Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Το ταξίδι με τη φιλοσοφία και η εξάσκηση μαζί της έχει πάμπολλες αναγνώσεις και ερμηνείες. Το πρόβλημα που τίθεται, ομολογουμένως, για πολλούς αναζητητές της φιλοσοφίας είναι να βρουν την αρχή του μίτου για να ξεκινήσουν και φωτεινά σημεία για να προχωρούν. Τι εννοούμε στην προκείμενη περίπτωση; Τα ερωτήματα για τον αναζητητή είναι πολλά. Από πού θα ξεκινήσω; Τι θα διαβάσω; Ποια είναι η πορεία; Υπάρχει κάποιο νοερό νήμα που να μου δείχνει τα βήματα που πρέπει αν ακολουθήσω; Υπάρχει κάποιος κρυμμένος σκοπός της όλης δραστηριότητας του φιλοσοφείν; Ασφαλώς πρόκειται για εύλογα ερωτήματα και προβληματισμούς που απασχολούν πάρα πολλούς. Βεβαίως οι μεταφυσικοί, οι πραγματιστικοί ή οι ρεαλιστικοί στόχοι αλλά και οι φιλοσοφικοί τρόποι είναι αναρίθμητοι.
Το παρόν κείμενο μπορεί να θεωρηθεί το δεύτερο μέρος της ανάρτησης ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΤ ΣΤΗ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΥΠΕΡΒΑΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΙΧΤΕ. Θα γίνει προσπάθεια να παρατεθεί ένα συνοπτικό σχεδίασμα φιλοσοφικής συμβουλευτικής που σχετίζεται περισσότερο με την πρακτική φιλοσοφική ζωή του ανθρώπινου πνεύματος. Η φιλοσοφία, κάθε φιλοσοφικό σύστημα, αφορά και την πρακτική καθημερινή ζωή. Η φιλοσοφία δεν είναι θεωρητική γνώση που δεν εφαρμόζεται, δεν είναι χάσιμο χρόνου. Αντίθετα, είναι ό,τι πιο γόνιμο και δημιουργικό μπορεί να κάνει ο σύγχρονος άνθρωπος όχι μόνο για την ποιότητα της καθημερινότητάς του, αλλά και για την νοητική και πνευματική του ανάπτυξη.
Στο παρόν μικρό κείμενο θα αναφερθώ στην ουσία του γερμανικού υπερβατολογικού ιδεαλισμού και τη σχέση της με την φαινομενολογία. Πρόκειται για φιλοσοφικά συστήματα που θα βοηθήσουν τον αναζητητή να επιστρέψει πρώτα στον εαυτό του. Οι Φίχτε, Σέλινγκ και Χέγκελ ανέπτυξαν και συγκρότησαν την ουσία του υποκειμένου, φανέρωσαν τον τρόπο με τον οποίο ο υποκείμενος νους (διαιρετός εαυτός Φίχτε) μπορεί να προσδιορίζει τον αντικείμενο κόσμο (Σέλινγκ) και να συλλαμβάνει μέσα σε αυτόν την αληθινή ουσία των όντων αντικατοπτριζόμενη στον εσωτερικό του κόσμο ως ιδιοσύστατη αυτογνωσία (Φίχτε - Χέγκελ). Είναι η εσωτερική πνευματική καθαρή νοητική σύλληψη των πλατωνικών ιδεών διαμεσολαβημένων στην υπόσταση του υποκειμένου. Ας το γράψουμε πιο απλά. Η εγελιανή ιδέα των πραγμάτων και των όντων ως απόλυτων καθαρών λογικών μορφών αποκαλύπτεται στον νου μας μέσω της φιλοσοφικής άσκησης ως η ουσία της ίδιας της απόλυτης σκέψης, της αριστοτελικής νόησης νοήσεως. Είναι μια εσωτερική κατάσταση του νου μας στο τελείωμά του, στα όρια μεταξύ πεπερασμένου και απείρου. Αυτή η νοητική κατάσταση εσωτερικής εγρήγορσης βιώνεται ως πνευματική πληρότητα που ενσυνείδητα λειτουργεί καθοδηγητικά σε όλο το εύρος της ψυχοσωματικής μας σύνθεσης. Αλλάζει ο τρόπος που βλέπουμε τον κόσμο, επειδή έχουμε γίνει κάτι διαφορετικό. Τι διαφορετικό; Έχουμε καταστεί ένα νοητικό υποκείμενο πεδίο Λόγου το οποίο συντίθεται από όλους τους αντικειμενικούς τρόπους που μετέρχονται οι άλλοι για να κατανοήσουν τον κόσμο και τις λογικές δομές του.
