενναιότητα επιχειρήματα που εκθέτουν με τον πλέον εμφανή τρόπο τα προβλήματα και τις αδυναμίες της θεωρίας των Ιδεών, η οποία διαπερνά όλο το έργο του. Ο διάλογος είναι χωρισμένος από απόψεως ύφους και περιεχομένου σαφώς σε δύο μέρη. [...] (Από την εισαγωγή της έκδοσης)

ΠΛΑΤΩΝ - ΤΙΜΑΙΟΣ

Ο “Τίμαιος” ανήκει στην τρίτη συγγραφική περίοδο του Πλάτωνος, την περίοδο των γηρατειών (366 – 348), και αποτελεί συνέχεια της “Πολιτείας”, ένα τμήμα της οποίας αναφέρεται στην εισαγωγή του διαλόγου αυτού. Θέμα του διαλόγου είναι η Δημιουργία του Σύμπαντος: πώς και πότε έγινε αυτή, πώς προήλθαν από το χάος ο Ουρανός και η Γη. Αρχίζει με μία αναφορά στον μύθο της Ατλαντίδος, όπως αυτός περιγράφεται από τον Σόλωνα (19Α – 27C), αναφέρεται στην δημιουργία της ψυχής του Όντος, προσεγγίζοντας στην φύσι της ύλης και γενικώτερα του αισθητού κόσμου (27C – 69Α) και κλείνει με την δημιουργία της ψυχής του ανθρώπου, καθώς και του σώματός του (69Α-92C). Κατά την συζήτησι του θέματος, τι είναι ο κόσμος και πώς κατασκευάσθηκε αυτός, προβάλλουν και άλλα ερωτήματα, όπως λ.χ. ποια είναι η αιτία που δημιουργήθηκε ο κόσμος, ποιες οι κύριες ιδιότητες του Όντως Όντος (το αγέννητο, το αιώνιο, το ανώλεθρο, το αναίσθητο και το αόρατο), τι είναι ύπαρξις, υπόστασις. Προστίθεται επίσης το θέμα της κινήσεως και τα είδη αυτής, μεταξύ των οποίων θεία θεωρείται η κίνησις της σφαίρας γύρω από τον άξονά της στο ίδιο πάντοτε σημείο, δηλαδή ο τρόπος της κινήσεως του Όντως Όντος.

ΘΕΑΙΤΗΤΟΣ

Κύριο αντικείμενο έρευνας του διαλόγου του Πλάτωνος Θεαίτητος είναι η αναζήτηση ενός καθολικά αποδεκτού ορισμού της γνώσης και ειδικότερα η σχέση της γνώσης προς την αλήθεια. Παράλληλα όμως αναπτύσσεται και λόγος για τη σχέση της αγνωσίας προς την πλάνη, στο πλαίσιο της σύγκρισης της προσωπικότητας του φιλοσόφου προς το "προσωπείο" του σοφιστή. Η γνώση που διασφαλίζει την αλήθεια και απομακρύνει την πλάνη, η οποία δεν είναι μόνο άχρηστη αλλά και επικίνδυνη, επιτυγχάνεται μέσω της ανάκλησης των ιδεών στον πλατωνικό λόγο. Εν τοιαύτη περιπτώσει, ο Θεαίτητος προσφέρεται ως το κατ' εξοχήν πεδίο να προβάλει ο Πλάτων την ισχύ της θεωρίας του για τις ιδέες. Ωστόσο, η ανάδειξη της άρρηκτης σχέσης της γνωσιολογίας και οντολογίας του φιλοσόφου, μέσω της θεωρίας των ιδεών, δεν θα παρουσιαστεί με τον κλασικό τρόπο στον Θεαίτητο, όπως ακριβώς εμφανίζεται σε προγενέστερους και μεταγενέστερους διάλογους. Αυτή είναι μια από τις ιδιαιτερότητες του διαλόγου και βασικό θέμα όλων των φιλοσοφικών συζητήσεων και μελετών σχετικά με τον Θεαίτητο. [...] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

ΣΟΦΙΣΤΗΣ

Ό "Σοφιστής" είναι δύσκολος διάλογος. Δεν διαβάζεται πολύ καί δεν διδάσκεται συχνά. Ό τίτλος θα μπορούσε καί να θεωρηθεί παραπλανητικός για τον αναγνώστη, εάν δεν υπήρχε ό υπότιτλος: "η περί του όντος, λογικός". Θα πίστευαν πολλοί ότι ό Πλάτων αποφασίζει να συγκρουσθεί πια με τους ενοχλητικούς σοφιστές καί γράφει τον διάλογο ως τελειωτικό κτύπημα εναντίον τους. Αυτό υπάρχει στην συζήτηση, δεν είναι όμως η κριτική ματιά στην σοφιστική το κύριο θέμα του διαλόγου. Ή όλη συζήτηση γύρω από το ερώτημα: "τί είναι αυτός που ονομάζουμε σοφιστή, πώς ορίζεται ό σοφιστής, με έναν ή πολλούς τρόπους;", δεν είναι παρά η πύλη πού οδηγεί στον δρόμο για τα πιο δύσκολα, για το καίριο φιλοσοφικό ερώτημα: τι σημαίνει η λέξη 'όν;' Τί εννοούμε, ερωτά ο ξένος, όταν λέμε 'το όν;' Γιατί, πράγματι, έως τώρα πιστεύαμε ότι είχαμε καταλάβει την σημασία του, τώρα όμως γεννιέται σε εμάς ή απορία: "τι ποτέ βούλεσθαι σημαίνειν οπόταν ον φθέγγησθαι". (...) (ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ)

ΦΑΙΔΩΝ

Είναι η ψυχή αθάνατη; Με το ερώτημα αυτό έρχεται αντιμέτωπος ο αναγνώστης του πλατωνικού διαλόγου "Φαίδων", ένας αναγνώστης με διάθεση και προσδοκία να εντοπίσει μια πειστική απάντηση στις σελίδες του φιλοσοφικού κειμένου. Η ερμητική απάντηση του Πλάτωνος πλαισιώνεται με μιαν εξέχουσα σκηνοθετική πρόταση: Η τελευταία ημέρα της ζωής του Σωκράτη, οι φίλοι και μαθητές μέσα στο δεσμωτήριο, η οικογένειά του, η ώρα που θα πιει το κώνειο -μόλις σκοτεινιάσει-, η τελευταία φράση του, αλλά και ο κύκλος των Πυθαγορείων. Οι τελευταίοι δεν θα μπορούσαν να απουσιάσουν από τον "Περί ψυχής" πλατωνικό διάλογο. Τη διήγηση του διαλόγου ο Πλάτων την αναθέτει σε έναν μαθητή του Σωκράτη, τον Φαίδωνα, για να μεταδώσει σε εμάς, το δύσπιστο ακροατήριο του, το υπεράνθρωπο μιας διαλεκτικής προσπάθειας που έχει σκοπό να βεβαιώσει την αιώνια ύπαρξη της ψυχής. Τα τέσσερα επιχειρήματα υπέρ αυτής της θέσης συνεισφέρουν το καθένα από τη μεριά του, όμως η βεβαίωση έρχεται, σε όποιον τελικώς έρθει, μέσω της ελεύθερης βούλησης του Σωκράτη, την τελευταία ημέρα της ζωής του, να επιλέξει την αθανασία της κεκαθαρμένης ψυχής. Ο Πλάτων τονίζει αυτό το γεγονός, ότι ο Σωκράτης έζησε ως φιλόσοφος βίον εγκρατή και ετοίμασε την ψυχή του, ώστε αυτή να καταστεί ικανή να μεταβεί στους μακάριους τόπους, εκεί που κατοικούν οι θεοί. Το θέμα της επιμέλειας της ψυχής είναι στενά δεμένο με αυτό του θανάτου μέσα στον διάλογο, ενώ δεν περνά απαρατήρητο το γεγονός ότι η ψυχή αγωνίζεται να ελευθερωθεί από τις σωματικές δεσμεύσεις της, αυτές που θα σταθούν ως εμπόδιο ή όχι κατά την πορεία της προς την αθανασία.

