Του Μιχαλόπουλου Αθανάσιου
Πολλοί από αυτούς που ασχολούνται με τη γλωσσολογία μέσα από τα έργα γνωστών δυτικών γλωσσολόγων ή φιλοσόφων της γλώσσας μελετούν περισσότερο τη μορφή ή τη σημασιολογία των λέξεων και την ιστορικοσυγκριτική θεώρηση της γλώσσας. Παρόλο που οι μεγαλύτεροι γλωσσολόγοι της δύσης, όπως ο Ελβετός Saussure, ή οι Αμερικανοί Noam Tsomsky και Leonard Bloomfield, ασχολήθηκαν με όλες τις πλευρές της γλώσσας, από τη σύνταξη και τη δομή της μέχρι τη φωνολογία, τη μορφολογία ή τη σημειωτική, κανείς τους δεν συμπεριέλαβε στο επιστημονικό και ερευνητικό του στόχαστρο τη μυστηριακή θεώρηση του πλατωνικού διαλόγου "Κρατύλος".
Η σύγχρονη γλωσσολογία, ειδικά ο Saussure, ανέπτυξε τη θεωρία της συμβατικότητας του γλωσσικού σημείου, η οποία αποφαίνεται ότι η σχέση σημαίνοντος και σημαινόμενου είναι αυθαίρετη ή θεωρίες που αφορούν τον δομισμό και τη γενετική μετασχηματιστική γραμματική θεωρία του Chomsky που αναπτύσσει επισταμένα μια απριορική γενετική λειτουργία που κομίζει ο συστημικός μηχανισμός της γλώσσας. Κανένα από αυτά τα θέματα δε σχετίζονται με την πλατωνική θεώρηση της γλώσσας στον Κρατύλο. Επίσης, κανένας φιλόσοφος της νεότερης ή συγχρονης εποχής που ασχολήθηκε με το ζήτημα της γλώσσας, όπως ο Wittgenstain, ή της γλωσσικής ερμηνευτικής, όπως ο Gadamer, δε θέλησε να αναπτύξει μια φιλοσοφική θεματική στο σύστημά του που να σχετίζεται με την πλατωνική μυστηριακή διάσταση του ελληνικού φιλοσοφικού λόγου, όπως καταμαρτυρείται ειδικά στον Κρατύλο. Αντίθετα, το εν λόγω γλωσσικό θέμα του πλατωνικού Κρατύλου αποτέλεσε βασικό θεματικό φιλοσοφικό πεδίο για τους νεοπλατωνικούς φιλοσόφους.
Στον διάλογο "Κρατύλος", λοιπόν, ο Πλάτων πράττει κάτι που κανένας φιλόσοφος δεν αποπειράθηκε να κάνει. Ο Πλάτων θεωρούσε ότι η ελληνική γλώσσα έχει μια λειτουργική, φιλοσοφικού χαρακτήρα, μυστηριακή ιδιαιτερότητα που δεν έχει καμιά άλλη γλώσσα. Έτσι, αναλύει 90 λέξεις παραθέτοντας για αυτές διάφορους κανόνες είτε αναγραμματισμού και διαχωρισμού είτε κρυμμένες λέξεις μέσα σε άλλες με άμεση λειτουργική σχέση μεταξύ όλου και μέρους, λέξεις στρατευμένες νοητικά και ξεκάθαρα με την ελληνική μυθολογική θεώρηση και την ορφική-πυθαγόρεια θεολογική παράδοση. Από τις εν λόγω λέξεις οι 22 σχετίζονται με ονόματα θεών, οι 11 λέξεις με ουράνια σώματα και οι υπόλοιπες 57 με αφηρημένα ουσιαστικά. Παραδείγματα τέτοιων λέξεων είναι η "Αλήθεια" κάνοντας την αντιστροφή "Θεία άλη" (περιφορά) στο εδάφιο 421b, η λέξη "Ψεύδος" με διαχωρισμό του πρώτου γράμματος Ψ + Εύδος (ύπνος) που σημαίνει ύπνος Ψυχής (421b), η λέξη "Ήρα", κάνοντας αναγραμματισμό παραβάλλοντας τις λέξεις Αήρ ή Άρης (404c).