Πώς εργάζονται οι φαινομενολόγοι και οι υπαρξιστές σχετικά με την ανακάλυψη του υπερβατολογικού υποκειμένου που συγκροτήθηκε από τους ιδεαλιστές; Κατ' αρχήν είναι σημαντικό να αναφέρουμε την ολοκληρωτική συνδρομή του Νίτσε πριν την εμφάνιση της φαινομενολογίας. Ο τελευταίος έσπασε το ιδεολογικό κέλυφος των ερμηνειών και σημασιών που επικάλυπτε τις όποιες εποπτικές και παραγωγικές δράσεις του φιχτιανού υποκειμένου με σκοπό την αποτίναξη κάθε είδους ταυτοτήτων προσδεμένων με την παραδοσιακή μεταφυσική. Ο Νίτσε έστησε τη δυναμική διάσταση της βούλησης ως μήτρα συγκρότησης πριν από κάθε απόπειρα του νου να συγκροτήσει νοήματα. Πάνω σε αυτά τα μεθοδικά θεμέλια έδρασαν η φαινομενολογία και περισσότερο ο ύστερος υπαρξισμός.
Ας δούμε ποια είναι η πρόταση της φαινομενολογίας. Οι φαινομενολόγοι έθεσαν σε νέες βάσεις το ιδεαλιστικό εγχείρημα με σκοπό να συλλάβουν είτε υπερβατολογικά είτε βιωματικά τον αιώνιο Απόλυτο Εαυτό του Φίχτε ή το Απόλυτο αδιάφορο του Σέλινγκ ή το Απόλυτο Πνεύμα του Χέγκελ στην σχέση με τον κόσμο, την καθημερινότητα και τους άλλους. Η βασική μέθοδος που μετήλθαν ήταν η προσεγμένη "αλματώδη ανάδυση" του υποκειμένου (διαιρετός εαυτός Φίχτε) προς την απόλυτη δραστηριότητα του Απόλυτου εαυτού. Κάποιες προσπάθειες, όπως του υπαρξιστή Σάρτρ, "παρενθετοποίησαν" τρόπον τινά το υποκείμενο αυτό για να αποκαλυφθεί ως ολότητα το είναι, γιατί η υποκειμενικότητα επικαλύπτει την ουσία των πραγμάτων. Ο Χάιντεγκερ προσπάθησε να μετατοπίσει τις εξωτερικές υποκειμενικές νοηματοδοτήσεις που επιχειρεί το υποκείμενο στη δυναμική σχέση με τον κόσμο και τους άλλους. Ο κόσμος καθίσταται έτσι η ζωντανή ενεργητική διαύγαση της αλήθειας που αποπνέει η εσωτερική διάλυση των κάθε είδους μορφών που κομίζει η αγωνία του θανάτου. Ο Μερλώ Ποντύ μεταμορφώνει τις αντιλήψεις που μετέρχεται το υποκείμενο κατά τρόπο που απολύεται η χειριστικότητα των πραγμάτων. Τίποτα δεν είναι αυτονόητο, όταν λειτουργεί κανείς με την επίγνωση ότι τα πάντα σε καλούν να αλλάξεις εσύ ο ίδιος. Τα πράγματα προσλαμβάνονται ως υποκείμενα που συνδιαλέγονται με τον αντικείμενο Εαυτό. Όπως οι στιγμές της γέννησης και του θανάτου αποτελούν άγνωστες πτυχές για το υποκείμενο, έτσι και η σχέση μας με τον κόσμο (άνθρωποι, πράξεις, αντικείμενα κλπ) αποκτά ένα κρυφό νόημα. Στόχος μεθοδικός της φαινομενολογίας είναι ο παραμερισμός του περατού υποκειμένου (όχι η εξαφάνιση) και η διυποκειμενική του αναδιάταξη, προκειμένου να αφυπνιστούν όλες εκείνες οι συνειδητές και ασυνείδητες δυνάμεις που συνδράμουν στην ένωση με την απόλυτη παρατήρηση και δραστηριότητα ενός "θεωρού" καθημερινού υπαρκτού όντος (Απόλυτου Εαυτού Φίχτε).
Να σημειώσουμε ότι ο υπερβατολογικός ιδεαλισμός αλλά και η φαινομενολογία ή ο υπαρξισμός συγκροτούν μια ενορχηστρωμένη και ολοκληρωμένη φιλοσοφική πρόταση για την κατανόηση του Εαυτού. Είναι διαφορετικοί τρόποι. Η υπερβατολογική ιδεαλιστική πρόταση όμως (Φίχτε, Σέλινγκ, Χέγκελ) είναι το αποκορύφωμα της κατανόησης κάθε εγχειρήματος για την αυτογνωσία. Χωρίς αυτήν δεν μπορούμε να εμβαθύνουμε ούτε στη σύγχρονη φιλοσοφία αλλά, κατά τη γνώμη μου, ούτε στην αρχαία, γιατί το ιδεαλιστικό εγχείρημα έχει συμπεριλάβει πολλαπλές φιλοσοφικές συνδηλώσεις, αναπτύξεις και διαμεσολαβήσεις του φιλοσοφείν εφόσον βρίσκεται πολύ πιο κοντά στις σύγχρονες αποβλεπτικές μας θεωρήσεις.