ΦΑΙΔΡΟΣ

Ο Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλος θεωρούσε αδιανόητη κάθε είδους σοβαρή ενασχόληση με τη φιλοσοφία χωρίς μια μόνιμη αναστροφή με τα αρχαία ελληνικά φιλοσοφικά κείμενα. Ήταν επομένως φυσικό να κατέχουν οι πλατωνικοί διάλογοι κεντρική θέση στο πρόγραμμα της διδασκαλίας του στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο "Φαίδρος", ο διάλογος για το κάλλος και τον έρωτα, συγκέντρωνε περισσότερο από όλους τους άλλους την προσοχή και την αγάπη του: τον δίδαξε και τον ξαναδίδαξε στους φοιτητές του και, μονιμότερα, χάρισε σε όλους μας μια εξαίρετη έκδοσή του (1948). Οι τετρακόσιες σελίδες της εισαγωγής, στις οποίες ο αναγνώστης θα διαβάσει μια λαμπρή, σημείο προς σημείο, ερμηνεία του "Φαίδρου", σε συνδυασμό με το κλασικό πλέον έργο του "Εισαγωγή στον Πλάτωνα" (1941), αποτελούν το πολύτιμο δίπτυχο της πλατωνικής παρακαταθήκης του Ι. Ν. Θεοδωρακοπούλου στους νεότερους.

ΠΛΑΤΩΝ - ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Ο Πλάτων γνωρίζει ότι η κατάσταση που διαμορφώνεται σε ένα κράτος είναι συνάρτηση του ήθους: της αρετής και της δικαιοσύνης πρωτίστως των αρχόντων (αφού τελικά μόνον ατομικά προσδιορισμένοι άνθρωποι άρχουν κι όχι «οι νόμοι» ή «οι ιδέες» ή «ο λαός») αλλά και της ηθικής ουσίας που θα υπάρχει στους αρχομένους. Υπό αυτούς τους όρους η παιδεία προβάλλει ως μια ρεαλιστική δυνατότητα, ίσως η μόνη ρεαλιστική δυνατότητα· και ο Πλάτων στηρίζει τα πάντα σ αυτήν, στη διάπλαση της ηθικής και πνευματικής προσωπικότητας (της μόνης πραγματικής διαλεκτικής σύνθεσης στη ζωή) έχοντας την τραγική επίγνωση ότι αυτό που όλο κι όλο μπορούμε να αντιτάξουμε σαν ανάχωμα στην πλημμυρίδα του κακού είναι η γνώση, η αρετή, η ομορφιά.

ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ 1

Η αριστοτελική έρευνα για τις πρώτες αρχές από τις οποίες αντλούν τα όντα την ύπαρξή τους. Βιβλία Α΄- Δ΄: Προϋποθέσεις και στάδια της γνωστικής διαδικασίας. Η γνώση των πρώτων αρχών. Οι απόψεις των Προσωκρατικών, των Πυθαγορείων και του Πλάτωνα. Αντικείμενο της πρώτης φιλοσοφίας. Ποια η ζητούμενη επιστήμη. Τα παράλογα και τα απίθανα που προκύπτουν από τον τρόπο του σκέπτεσθαι των άλλων φιλοσόφων. Ερμηνεία βασικών όρων της αριστοτελικής φιλοσοφίας.

ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ 2

ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ 3

Βιβλία Κ΄- Ν΄: Μεταβολή και κίνηση. Αισθητές, φθαρτές, αιώνιες και ακίνητες ουσίες, και τα αντίστοιχα προς αυτές είδη, "ύλη", "είδος" και "στέρηση". Το κινούν ακίνητον, βασική αρχή της ζωής και πηγή της αιώνιας κίνησης του σύμπαντος. Έρευνα για την ουσία των μαθηματικών μεγεθών, των αριθμών, των γεωμετρικών σχημάτων και των ιδεών.

ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ

Ένα από τα πιο ώριμα και πιο σημαντικά έργα του Αριστοτέλη. Μαζί με τα "Πολιτικά" αποτελούν την "περί τα ανθρώπεια" φιλοσοφία του Σταγειρίτη φιλοσόφου, η οποία πραγματεύεται θέματα που σχετίζονται με την κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων. Θέμα του έργου αυτού είναι οι ανθρώπινες πράξεις, η συμπεριφορά δηλαδή του ατόμου, μέσα από τις οποίες οδηγείται στην ευδαιμονία. Σε άμεση σχέση με τις πράξεις βρίσκεται η αρετή, η οποία ορίζεται από τον Αριστοτέλη ως έξη που έχει στόχο της το μέσον (το σημείο ανάμεσα στην υπερβολή και την έλλειψη). Η κατάκτηση της αρετής δεν είναι εύκολη και προϋποθέτει ως βασικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων και των πράξεών τους την ακριβή γνώση, την επιλογή και προτίμηση, καθώς και τη σταθερότητα.

ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ

Η μελέτη αποτελεί κυρίως μια απόπειρα για συστηματική αντιμετώπιση του γνωσιολογικού εκείνου ζητήματος που αναφέρεται στους όρους συγκρότησης του νοούντος υποκειμένου κατά την κίνησή του να οδηγηθεί στη διαμόρφωση έγκυρων επιστημονικών προϊόντων. Ως αφορμή της υπήρξε μια ευσύνοπτη θεματική ενότητα από τα σχόλια του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Πρόκλου (412-485μ.Χ.) στον πλατωνικό διάλογο "Αλκιβιάδης Α'". Στα εν λόγω σχόλια του ο Πρόκλος αναλαμβάνει την απόπειρα να εντάξει σε ένα ενιαίο σύστημα τη μεταφυσική, την ανθρωπολογία, τη γνωσιολογία, την ηθική, την πολιτική φιλοσοφία, τη λογική, την αισθητική και την παιδαγωγική επιστήμη. Πρωτεύουσα θέση ωστόσο απέδωσε στη γνωσιολογία. Μέσα από τη γόνιμη σύνθεση της σχετικής φιλοσοφικής παράδοσης ανέθεσε στις γνωσιολογικές αναφορές του ως στόχο να φέρουν στο προσκήνιο με συστηματικό τρόπο και επιστημολογική αυστηρότητα μια φιλοσοφία περί του υποκειμένου. (Από την παρουσίαση της έκδοσης)