Ο Πλάτων παραθέτει στον Κρατύλο συνολικά 6 κανόνες μετακίνησης, αντιστροφής, αναγραμματισμού και διαχωρισμού των γραμμάτων μιας λέξης οδηγώντας τον νου σε φιλοσοφικούς ατραπούς που σχετίζονται με τον εσωτερικό διαλογισμό, τον υψηλό συλλογισμό και τη συγκρότηση ενός ποιοτικού ενορατικού πεδίου συνειδησιακής διάνοιξης και απόβλεψης.
Παρατίθεται παρακάτω ένα εισαγωγικό κείμενο του εξαίρετου νομικού, φιλόλογου και συγγραφέα Γιώργου Λαθύρη σχετικό με τον πλατωνικό διάλογο "Κρατύλο" και το κυριότερο, οι 24 τηλεπροβολές (βίντεο) στις οποίες αναλύει και σχολιάζει με πολύ εύστοχο τρόπο τα πλατωνικά νοήματα του διαλόγου:
ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ για την Πραγματεία «ΚΡΑΤΥΛΟΣ ή Περί Ονομάτων Ορθότητος» Στον διάλογο "Κρατύλος" ή "Περί Ονομάτων Ορθότητος" ο Πλάτων αποκαλύπτει το φιλοσοφικό υπόβαθρο της Ελληνικής γλώσσας, διερευνά το σχέδιο κατασκευής της και θεμελιώνει την "Φιλοσοφία της Γλώσσας" (Philosophy of the Language). Είναι το πρώτο έργο της παγκόσμιας γραμματείας περί ετυμολογίας. Ετυμολογία είναι η αναζήτηση του ετύμου, δηλαδή, του αληθούς περιεχομένου, της αλήθειας των λέξεων, είναι η δυνατότητα ανάλυσης ενός ονόματος στα συστατικά του μέρη, που είναι δηλωτικά της σημασίας του. Ο "Κρατύλος" έχει χαρακτηρισθεί ως το "Ευαγγέλιο της Ετυμολογίας". Είναι εδώ όπου ο Σωκράτης, συνομιλώντας με τον Ερμογένη και τον Κρατύλο, ερμηνεύει με την βαθιά σοφία του ονόματα, έννοιες και γράμματα της Ελληνικής γλώσσας, καταδεικνύοντας την πανάρχαια προέλευσή τους. Με την ανά χείρας πολύχρονη εργασία μας ευελπιστούμε να αναδείξουμε την σπουδαιότητα του Πλατωνικού αυτού διαλόγου και να αποκαλύψουμε τις αλήθειες που κρύβονται μέσα σ' αυτόν, αποδεικνύοντας ότι είναι ένας από τους πλέον σημαντικούς, αλλά και τους πλέον παρεξηγημένους διαλόγους του Πλάτωνος. Βασικός εξοπλισμός μας σε αυτό το εγχείρημα είναι τόσο η μελέτη αλλά και η διδασκαλία του Πλατωνικού Έργου (Corpus Platonicum) στο σύνολό του, καθώς και τα πολύτιμα Σχόλια του Πρόκλου, ο οποίος ήδη εξ αρχής επισημαίνει ότι:
"Ὁ παρὼν διάλογος ἐπιστήμονας ἡμᾶς ποιεῖ τῆς τῶν ὀνομάτων ὀρθότητας, καὶ δεῖ τὸν μέλλοντα εἶναι διαλεκτικὸν ἀπὸ ταύτης ἄρχεσθαι τῆς θεωρίας".
(Απόδοση: Ο παρών διάλογος μας κάνει να αποκτούμε επιστημονική γνώση της ορθότητας των ονομάτων, και αυτός που θέλει να είναι διαλεκτικός, από αυτήν την εξέταση πρέπει να αρχίσει!)