ΣΤΟΙΧΕΙΩΣΗ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ

Η Στοιχείωση θεολογική αποτελεί ένα ερευνητικό εγχείρημα απόδοσης, προσέγγισης, ανάλυσης και ερμηνείας ενός εκ των κορυφαίας σημασίας πραγματειών του αρχαίου ελληνικού στοχασμού του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Πρόκλου. Η Άννα Κελεσίδου – Γαλανού (Πρ. Διευθύντρια του Κέντρου Ελληνικής Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Αθηνών και Αντ. Μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Μόσχας) και ο Χρήστος Τερέζης (Καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής και Βυζαντινής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών) προσφέρουν στο επιστημονικό κοινό μία ολιστική θεώρηση της Στοιχειώσεως θεολογικής, στην οποία περιλαμβάνονται εκτενείς εμπεριστατωμένες εισαγωγές, το αρχαίο κείμενο, η απόδοσή του στην νεοελληνική και ειδικά σχόλια. Το ιδιόλεκτο της προσφοράς αποτυπώνει με ακριβή τρόπο ο Καθηγητής Ευάγγελος Μουτσόπουλος, Ακαδημαϊκός. Αναφορικά με το ίδιο το κείμενο, πρόκειται για μία συστηματική διάρθρωση υπό την μορφή θεωρημάτων του συνόλου της αρχαίας ελληνικής μεταφυσικής από τον Πλάτωνα έως και τον Συριανό, στην οποία περιλαμβάνεται και το σύνολο των εννοιολογικών κατηγοριών οι οποίες διεμορφώθησαν καθ’ όλη την πορεία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας. Διευκρινιστέον ότι οι έννοιες αυτές είχαν προσλάβει και έναν έντονο θεολογικό προσανατολισμό, εξαιτίας των τάσεων που επικρατούσαν κατά τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Κατά την διάρθρωση των θεωρημάτων, αξιοσημείωτο είναι ότι ο Πρόκλος ενέταξε στην εν λόγω μελέτη του τόσο την επιστημονική παραγωγή του ελληνικού στοχασμού όσο και τους βασικούς κανόνες της τυπικής λογικής με τους οποίους η ελληνική σκέψη συγκροτούσε τα προϊόντα των ερευνών της. Επιπλέον, προέβη σε μία επικαιροποίηση των προηγούμενων φιλοσοφικών ρευμάτων υπό τα ερμηνευτικά σχήματα που ο ίδιος είχε επιλέξει. Όθεν, με την μελέτη αυτή προσφέρεται μία διευρυμένη αίσθηση του πώς συντίθεται μία μεταφυσική πραγματεία, προκειμένου να καταστεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα Γνώσης. Χρήζει τέλος αναφοράς ότι πρόκειται για ένα έργο το οποίο επηρέασε την μετέπειτα εξέλιξη της φιλοσοφίας, τουλάχιστον έως και την νεώτερη εποχή, με τον Hegel και τον Leibniz να θεωρούνται ότι έχουν αφομοιώσει, υπό τα οικεία τους βεβαία κριτήρια, τον στοχασμό του Πρόκλου.

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

Το επιστέγασμα της θεολογικής θεώρησης του Πρόκλου, ενός από τους κορυφαίους του νεοπλατωνισμού. 6τομο έργο. Βιβλίο Α΄: Εισαγωγή όπου εξετάζονται οι γενικές σκέψεις του Πλάτωνα για τους θεούς και το βαθύτερο νόημά τους. Βιβλία Β΄-Γ΄: Το υπέρτατο Ένα. Οι θεϊκές ενάδες. Οι υπερβατικοί θεοί. Περιοχή του νου. Περιοχή Εν. Οι υπερβατικοί θεοί. Περιοχή του νου. Περιοχή Ενός Όντος και της Ουσίας. Βιβλίο Δ΄: Οι νοητοί-νοητικοί θεοί (ον/ουσία-ζωή-νους).Βιβλίο Ε΄: Οι νοητικοί ή νοεροί θεοί (πατρική τριάδα, άχραντη τριάδα, ηδιακριτική έβδομη θεότητα).Βιβλίο ΣΤ΄: Οι θεοί του κόσμου (οι υπερκόσμιοι, οι δώδεκα υπερκόσμιοι-εγκόσμιοι, οι εγκόσμιοι, οι καθολικές ψυχές, τα ανώτερα γένη).

ΠΡΟΚΛΟΣ - ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΤΙΜΑΙΟΝ ΠΛΑΤΩΝΟΣ

Το μεγαλύτερο σωζόμενο έργο του Πρόκλου. Η έκθεση της δημιουργίας του ορατού σύμπαντος από τον καθολικό δημιουργό νου. 9τομο έργο.Ο μύθος της Ατλαντίδας.Το προοίμιο και η κυρίως πραγματεία περί κόσμου. Η μελέτη της φύσης βάσει των πλατωνικών υποθέσεων-αξιωμάτων. Ο κόσμος ως κάτι που έχει γεννηθεί. Ο δημιουργός και το υπόδειγμα που κατέχει.Ποιοι λόγοι πρέπει να χρησιμοποιηθούν για τη μελέτη του σύμπαντος. Πώς πρέπει να τους δεχτούν οι ακροατές. Η τελική αιτία για την οποία ο δημιουργός συνέστησε τον κόσμο και η βάση του υποδείγματος που χρησιμοποίησε.Τα δώρα του Δημιουργού προς το Σύμπαν. Ο αισθητός χαρακτήρας του κόσμου. Ο δεσμός και η αναλογία. «Σύνολο από σύνολα». Το σφαιρικό σχήμα. Το σύμπαν τρέφεται από τον εαυτό του. Η κίνηση που ταιριάζει στον νου. Η σχέση ψυχής-σώματος. Σύνθεση και ουσία της ψυχής.Η αρμονία της ψυχής. Το είδος (σχήμα-μορφή) της ψυχής. Οι δυνάμεις και οι ενέργειες της ψυχής.Ο χρόνος και τα άστρα. Οι αντιλήψεις περί χρόνου. Ο κινούμενος χρόνος ως εικόνα της ακίνητης αιωνιότητας. Θεωρίες για τους πλανήτες. Οι «τέσσερις Ιδέες». Οι υποσελήνιοι θεοί.Γενεαλογία των εγκόσμιων θεών, φύση και ιεραρχία τους. Λόγος του δημιουργού. «Θεοί θεών». Η αναγκαιότητα ύπαρξης των θνητών ειδών. Δημιουργία των επιμέρους ψυχών από τον δημιουργό. Οι υπερκόσμιες ψυχές.Οι νόμοι της μοίρας και οι ψυχές. Το αρσενικό και το θηλυκό ως προς τις ψυχές. Οι νέοι θεοί. Δημιουργία του σώματος από τους νέους θεούς. Είσοδος της ψυχής στο σώμα. Κατασκευή του ανθρώπινου σώματος.

ΙΕΡΟΚΛΗΣ - ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΕΙΣ ΤΑ ΠΥΘΑΓΟΡΙΚΑ ΧΡΥΣΑ ΕΠΗ - ΠΕΡΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ

Ο Ιεροκλής, Νεοπλατωνικός φιλόσοφος από την Αλεξάνδρεια, έζησε κατά το πρώτο μισό του 5ου αι. μ.Χ., στη διάρκεια της βασιλείας του Θεοδόσιου Β'. Σπούδασε φιλοσοφία στην Αθήνα, κοντά στον σπουδαίο Νεοπλατωνικό φιλόσοφο Πλούταρχο τον Αθηναίο. Δίδαξε στην Αλεξάνδρεια, όπου δημιούργησε τον δικό του κύκλο μαθητών και απέκτησε μεγάλη φήμη. Μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, όπου όμως σύρθηκε σε δίκη, μαστιγώθηκε και εξορίστηκε, πιθανώς για την διδασκαλία και πίστη του, η οποία είχε αρχίσει σταδιακά να απαγορεύεται από τους νόμους της χριστιανικής αυτοκρατορίας. Επέστρεψε από την εξορία και συνέχισε στην Αλεξάνδρεια τη φιλοσοφική του δραστηριότητα. Το τέλος της ζωής του παραμένει άγνωστο. Γνωρίζουμε ότι συνέγραψε δύο μόνο έργα: ένα ηθικό "Υπόμνημα εις τα Πυθαγορικά Χρυσά έπη", το οποίο σώζεται ακέραιο, και ένα έργο "Περί προνοίας", το οποίο έχει χαθεί και σώζεται αποσπασματικά μέσα στη Βιβλιοθήκη του Πατριάρχη Φώτιου. Σε αντίθεση με τον δυσνόητο στοχασμό των άλλων Νεοπλατωνικών, ο Ιεροκλής χαρακτηρίζεται από τη σαφήνεια του ύφους του και την απλότητα του φιλοσοφικού του συστήματος.Τα Σχόλια του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Ιεροκλή στο ιερότερο ευαγγέλιο της ελληνικής μυσταγωγίας, τα «Χρυσά Έπη», είναι απαραίτητα σε όποιον θέλει να εμβαθύνει στην πρακτική μυητική αγωγή του ανθρώπου και να εφαρμόσει στο βίο του τις 7 αρετές, ώστε να καταστεί «Θεός άμβροτος ουκέτι θνητός».

ΕΜΠΕΔΟΤΙΜΟΣ ΑΘΗΝΑΙΟΣ- ΟΡΦΙΚΟΠΥΘΑΓΟΡΕΙΑ & ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Ένα απαραίτητο βοήθημα για όσους ενδιαφέρονται να μυηθούν στην ορφικοπυθαγόρεια και πλατωνική φιλοσοφία. Ο κόσμος αποτελεί ένα ολόγραμμα. Ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να βλέπει μόνο ένα μικρό μέρος της πραγματικότητας, λόγω του περιορισμού της ανθρώπινης ψυχής μέσα στο θνητό σώμα.

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ

Πρόλογος: Παναγ. Κανελλόπουλου - Εισαγωγή: Κώστα Βεργόπουλου - Περιέχονται σε φωτογραφική ανατύπωση από τις εκδόσεις 1930 και 1936 οι μελέτες: Δημοκρατία και αυτοδιοίκησις εν Ελλάδι - Σοσιαλισμός και κοινοτισμός - Η τοπική αυτοδιοίκηση και ο ιδιότυπος Παρ ημίν οικονομικός ρεζιοναλισμός. Ο Κων/νος Καραβίδας εξηγεί επιχειρηματολογώντας για ποιο λόγο ο ελληνικός χώρος και πολιτισμός, λόγω των γεωγραφικών του ιδιαιτεροτήτων, μπορεί να αναπτυχθεί μόνο με τον κοινοτισμό. Ο κοινοτισμός, κατά τον Καραβίδα ούτε ιδεολογία είναι, ούτε θεωρία βγαλμένη από τα συρτάρια κάποιων απομονωμένων γραφειοκρατών, ούτε φαντασιακή επινόηση κάποιων φιλοσόφων-διανοουμένων που παραμυθολογούν τους πολίτες αναγάγοντάς την σε εξιδανικευμένη πολιτική ιδεολογία χειραγώγησης των λαών (πολιτική πρακτική που χαρακτηρίζει την νεωτερικότητα).

ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ

Η Αναφορά μου στον Γκρέκο δεν είναι αυτοβιογραφία· η ζωή μου η προσωπική για μένα μονάχα έχει κάποια, πολύ σχετική, αξία, για κανένα άλλον· η μόνη αξία που της αναγνωρίζω είναι ετούτη: ο αγώνας της ν' ανέβει από σκαλοπάτι σε σκαλοπάτι και να φτάσει όσο πιο αψηλά μπορούσαν να την πάνε η δύναμή της και το πείσμα - στην κορφή που αυθαίρετα ονομάτισα Κρητική Ματιά. Θα βρεις λοιπόν, αναγνώστη, στις σελίδες ετούτες την κόκκινη γραμμή, καμωμένη από στάλες αίμα μου, που σημαδεύει την πορεία μου ανάμεσα στους ανθρώπους, στα πάθη και στις ιδέες. Κάθε άνθρωπος άξιος να λέγεται γιός του ανθρώπου σηκώνει το σταυρό του κι ανεβαίνει το Γολγοθά του· πολλοί, οι πιο πολλοί, φτάνουν στο πρώτο, στο δεύτερο σκαλοπάτι, λαχανιάζουν, σωριάζουνται στη μέση της πορείας και δε φτάνουν στην κορφή του Γολγοθά - θέλω να πω στην κορφή του χρέους τους - να σταυρωθούν, ν' αναστηθούν, και να σώσουν την ψυχή τους. Λιποψυχούν, φοβούνται να σταυρωθούν, και δεν ξέρουν πως η σταύρωση είναι ο μόνος δρόμος της ανάστασης· άλλον δεν έχει.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ 1

Η Επιστήμη της Λογικής ενδιαφέρεται να συλλάβει σε φιλοσοφική γλώσσα ό,τι στη θρησκεία συλλαμβάνει η γλώσσα της παράστασης: την αληθινή συμφωνία της έννοιας και της πραγματικότητας, την αυθεντική ενότητα νοείν και Είναι. Κατ' αυτή τη φιλοσοφική σύλληψη, το Λογικό στοιχείο δεν αναζητείται σε κάποια θεϊκή υπόσταση, αλλά σε εκείνο το σύστημα των νοητικών προσδιορισμών, όπου η αντίθεση του υποκειμενικού και του αντικειμενικού έχει αναιρεθεί. Η εσωτερική δομή αυτού του συστήματος παρουσιάζεται ως διαδικασία ή κίνηση αυτοπροσδιορισμού αυτών τούτων των νοητικών προσδιορισμών. Ετούτη η διαδικασία περιέχει τη διαλεκτική άρνηση και συνεπώς αποκλείει την οντοθεολογική υποστασιοποίηση του όλου συστήματος. Εκείθεν λοιπόν κάθε οντοθεολογικής παρανόησης, το Λογικό ξεκίνημα δεν μπορεί να συνδέεται με τον έναν η τον άλλο προσδιορισμό τού αντι-κειμένου, αλλά με τον νοητικό προσδιορισμό: το Είναι ως καθαρό Είναι. Στην αναλογία τούτη γίνεται και η διττής υφής διαίρεση της Επιστήμης της Λογικής: πρώτον, σε αντικειμενική και υποκειμενική· και δεύτερον: στη Λογική του Είναι, της Ουσίας και της Έννοιας. Η Λογική του Είναι δομείται πάνω στα θεμέλια του Είναι, νοούμενου ως φιλοσοφικής απαρχής της σύμπασας Επιστήμης της Λογικής.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ 2

Εάν στη «Λογική του Είναι» συναντάμε μόνο απλούς προσδιορισμούς που στερούνται τη σχέση, επειδή εκφράζουν το Είναι ως την πιο αφηρημένη έννοια, στη «Λογική της ουσίας» έχουμε να κάνουμε με σχεσιακούς προσδιορισμούς, οι οποίοι προσιδιάζουν στην αυτοκινησία της ουσίας ως της τεθειμένης έννοιας. Η ουσία ομιλεί τη γλώσσα της λογικής ευκρίνειας της σχέσης, την οποία εκφράζει το Είναι, όταν επανευρίσκει, μέσω της άρνησης κάθε προσδιοριστικότητας, την ταυτότητα με τον εαυτό του. Αυτή η πρώτη ταυτότητα με τον εαυτό είναι, στη γλώσσα της ουσίας, ανηρημένη προσδιοριστικότητα και ως τέτοια νοηματοδοτεί την κίνηση άρνησης των κατηγοριών του Είναι και αναίρεσής τους μέσα στην ουσία. Πρόκειται για μια κίνηση που έχει οντολογικό και γνωσιολογικό χαρακτήρα· είναι, λοιπόν, αυτή που αποδίδει στην ουσία εκείνες τις σταθερές ιδεατές αρχές, οι οποίες την τοποθετούν έξω από τη λογική της καθαρής εσωτερικότητας και μέσα στο Είναι του κόσμου ως την εκδηλωνόμενη ενδοσυνάφειά του.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ 3

Ο ίδιος ο Χέγκελ θεωρούσε πως κάθε συστηματική ενασχόληση με τη φιλοσοφία εν γένει και κάθε κατανοητική θεμελίωση επί μέρους φιλοσοφικών κατευθύνσεων, όπως είναι η δική του φιλοσοφία της φύσης και του πνεύματος ή η φιλοσοφία του Δικαίου, συνδέεται αναπόφευκτα με την επιστήμη της Λογικής. Η εγελιανή Λογική περιλαμβάνει σε ένα πρώτο τμήμα, υπό τον τίτλο αντικειμενική Λογική, τη διδασκαλία περί του Είναι και τη διδασκαλία περί της ουσίας, σε ένα δεύτερο, δε, τμήμα, υπό τον τίτλο υποκειμενική Λογική, τη διδασκαλία περί της έννοιας. Το βιβλίο που μεταφράζουμε εδώ είναι το δεύτερο τμήμα: η υποκειμενική Λογική και αποτέλεσε για τον Χέγκελ αντικείμενο διαρκούς μέριμνας και επεξεργασίας. [. . .] Η όλη δομή του δεν διακρίνεται για τόση και τέτοια συνεκτικότητα και κλειστότητα, όσο τα δύο πρώτα βιβλία της επιστήμης της Λογικής. Αυτό ωστόσο δεν έχει να κάνει τόσο με τις επαγγελματικές υποχρεώσεις του φιλοσόφου, όπως λέει ο ίδιος, όσο με μια μόνιμη έγνοια του μάλλον για τελειότητα ενός έργου, το οποίο θεωρούσε ως το αποκορύφωμα της επιστήμης της Λογικής και μαζί όλης του της φιλοσοφίας.

Η ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ Α΄ ΤΟΜΟΣ

Αυτός ο τόμος παρουσιάζει την γνώση στο γίγνεσθαί της. Η Φαινομενολογία του πνεύματος πρόκειται να αντικαταστήσει τις ψυχολογικές εξηγήσεις ή ακόμη τις αφηρημένες έρευνες για την θεμελίωση της γνώσης. Αυτή εξετάζει την προκαταρκτική διαδικασία που οδηγεί στην επιστήμη από μια άποψη, η οποία την καθιστά μια νέα, ενδιαφέρουσα επιστήμη, την πρώτη επιστήμη της Φιλοσοφίας. Εμπεριέχει τις διάφορες μορφές του πνεύματος ως εσωτερικούς σταθμούς της πορείας, μέσω της οποίας αυτό γίνεται καθαρή γνώση ή απόλυτο πνεύμα. Ο πλούτος των εμφανίσεων του πνεύματος, που εκ πρώτης όψεως παρουσιάζει εικόνα χάους, μπαίνει σε μια επιστημονική τάξη, η οποία τις παρουσιάζει σύμφωνα με την αναγκαιότητά τους και μέσα στην οποία οι ατελείς εμφανίσεις αποσυντίθενται και μεταβαίνουν σε ανώτερες, οι οποίες αποτελούν την προσεχή τους αλήθεια. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ Β΄ ΤΟΜΟΣ

Στο έργο μου «Φαινομενολογία του πνεύματος» που κατά την έκδοσή του χαρακτηρίστηκε ως το πρώτο μέρος του συστήματος της επιστήμης, υιοθέτησα τη μέθοδο να ξεκινήσω από την πρώτη, απλούστατη εμφάνιση του πνεύματος, από την άμεση συνείδηση, και να αναπτύξω τη διαλεκτική αυτής της ίδιας ως το επίπεδο της φιλοσοφικής επιστήμης, η αναγκαιότητα του οποίου καταδείχνεται μέσα από τούτη την πρόοδο. (. . .) (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)

ΚΑΝΤ - ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΚΑΘΑΡΟΥ ΛΟΓΟΥ

Η έκδοση της σειράς "φιλοσοφία - πηγές" πραγματοποιείται με σκοπό να δοθούν στον Έλληνα αναγνώστη τα κείμενα εκείνα που θα μπορούσαν να εκπροσωπήσουν και να συγκεφαλαιώσουν την ιστορική "συνέχεια", της φιλοσοφικής αναζήτησης στη Δύση. Αυτή η "συνέχεια", αν κατανοηθεί σαν ένας βασικός σκελετός προβλημάτων, ιδεών και θέσεων, νομίζουμε ότι επιτρέπει στον αναγνώστη μια βαθύτερη και πληρέστερη γνώση των επιμέρους στοιχείων που συνθέτουν την ταυτότητα της σύγχρονης ευρωπαϊκής φιλοσοφίας και, γενικότερα, του δυτικού πολιτισμού. (. . .) (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ)

ΥΠΕΡΒΑΤΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΣ

Με την μετάφραση του Συστήματος του υπερβατολογικού ιδεαλισμού του Schelling κτίζεται ένα ακόμη υποστηρικτικό πέλμα απαραίτητο για την οικοδόμηση της γέφυρας, που ενώνει την κριτική φιλοσοφία του Kant με την διαλεκτική φιλοσοφία του Hegel. Ο στόχος είναι να αποδοθεί στα ελληνικά και να σχολιασθεί, με ύψιστη επιστημονική ακρίβεια, α. η Κριτική του καθαρού Λόγου του Kant, β. τα Θεμέλια της σύνολης Επιστημολογίας του Fichte, γ. το Σύστημα του υπερβατολογικού ιδεαλισμού του Schelling, και δ. η Επιστήμη της Λογικής του Hegel. Μόνον όταν θα ολοκληρωθεί αυτό το έργο, θα καταστεί δυνατή η αυτοτελής διερεύνηση στην ελληνική γλώσσα της πιο κεντρικής γραμμής του γερμανικού Ιδεαλισμού επίσης, μόνο τότε θα αντιμετωπισθεί η αποσπασματικότητα και η εξάρτηση της σχετικής ελληνικής φιλοσοφικής έρευνας από αμφιβόλου αξίας πληροφορίες και μεταφραστικούς ερασιτεχνισμούς, που δεν μπορούν να ανταποκριθούν με σοβαρότητα στις από κάθε άποψη υψηλές απαιτήσεις του κορυφαίου φιλοσοφικού ρεύματος της νεότερης φιλοσοφίας. Ο γράφων βρίσκεται στην ευχάριστη θέση να αναγγείλει ήδη εδώ ότι σύντομα θα δει το φως της δημοσιότητας και η ελληνική μετάφραση των Θεμελίων της σύνολης Επιστημολογίας του Fichte. [...] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

ΘΕΜΕΛΙΟ ΣΥΝΟΛΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑΣ

Παραδίδουμε στο ελληνικό κοινό τα έργα του Johann Gottlieb Fichte: 1. Θεμέλιο της σύνολης Επιστημολογίας ως εγχειρίδιο για τους ακροατές του (1794/5) και 2. Επιτομή του ιδιάζοντος χαρακτήρα της Επιστημολογίας εν σχέσει προς την θεωρητική ικανότητα ως εγχειρίδιο για τους ακροατές του (1795). Τα δυο αυτά κείμενα αποτελούν από κοινού την πρώτη εκδοχή του φιχτεϊκού συστήματος της φιλοσοφίας, το οποίο άσκησε την πιο μεγάλη επίδραση στην σκέψη του Schelling και του Hegel. Πρόκειται, κατ' αλήθειαν, για τα ιδρυτικά κείμενα του γερμανικού ιδεαλισμού, τα οποία αν και προϋποθέτουν την κριτική φιλοσοφία του Kant, παράγουν εν τούτοις με μεγαλύτερη συστηματικότητα τις βασικές έννοιες του καντιανού κριτικισμού, τον χώρο, τον χρόνο, την επαίσθηση εν σχέσει με το πολλαπλό της εμπειρίας, τις κατηγορίες, τις γνωστικές ικανότητες (φαντασία, διάνοια, λόγος, κριτική δύναμη), από την έννοια της αυτοσυνείδησης (Εγώ) ως του συνόλου των ενεργημάτων και πράξεων του έλλογου όντος. Κατ' αυτόν τον τρόπο, συγκροτείται ένας φιλοσοφικός λόγος, ο οποίος όσον αφορά στην συστηματική αυτοοργάνωση δεν έχει όμοιό του στην φιλοσοφική γραμματεία. [...] (Από τον πρόλογο του Θεόδωρου Πενολίδη)

ΛΑΪΜΠΝΙΤΣ - ΜΟΝΑΔΟΛΟΓΙΑ

Η «Μοναδολογία» γράφτηκε από τον Leibniz το 1714, κοντά στο τέλος της ζωής του, με στόχο τη συμπύκνωση και εκλαΐκευση της φιλοσοφίας του. Σε ενενήντα αριθμημένες παραγράφους ο Leibniz εκθέτει το σύστημά του περιεκτικά και περιληπτικά. Στις παραγράφους αυτές δεν εμπλέκονται τεχνικές λεπτομέρειες του συστήματος. Παρά ταύτα, η εικόνα που προσφέρεται είναι κατά μεγάλο ποσοστό ολοκληρωμένη. Η δομή της «Μοναδολογίας» είναι λιτή και αυστηρή. Στις 36 πρώτες παραγράφους ορίζεται η φύση των Μονάδων, αναλύεται το επίπεδο του φαίνεσθαι και στοιχειοθετείται το κατά Leibniz είδος της σχέσης ανάμεσα στο επίπεδο αυτό και στο επίπεδο της πραγματικότητας των Μονάδων. (. . .) (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)

ΝΙΤΣΕ

Ένα από τα φιλοσοφικά αριστουργήματα του περασμένου αιώνα, που εξάσκησαν τη μεγαλύτερη επίδραση στο νεότερο πνεύμα, στην ίδια τη ζωή ακόμα, και που αληθινά πρόσθεσαν νέα κριτήρια στα προηγούμενα και νέες αξίες, ακόμα και νέα συναισθήματα, στάθηκε το "Έτσι μίλησεν ο Ζαρατούστρα" του Φρειδερίκου Νίτσε. Ο ίδιος ο Νίτσε, με το έργο του, την προσωπικότητά του, την ακτινοβολία των ιδεών του, την τόλμη και τον πλούτο των συνθημάτων του, συνοψίζει ένα από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της ανθρώπινης παρουσίας πάνω στη γη. Γι' αυτό, η μετάφραση του "Ζαρατούστρα", από τον Άρη Δικταίο, έρχεται να καλύψει, σήμερα, ένα μεγάλο κενό. Είναι ένας τύπος, πραγματικά, "ολοκληρωμένου ποιητικού ανθρώπου" ο Άρης Δικταίος. Την ποίηση τη λατρεύει, γράφοντάς την, μεταφράζοντάς την, κρίνοντάς την, μελετώντας την, μιλώντας την. Αν παρουσιάζεται καταπληκτικά εργατικός και παραγωγικός, τούτο είναι, ακριβώς, ένα αποτέλεσμα πάθους. Πάθους απόλυτου για την ποίηση, που ταυτόχρονα αγκαλιάζει και τη ζωή. Ένα "κριτικό σκεύος ποιητικού πάθους", θα μπορούσαμε να τον χαρακτηρίσουμε. Μεταφραστής δημιουργικός και πολύπειρος, αληθινά χαλκέντερος, που τόσα ξένα κείμενα εξελληνισμένα του χρωστάμε, μεταξύ των οποίων και τα καλύτερα του Ρίλκε. Επιπροσθέτως, η ζωντανή αυτή, αληθινά ωραία και ποιητική μετάφραση συνοδεύεται από ένα σύντομο, αλλά βαθυστόχαστο πρόλογο του Άρη Δικταίου, που μας αποκαλύπτει, γι' άλλη μια φορά, την πλατειά του μόρφωση και την ατομική του σκέψη. Γιατί ο Δικταίος είναι, επί πλέον, ένας από τους πιο προσωπικά και πιο συγχρονισμένα στοχαζόμενους σύγχρονους ποιητές μας. (Ραδιοφωνική ομιλία - 1958, από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΔΙΟΝΥΣΙΑ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΗΣΗ

Στο ανά χείρας δοκίμιο, ένα από τα πρώιμα κείμενά του, ο Νίτσε εισάγει για πρώτη φορά το "απολλώνιο" και το "διονύσιο", τις περίφημες αυτές έννοιες με τις οποίες εξηγεί και αναλύει τη γέννηση της δραματικής ποίησης στην ελληνική Αρχαιότητα. Αναδεικνύει περαιτέρω την κεντρική ιδέα που διέπει την τέχνη των δύο μεγάλων κλασικών δραματουργών, του Αισχύλου και του Σοφοκλή. Καταδεικνύει επιπλέον την ιδιαίτερη σημασία της μουσικής στο δραματικό έργο και αναπτύσσει εν συντομία βασικές αρχές μιας γενικής θεωρίας για τις τέχνες και την ιεραρχία τους. Υποδεικνύει, τέλος, τη σχέση που συνδέει την τέχνη με τη γλώσσα. Το μεστότατο αυτό κείμενο παρουσιάζει τη νιτσεϊκή ερμηνεία της τραγωδίας και της τέχνης στη γένεση και τη διαμόρφωσή της. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΠΕΡΙ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΚΑΙ ΨΕΥΔΟΥΣ ΥΠΟ ΕΞΩΗΘΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ

Σε κάποια απόμερη γωνιά του εκχυμένου σε αναρίθμητα λαμπυρίζοντα ηλιακά συστήματα σύμπαντος, υπήρξε μια φορά κι έναν καιρό ένα αστέρι, πάνω στο οποίο ευφυή ζώα επινόησαν τη γνώση. Ήταν η πιο υπερφίαλη και η πιο απατηλή στιγμή της "Παγκόσμιας Ιστορίας", αλλά ήταν βέβαια μονάχα μια στιγμή. Έπειτα από λιγοστές ανάσες της φύσης, το αστέρι πάγωσε και τα δαιμόνια ζώα έπρεπε να πεθάνουν". Το "Περί αληθείας και ψεύδους υπό εξωηθική έννοια" (1873) είναι ένα από τα σκαριφήματα με τα οποία ο Νίτσε γέμιζε το ένα σημειωματάριο μετά το άλλο με περιστασιακές, ασυστηματοποίητες σκέψεις, σχεδιάσματα για βιβλία, περιγράμματα ερευνητικών προγραμμάτων και πρόχειρα προσχέδια για δοκίμια. Το εν λόγω δοκίμιο έγινε αντικείμενο στενού επιστημονικού ενδιαφέροντος, και για πολλούς από τους αναγνώστες του Nietzsche -φίλους αλλά και εχθρούς- περιλαμβάνει τις πιο βαθυστόχαστες απόψεις του για τη σχέση ανάμεσα στη γλώσσα, την αισθητηριακή αντίληψη, τη γνώση, την αλήθεια, με μια λέξη για τη σχέση αναπαράστασης και πραγματικότητας. Ακόμη πιο σημαντικό είναι οπωσδήποτε το γεγονός ότι το δοκίμιο εγείρει ένα ερώτημα, το ερώτημα για την προέλευση και τη σημασία της απόδοσης ανυπολόγιστης αξίας στην αλήθεια και τη γνώση. Για τους θαυμαστές του, το "Περί αληθείας και ψεύδους" αποτελεί μια ιδιοφυή απόπειρα υπονόμευσης της "μεταφυσικής παράδοσης" εκ των έσω. Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει επίσης το δοκίμιο "Περί του πάθους της αλήθειας", γραμμένο για την Κόζιμα Βάγκνερ: "Σε ένδειξη εγκάρδιας τιμής, και σαν απόκριση σε προφορικά και γραπτά ερωτήματα, [πέντε πρόλογοι] που γράφτηκαν με απόλαυση μέρες Χριστουγέννων του 1872". (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΗΘΙΚΗ

Στην «Ηθική» του Σπινόζα συνδέονται συστηματικά οι διαφορετικές διαστάσεις της φιλοσοφίας, η μεταφυσική, η γνωσιολογία, η ηθική και η πολιτική. Μέσω της γεωμετρικής δομημένης επιχειρηματολογίας του έργου, υποστηρίζεται η ενότητα σώματος και πνεύματος, η ισοδυναμία του φιλοσοφικού λόγου με την πράξη, και αναπτύσσεται η δυνατότητα μετασχηματισμού του ανθρώπου και της κοινωνίας, από την κατάσταση της δουλείας στην ελευθερία. [...] (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ 1

[...] Το ερώτημα για το νόημα του «Είναι» είναι το πιο καθολικό και το πιο κενό ταυτόχρονα όμως κείται μέσα του η δυνατότητα να εξατομικευτεί οξύτατα στο εκάστοτε εδωνά-Είναι (Dasein). Αν μέλλουμε να πετύχουμε τη θεμελιώδη έννοια του «Είναι» και να σκιαγραφήσουμε την απαιτούμενη οντολογική εννοιολόγηση και τις αναγκαίες παραλλαγές, χρειαζόμαστε ένα συγκεκριμένο οδηγό. Η καθολικότητα της έννοιας «Είναι» δεν αντιμάχεται τον «ειδικευμένο» χαρακτήρα της έρευνας έχουμε δηλαδή την πρόθεση να προχωρήσουμε προς την έννοια του «Είναι» ερμηνεύοντας ένα ειδικό ον, τον εδωνά-Είναι, με το οποίο σκοπεύουμε να προσπελάσουμε τον ορίζοντα για την κατανόηση και τη μπορετή ερμήνευση του «Είναι». Αλλά το ίδιο τούτο ον, το Εδωνά-Είναι, είναι εν εαυτώ «ιστορικό», και έτσι η οντολογική του ακτινοσκόπηση θα μεταβληθεί αναγκαία σε «ιστοριολογική» ερμηνεία. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ 2

Στο δεύτερο μέρος του «Είναι και χρόνος» ο Martin Heidegger εμπλουτίζει και προεκτείνει την ανακάλυψη η οποία υπήρξε το κορυφαίο επίτευγμα του πρώτου μέρους: ότι το «Είναι» του ανθρώπου είναι η μέριμνα. Κατά πόσο χαρακτηρίζει αυτή η έννοια ολόκληρο τον άνθρωπο, από την αρχή έως το τέλος του; Για να απαντήσει σ’ αυτή την ερώτηση ο Χάιντεγκερ καταπιάνεται με το «τέλος» του ανθρώπου, που είναι ο θάνατος. Μέσα στον καθημερινό τρόπο διαβίωσης οι άνθρωποι ζουν κατά το πλείστο αναυθεντικά. Ξεχνούν τον επικείμενο θάνατό τους και αδιαφορούν για μια βαθύτερη γνωριμία με τον εαυτό τους. Υπάρχει ωστόσο κατά κοινή ομολογία μια «φωνή», η ηθική συνείδηση, που τεκμηριώνει τη δυνατότητα αυθεντικής ύπαρξης. Ο Χάιντεγκερ αποφαίνεται ότι εάν ακουστεί κατά βάθος, αυτή η φωνή καλεί τον άνθρωπο να προσεγγίσει τον εαυτό του και να υπάρξει αυθεντικά. Το τρίτο μεγάλο θέμα που επεξεργάζεται εδώ ο γερμανός στοχαστής, είναι ο χρόνος. Παραμερίζεται η κοινή αντίληψη ότι τα ανθρώπινα όντα ζουν και πεθαίνουν "μέσα" στον χρόνο, αναιρείται η καθιερωμένη αντίληψη ότι ο χρόνος είναι απέραντος, και ανακαλύπτεται η άμεση συνάρτηση του χρόνου με το πεπερασμένο ανθρώπινο Είναι. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΕΧΝΗΣ

"Η προέλευση του έργου τέχνης" ("Der Ursprung des Kunstwerkes", 1950) είναι το κείμενο που περιέχει τις κύριες αντιλήψεις του Martin Heidegger σχετικά με τη φιλοσοφία της τέχνης. Εδώ διατυπώνεται η άποψη ότι μέσα στο καλλιτέχνημα αποκαλύπτεται η αλήθεια, και άρα η τέχνη δεν έχει να κάνει κυρίως με το ωραίο και την ομορφιά. Διατυπώνεται επίσης η πεποίθηση ότι «κάθε τέχνη είναι κατ' ουσίαν ποίηση»· αυτό δεν μειώνει τα άλλα είδη τέχνης, π.χ. τη μουσική, την αρχιτεκτονική ή τη γλυπτική, αλλά αντίθετα αναδείχνει το βαθύτερο νόημά τους. Συνάμα ο Χάιντεγγερ βρίσκει ευκαιρία να κριτικάρει την σύγχρονη αντικειμενοποίηση και πραγματοποίηση των καλλιτεχνημάτων, η οποία φανερώνεται στην εμπορευματοποίηση της καλλιτεχνικής απόλαυσης, στην επιστημονική τεχνοκριτική και στη μουσειακή διατήρηση.

ΜΑΡΕΪ ΜΠΟΥΚΤΣΙΝ

Η Οικολογία της Ελευθερίας είναι το σημαντικότερο έργο του Μάρεϊ Μπούκτσιν, του μεγάλου αυτού αμερικανού στοχαστή που άνοιξε τον δρόμο της πολιτικής οικολογίας. Σ' αυτό το βιβλίο ο Μπούκτσιν θέτει τις βάσεις της κοινωνικής οικολογίας, της θεωρίας του δηλαδή, την οποία προτείνει ως εργαλείο για την ανασυγκρότηση της κοινωνίας, ούτως ώστε αυτή να έχει έναν ξεκάθαρα και ριζοσπαστικά οικολογικό και μη ιεραρχικό χαρακτήρα. Για να το επιτύχει αυτό, αντλεί στοιχεία από διάφορα επιστημονικά πεδία, όπως η ανθρωπολογία, η οικολογία και η πολιτική θεωρία, παρουσιάζοντας την ανάδυση της ιεραρχίας που αποτέλεσε το δομικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων κοινωνιών. Τα οικολογικά προβλήματα όμως που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν είναι άσχετα με τον τρόπο λειτουργίας των κοινωνιών μας, γι' αυτό και ο Μπούκτσιν γράφει ότι, "Η τάση του ανθρώπου να κυριαρχεί πάνω στη φύση είναι επακόλουθο της τάσης του να κυριαρχεί πάνω στον άνθρωπο". (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Η ΥΓΙΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η ανθρώπινη φυλή είχε τη σοφία να δημιουργήσει επιστήμη και τέχνη. Γιατί τάχα δε θα ‘ταν ικανή να δημιουργήσει έναν κόσμο δικαιοσύνης, αδελφοσύνης και ειρήνης; Η ανθρώπινη φυλή έδωσε τον Πλάτωνα, τον Όμηρο, τον Σαίξπηρ και τον Ουγκώ, τον Μιχαλάγγελο και τον Μπετόβεν, τον Πασκάλ και τον Νεύτωνα, όλους αυτούς τους ανθρώπινους ήρωες, που η μεγαλοφυΐα τους είναι μόνο η επαφή με τις βασικές αλήθειες, με τη βαθύτερη ουσία του σύμπαντος. Γιατί λοιπόν δε θα μπορούσε η ίδια φυλή να δώσει τους ηγέτες εκείνους που θα ήταν ικανοί να την οδηγήσουν στις μορφές εκείνες της κοινοτικής ζωής που είναι πιο κοντά στη ζωή και την αρμονία του σύμπαντος; (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)

ΚΟΙΝΟΤΙΣΜΟΣ

Η μελέτη αυτή (που εγκρίθηκε με άριστα ως διδακτορική διατριβή από την Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών) έχει ως αντικείμενο ένα πρωτότυπο, ρηξικέλευθο νεοελληνικό ιδεολογικό κίνημα, τον Κοινοτισμό. Οι κοινοτικές ιδέες, που βρίσκονται σήμερα στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας στις ΗΠΑ, χάρις στο έργο του Ά. Ετζιόνι, στην Ελλάδα είχαν ήδη εμφανισθεί από τις αρχές του περασμένου αιώνα. Το νεοελληνικό κοινοτικό ρεύμα ιδεών εκφράζεται κυρίως από τέσσερις στοχαστές: τον Ίωνα Δραγούμη, που πρώτος προέβαλε τις κοινότητες ως κύτταρα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής του έθνους, τον Κωνσταντίνο Καραβίδα, που παρουσίασε ολοκληρωμένη κοινοτική κοσμοθεωρία, τον Ντίνο Μαλούχο, που εξέδωσε στον Μεσοπόλεμο το ριζοσπαστικό περιοδικό "Κοινότης" και τον Δημοσθένη Δανιηλίδη, που δικαίωσε ιστορικά τις κοινότητες με το κοινωνιολογικό του έργο. Οι στοχαστές αυτοί δεν συγκροτούν σχολή με την στενή έννοια του όρου, λόγω της ισχυρής ιδιοτυπίας τους. Άλλα οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους ήταν ισχυρές, σε προσωπικό και σε ιδεολογικό επίπεδο, όπως και οι εκλεκτικές συγγένειες. Ό συγγραφέας μελετά και αναλύει επομένως την εσωτερική δομή αυτού του ρεύματος ιδεών, την θέση του στον κόσμο της νεοελληνικής διανόησης, τις πολιτικές εκφράσεις και συμμαχίες του, τις ποικίλες βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιδράσεις του.

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

Ο τόμος αυτός παρουσιάζει ένα πλούσιο προβληματισμό πάνω στο έργο του Κωνσταντίνου Καραβίδα, κορυφαίου κοινοτιστή, αγροτιστή και στοχαστή του μεσοπολέμου, καθώς και σύγχρονες ερευνητικές προσεγγίσεις του αγροτικού φαινομένου, όπως κατατέθηκαν στην επιστημονική συνάντηση με θέμα "Ο Κ. Καραβίδας και η Σύγχρονη Κοινωνική Προβληματική". Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο εξετάζεται το πνευματικό πλαίσιο του ελληνικού μεσοπολέμου και η επίδραση των ιδεολογικών ρευμάτων της εποχής στη σκέψη του Καραβίδα. Υπ' αυτό το πρίσμα διερευνάται η εμβέλεια των εννοιολογικών εργαλείων που εκείνος χρησιμοποιεί και αναλύονται τόσο οι ουτοπιστικές εργασίες που έχουν ως αντικείμενο αγροτικές κοινωνίες σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Οι μελέτες αυτές εξετάζουν, από τη σκοπιά της οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας, της κοινωνιολογίας και της κοινωνικής ανθρωπολογίας, όψεις της πολιτικής και οικονομικής συγκρότησης της αγροτικής κοινωνίας, συμβάλλοντας έτσι στην ανανέωση των αναλυτικών εργαλείων και στη βαθύτερη και πιο συστηματική κατανόηση του κοινωνικού γίγνεσθαι στον αγροτικό χώρο.

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ

Ο Καστοριάδης προσπαθώντας να εντοπίσει ποια είναι η αρχή και η αιτία της θέσμισης της κοινωνίας, αλλά κυρίως και ο λόγος ύπαρξής της, συγκρίνει την φαντασιακή θέσμιση της Αρχαίας Ελλάδας με αυτή των Νεοτέρων. Συγκεκριμένα τον ενδιαφέρει να εντοπίσει μια κοινωνία δημοκρατική που θα έχει ως βασικό χαρακτηριστικό της την αυτοσυνειδησία και θα αποτελέσει παραδειγματικό πρότυπο για τους Νεότερους. Στην ουσία, για τον Καστοριάδη μια κοινωνία μπορεί να είναι δημοκρατική, μόνο αν δημιουργεί μόνης της το φαντασιακό της, ενώ ταυτόχρονα είναι σε θέση να το αμφισβητεί. Το πέρασμα μιας κοινωνίας από την πρωτογενή κατάσταση της αλλοτρίωσης κι ετερονομίας, στην διαύγεια της αυτοσυνειδησίας είναι όμως, εξαιρετικά δυσχερής, γι’ αυτό και σπάνια στην ιστορία. Παρουσιάζεται μονάχα στην αρχαία Ελλάδα.

Η ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΗ ΘΕΣΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Το πρώτο μέρος του βιβλίου ("Μαρξισμός και επαναστατική θεωρία", δημοσιευμένο στο περιοδικό Socialisme ou Barbarie το 1964-1965), δείχνει πως ο Μαρξ, αιχμάλωτος αυτής της οντολογίας, οδηγήθηκε στο να πνίξει ο ίδιος τα καινούργια σπέρματα που περιείχε η σκέψη του. Το επαναστατικό πρόταγμα υπερβαίνει κάθε "ορθολογική θεμελίωση": μια νέα θέσμιση της κοινωνίας συνεπάγεται ένα ξεπέρασμα του θεσμισμένου "λόγου". Πρέπει να δούμε την ιστορία ως δημιουργία, τη θεσμίζουσα κοινωνία ή το κοινωνικό φαντασιακό εν δράσει μέσα στη θεσμισμένη κοινωνία, και το κοινωνικο-ιστορικό ως τρόπο του είναι άγνωστο για την κληρονομημένη σκέψη. Το δεύτερο μέρος ("Το κοινωνικό φαντασιακό και η θέσμιση") δείχνει το κοινωνικο-ιστορικό ως γένεση οντολογική, συνεχιζόμενη δημιουργία, αυτοαλλοίωση που γεννιέται ως θέσμιση. Αυτή η θέσμιση -του κόσμου, των ατόμων, των πραγμάτων- ερειδόμενη στη φύση, περιλαμβάνει πάντα μια ταυτιστική συνιστώσα, είναι όμως ουσιαστικά δημιουργία ενός μάγματος κοινωνικών φαντασιακών σημασιών. Η κοινωνία δεν γνωρίζει συνήθως τον εαυτό της ως αυτοθέσμιση, και τούτο αποτελεί την ξένωση που εκδηλώσεις της είναι η πίστη σε μια εξω-κοινωνική προέλευση της θέσμισης και η εκλογίκευσή της από την κληρονομημένη σκέψη. Το επαναστατικό πρόταγμα, πρόταγμα μιας ρητής αυτο-θέσμισης της κοινωνίας, εξαρτάται απλώς και μόνον από το κοινωνικό ποιείν-πράττειν των ανθρώπων, του οποίου το πολιτικό σκέπτεσθαι -το να σκεπτόμαστε την κοινωνία σαν κάτι που φτιάχνει τον εαυτό του- είναι μια συνιστώσα ουσιαστική.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

ΕΤΙΚΕΤΕΣ

ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΒΟΛΕΣ ΣΕΛΙΔΑΣ